«مقدمه»
... توی
اتاق بالایی که درهمان اولین نگاه آنرا برای دخترم مونا مناسب دیدیم، یک کُمد چوبی
قدیمی بود که از مستأجرقبلی به جا مانده بود. بنگاه دارگفت که عمداً جا گذاشته
اند، چون پائین بردنش از این پله ها مشکل بوده. و ادامه داد:«اگرشماآن را نمی
خواهید تا بدهیم بیایند و بشکنند و دورش بریزند.» ما هم گفتیم که فعلاً بمانند تا بعداً تصمیمی برایش بگیریم.
فردای همان روز قرارداد خانه را نوشتیم وکلید را گرفتیم و چند روز بعد شروع به آماده سازیش کردم. پس از چند روز نقاشی وکاغذ
دیواری و غیره بالاخره رنگ و روی خانه کاملاً عوض شده بود. فقط مانده بودیم با آن
کُمدکه موناهم زیربارش نمی رفت و می گفت مناسب پیر زنهاست چکارکنیم. تصمیم گرفتیم
تا کُمد را از هم بازکنیم و دور بریزیم.
هنوز بطورکامل اسباب کشی نکرده بودیم.
خانمم سرکارمی رفت و من هفته
ای مرخصی گرفته بودم که روزآخرش هم رو به پایان بود. می بایست هرطور شده درآن فرصت
باقی مانده کُمد را از هم باز می کردم و
بیرون می گذاشتم.
دیگرغروب شده بود و هوا داشت تاریک می
شدکه دست به کار شدم. پس از بازکردن درهایش و بعد قفسه های داخلش توانستم کمی
جابجایش کنم و ازکنار دیوار به وسط اتاق بکشانمش تا بتوانم از پشت میخ هایش را
بازکنم.
وقتی
پشت کُمد رفتم، چشمم به دفتری افتادکه باخط درشت فارسی روی جلدش نوشته بود ( تو
راست می گفتی پدر) خدای من! خط فارسی آن هم اینجا توی این کشور غریب؟!! دریافتم که مستأجر قبلی ایرانی بوده است.کُمد را رهاکردم تا
سیگاری بکشم. دفتررا ورق زدم دیدم که با این شعردرصفحه ی اولش شروع کرده بود.
« من به هرجمعیتی نالان شدم، جفت
بدحالان و خوش حالان شدم،
هرکسی کودورماند از اصل خویش باز جوید روزگاروصل خویش
دفتر را برداشتم و رفتم روی لبة پنجره
نشستم تا از روی کنجکاوی چند ورقش را بخوانم. از شروعش معلوم بودکه دفترخاطرات
است، چیزی مثل یک زندگی نامه. اما مال کی بود؟ اول فکرکردم شاید بهتر باشدکه
نخوانمش، ببرم به شرکت خانه تحویلش بدهم تا بلکه به صاحبش بدهند. اما از طرفی
کنجکاوی که همیشه کار دستم داده بود، مانعم می شد.
تا به خودم آمدم دیگرشب شده بود. چند
بارخانم به موبیلم زنگ زد وگفت:«مگر بازکردن یک کمد چقدرکار داره؟»
کمد را نیمه کاره رهاکردم و دفتررا زیر
بغلم زدم و به خانه رفتم. جریان را که به خانمم گفتم. اوگفت:«درست
نیس که بخونیش باید هرطورشده
آدرس جدید شونوگیر بیاری و به صاحبش بدیش.»
دفتر را گوشه ای لای رف کتابهایم
گذاشتم و بعد از شام، آخرین وسایل خانه مان را هم توی کارتون چیدیم، تا از فردا
شروع به اسباب کشی کنیم.
وقتی که زندگی عادی مان را درخانة جدید
شروع کردیم، دفتر را بیرون آوردم تا از روی کنجکاوی به آن نگاهی بیندازم. حقیقتش
قصد نداشتم تا آنرا بخوانم. دفتر خاطراتی بود. از هربخشش چند سطری را خواندم.
احساس می کردم تکه هائی ش شبیه زندگی
خودم است. بیشترکنجکاوم کرد. از نوع نگارش ساده اش می شد به خوبی فهمیدکه او نویسنده
نبوده واین دفتررا به قصدچاپ ننوشته. تصمیم گرفتم تا از اولین صفحه شروع کنم.
ضمناً این را هم اضافه کنم که:
حوادث این داستان واقعی ولی نام شخصیت ها و
مکانها تغییریافته »
« من به هر جمعیتی نالان شدم
جفت بد حالان و خوش حالان شدم
هرکسی کو دورماند از اصل خویش
بازجوید روزگار وصل خویش »
«۱»
... هنوز زمين از برفی که روز قبلش آمده بود سفيد بود.
داشتيم جسدپدرم را می برديم تا در زادگاهش خاکش کنيم. من خواسته بودم تا توی
آمبولانس کنار تابوتش بنشينم. برادرم آرشیا هم جلو نزد راننده نشسته بود. پشت سر ما
هم تعدادی ماشين که اهل فاميل درحالی که همه سياه به تن کرده بودند، ما را همراهی
می کردند. از پس شيشه آمبولانس آنها را میديدم که از پی ما می آمدند. مادرم را هم می
دیدم، بی آنکه صدایش را بشنوم داشت باتکان دادن دستهایش مویه می خواند. مویه هایش
دل هرکسی را به درد می آورد.
توی قسمت پشتی
آمبولانس فقط من بودم و جسد پدرم. کسی ما را نمی ديد. پارچه سياه رنگی
را روی تابوتش کشيده بودند که بوی تعفن زننده ای ازلای آن بیرون می آمد و درتمام فضای آمبولانس پيچيده بود. می دانستم به
خاطردو روزی بودکه جسد را درخانه نگه داشته بودند تا مادرم خودش را از انارستان برساند.
هرچه بود بوی جسد پدرم بود. دلم می خواست که برای آخرين بار
صورتش را تا میتوانم نگاه کنم. تا زادگاهش راه درازی بود و می بایست ازکش وکوههای
زیادی بگذریم.
چادر سیاه را از روی تابوتش کنار زدم و به آرامی گره کفنش
را از ناحية گردن بازکردم.
انگار مثل هميشه خوابيده بود و من مثل دوران بچه گی که برای
گرفتن پول توجيبی وحشت داشتم تا بيدارش کنم و او مثل هميشه و با عصبانيت و فحش
دادن به مادرم که حالا سالها پيش طلاقش داد بود، به من فحاشی کند.
روی صورتش راکه کنار زدم دماغ گرد وگنده اش بيرون افتاد، بعد
پيشانی پُر از چروکهای عميق وکلفتش و بعدگونه های استخوانی و بيرون زده اش. ريش کم
پشت اش اندکی درآمده بود و به سفيدی می زد. اين اواخرخودم ريش هايش را می زدم سه روز پيش اصلاحش کرده بودم.
به چشمان بسته اش نگاه کردم، به صورت زرد و استخوانی اش که
هيچ وقت او را به اين آرامی نديده بودم.
لای کفن را بيشتر بازکردم.
دستانش را ديدم که با تکه ی چلوار سفيدی دو تا انگشت شستش را به هم گره زده و روی
نافش گذاشته بوداند. دلم می خواست که دست اش را بگيرم. اما اندکی ترس داشتم که
نکندکسی مرا ببيند. اما چه اهميتی داشت پدرخودم بود. خودش هميشه گفته بود هر وقت
درموردی شک داشتی به دلت گوش بده.
من حالا دلم می خواست که برای آخرين باردستانش را بگيرم.
چرا که می دانستم تا دنيا دنياست و برای هميشه اين آخرين فرصت است تا پدرم راحس
کنم، دستانش را بگيرم و سير نگاهش کنم. درحالی که دستانم کمی می لرزید، دست چپش را
گرفتم. چقدر سرد بود. اما اهميت ندادم، دست اش را ميان دودستم گرفتم و به صورتش
نگاه کردم. احساس می کردم که حالا فرصت خوبی بود تا حرفهائی که هرگز در زمان حياتش
جرأت گفتنش را نداشتم بهش بزنم. اما چه فايده داشت، او ديگر مرده بود و حرفهای مرا
نمی شنيد. از طرفی اوخودش به من گفته بودکه:« روحی وجود ندارد، آدم که مرد،
ديگرمرده، اين مزخرفات را از مغزت بيرون کن پسر.»
آفتاب هنوز غروب نکرده بود که به قبرستان رسیدیم. جمعیت
زیادی از فامیل و آشنایان در محوطه ی قبرستان منتطرمان بودند. قبرش را از قبل کنده
و آماده کرده بودند. بی آنکه مراسم خاصی را به جا بیاوریم تصمیم گرفتیم تا خاکش
کنیم. بهش قول داده بودم که بی هیچ مراسمی خاکش کنیم. چند نفر تابوتش را ازآمبولانس
بیرون آوردند وکنار قبرش گذاشتند، مادرم در حالی که سر و شانه اش را گِل مالیده
بود، شیون کنان از میان جمعیت سیاه پوش زنان بیرون آمد و خودش را کنار قبر رساند،
شانه های پدرم راگرفت و با صدای بلندکه
همه بشنوندگفت:«آی بدبخت، دیدی که زندگی نوح نداشتی. سی سال نفرینت کردم و از خدا خوستم
تا نمیرم و چنین روزی را ببینم. تا زنده بودی نگذاشتی آه خوش ازگلوی خودم و بچه
هایم پایین برود. حالا هم که داری می روی فکرنکن که از دستت راهت می شویم. این همه
بلایی که سرمان آوردی تا زنده ایم تمامی ندارد. بچه هایم را از من گرفتی. مرا به
خاک سیاه نشاندی. به جرم ناپاکی و تهمت های ناروایت مجبورم کردی تا لای کوه کمر،
سی سال دور از بچه هایم جان بکنم. اما قبل ازاینکه زیرخاک بروی، بگذار یک چیز را
بشنوی.»
مادرم قدش را راست کرد، سینه اش را جلوداد و رو به مردم
گفت:«آهای مردم. عاقبت همه ی ما همین خاک سرداست، همه کم و بیش می دانید که این
مرد، به جرمی که حقیقت نداشت چه به روز من و بچه هایم آورد. می خواهم آنچنان بگویم
که خودش حاضر باشد. شایدکه برخلاف عقیده ی او روحی وجود داشته باشد و ناظرباشد.»
خم شد و دوباره شانه های پدرم را از روی کفنش گرفت وگفت:
«ای پدربچه هایم. بدان تا روزی که با تو زندگی کردم، به
پاکی زهرا به تو وفادار بودم و تو مرا بیگناه محکوم کردی. حالاهم چون من به
روزقیامت اعتقاد دارم و میدانم که با همه بد اخلاقی و ظلم هایی که به من روا
داشتی، آدم پاکی بودی، تورا می بخشم و ازخدامی خواهم که از سرتقصراتت بگذرد.»
شانه های پدرم را رها کرد و بادست اشاره داد تا خاکش
کنند.آنروزمادرم انگار بار سنگینی را از روی دوشش برداشته باشی صدایش بازشده بود.
حرف که میزد دیگرآن تم غم آلود را در صدایش حس نمی
کردی. انگار توی آن همه سال روی دلش مانده بود تا این حرفها را بزند.
چند روزی آنجا ماندیم و مراسم
که تمام شده و هرکسی ازجمله مادرم سرزندگیش برگشت. ازآن روز به بعد پدرم مرتب به
خوابم می آمد. توی خوابهایم همیشه از من عصبانی بود و من همیشه از او خجالت می
کشیدم. چرا؟ نمی دانم. توی بیداری، سرکار، خانه، بیرون و هرجا که بودم ناخودآگاه
دنبال پیداکردن جوابی برای آن بودم. تا فرصتی گیر می آوردم با او خلوت می کردم.
گاه مثل دیوانه ها با خودم حرف می زدم.
از اینکه برخلاف نظر و توصیه ی او ازدواج و تولید نسل کرده
و قلبش را شکسته بودم احساس فرزند ناخلفی را داشتم که به پدرش خیانت کرده بود. سعی
می کردم که با رفتن سرقبرش و بارها و بارها طلب بخشش کردن شاید ازآن احساس گناه
رهایی یابم و دیگر توی خوابهایم از من عصبانی نباشد.
یک روزکه مثل همیشه به زادگاهم رفته بودم تا کنارقبرش کمی
با او حرف بزنم. بعد ازآنکه درآن قبرستان خلوت روی سنگ سرد قبرش خم شده بودم و
قدری گریه کرده بودم.
صدایی کسی را شنیدم
که پچ، پچ می کرد. سرم را بلندکردم دیدم سیدی است، درحالی که قرآن کوچکی را زیربغل
دارد انگشت اش را روی لبة قبر پدرم گذاشته و دارد فاتحه میدهد. انگشت اش را برداشت
وگفت:«خدارحمتش کند.»
و بعد قرآن را از زیر بغلش درآورد و شروع به خواندن سوره ای
کرد. صدای سید و ترکیب صورتش مرا به زمانهای دور برد. او را می شناختم.
سالهای دور پدرم هرساله عید قربان می داد تا فرهادکچل قصاب
دوره گرد دوگوسفند را بیاورد و همانجا توی حیاط خلوت مان ذبح کند. بعد همة گدا ها
و دیوانه های سرگردان توی خیابانها را جمع
می کرد و به خانه می آورد. می داد تا از همه جورخورشت وکباب درست کنیم.
سُفره های درازی را توی دو پذیرایی بزرگمان می انداختیم و همة مهمانها دورش می
نشستند. زنها در اتاق پذیرای سمت راست و مردها درسمت چپی. اول از چای و شربت شروع
می کردیم و بعد غذا را دست به دست دورسفره ها می چیدیم وآنها تا شکمشان جا می گرفت
می خوردند. فضای اتاق شلوغ و پر ازدود می شد. همه باهم صحبت می کردند. بعضی هاهم
با خودشان حرف می زدند.
ارتباط پدرم با دیوانه ها راز عجیبی بود. دیوانه هایی که به
هرکسی که توی خیابان میرسیدند یا آنها به او سنگی می زدند و یا او به آنها.
توی حیاط ما بچه ها باتفاق چند نفر از بچه های فامیل و
همسایه که به کمک مان آمده بودند پشت سرهم کباب درست می کردیم و بعدگوشتها را با روغن
کرمانشاهی چرب میکردیم و به داخل می فرستادیم. پدرم بطری های عرق کشمش وآبجوی شمس
راکه از قدرت تنها عرق فروش شهرمان خریده بود و از روز قبل توی یخچال گذاشته بود در
میآورد و وسط سفرة مردها می گذاشت. برای زنها هم میوه های تمیز و شسته شده می
بردند و بعد برای همه توی لیوانها یشان می ریخت بعدازآنکه سیر می خوردند، بعضی ها بر
می خواستند و وسط سفره می رقصیدند. آنشب را تا پاسی ازشب آنجامی ماندند. و بعد می
رفتند و بعضی هم همانجا توی پذیرایی خوابشان می گرفت. پدرم می گفت:«ولشون کن صبح
که شد میرن.» فردایش که دیگرهمه رفته بودند حیاط مان پُر از ظروف نشسته و پوست
پرتقال و.. بود.
خیلی ها می گفتندکه
این مرد(منظورشان پدرم بود ) دیوانه است. کافر است. آخه آدم توی عید قربان از این
کارها می کند؟. ما بچه ها عقلمون به این چیزها نمی رسید و اما ازاین کارهای هم
پدرخوشمان نمی آمد.
چند بار امام جمعة مسجد
جامعة شهر پیش پدرم آمده بود و او را سرزنش کرده بودکه:
« این میخوارگی چیست که درعید قربان راه می اندازی.»
پدرم هم جواب داده بودکه:« ای شیخ، توخون کسان خوری و ماخون
رزان، انصاف بده کدام خونخوارتریم.»
امام جمعه راهش راگرفته و رفته بود. آنزمان این سید قرآن
خوان جوانتر بود هنوز دندانهای مصنوعی نداشت و اینچنین سبیل و ریشش از دود سیگار زرد
نشده بود. سوره راکه تمام کرد برخاست وگفت:«خدا رحمتش کند. مرددست و دل بازی بود.
رفیق فقرا و.. بود.»
دست توی جیبم بردم
تا به خاطر قرآنی که خوانده بودپولی به او بدهم گفت:«نه پسرم، این مرحوم گردن من
حق دارد و خدا می داندکه چون می دانم اینجا تنها افتاده وکسی سر قبرش نمی آید، من
هر پنجشنبه میایم و برایش فاتحه می دهم.»
شال سبزرنگش را روی
شانه انداخت و ادامه داد:«برای آن برادر جوانمرگت هم. »
قرآنش را زیر بغلش
زد و ازآنجا دور شد.
«۲»
... مراسم چهلم پدرم را هم به خوبی برگزارکرده بودیم. از مادرم
خواستم تا چند روزی بماند. او هم قبول کرد.
شب بود و توی بالکن خانه ام فرشی انداخته بودیم وسماور چائی
و یک سينی ميوه تازه و انارهایی که او از باغ خودشان آورده بود. فرصت خوبی بود تا چیزی
ازش بپرسم.
پرسیدم:«راستی مادر، خيلی دوست دارم داستان آشنائی و ازدواجت
رو با پدرم بدونم. شما هيچ وقت چيزی نگفتین، پدرم روهم که خودت بهترمی شناسی.»
مادرآهی کشيد وگفت:«روله ٭دست به دلم نذار،
ازدواج منو پدرت داستان نداره.»
اما من اصرارکردم. مادرم گفت:«روله، پدرت آدم ديونه ای بود.
از همون اول دیونه بود. همون بهترکه ندانی. نه ازدواجمون مثل آدم بود و نه طلاقمون.»
گفتم:«باشه، حالا ديگه چه فرقی می کنه مادر. بد نیست بدانم.»
مادرم به پشتی ترکمنی که پشت اش بود، تکيه کرد وگفت:«امامن
همه اش يادم نيست ها.»
«باشه هرچی که يادته بگو.»
گفت:«پس من باید داستان
زندگیمو از خیلی پیشترها برات بگم.»
*روله در زبان لری به معنی فرزن است.
سری
تکان دادم و مادرتعریف کرد:
«دوسالم
بود. پدرم که از ژاندارمهای تزاری بود، بعد ازروی کارآمدن بلشویکها درروسیه، به
اتفاق عد ه ای که بیشتر فامیل بودند، به ایران کوچ می کنیم. دست سرنوشت ما را به
همین منطقه ی انارستان فعلی می آورد.آنزمان، خان منطقه به ما امان میدهد. ماهم
درهمان منطقه برای خودمان روستای کوچکی درست می کنیم.
گاهگداری
که خان به شکار می آمد،گذرش به روستای ما هم می افتاد. اهل آبادی به گرمی از او استقبال
و مهمان نوازی می کردند. هربارکه می آمد تنها نبود. همیشه چند نفری تفنگچی هم
همراهش بود. خان همیشه از اهالی روستای ما
خیلی راضی بود.
من چهارده سالم بودکه خان مرا از پدرم خواستگاری
می کند. از زن اولش بچه دارنمی شده، حالا مرا می خواست تابچه دار بشود. طولی نکشید
که مرا با تشریفات مختصری به خانة خان بُردِند و تا به خودم آمدم، چندسال گذشت.
اما خان از من هم بچه دار نشد. آخرآن زمان که مثل الان نبودکه بفَهمند علت اش چی
یاکی است. اگر مردی صاحب بچه نمی شد، هميشه علتشِ راگردن زن بی چاره می انداختند.
چند سال از ازدواجم با حاتم خان گذشت. تا اينکه يک روزکه به
اتفاق چند زن از نوکر و کلفت هایمان به حمام می رفتیم. توی خيابون چشمم یک جوان
بلندقد و بسيارخوش هيکلی افتاد.» مادرخنديد و ادامه داد:«جوان که چه عرض کنم، حدود
سی و چندسالش میشد و در حالی که کت و شلوار مندرسی که تا آن موقع کسی به تن نداشت
و با آن موهای روغن زده اش، توی همين ميدانی که امروز شهدا نامگذاریش کرده اند و آن
زمان فقط يک زمين خاکی بيش نبود، ديدم. بعد از نوکرها شنيدم که برادرفانوس (عمه
ات) که محرم زن حاتم خان بود، است.»
« اون مردپدرم بود؟»
مادر با لبخندی گفت:«پس
می خواستی کی باشد.»
و ادامه داد:
«تا اینکه شنیدیم پدرت شهبازخان راکه خان آندستی ها بود و
با حاتم خان دشمنی داشت را بخاطر اهانتی که به عمه ات فانوس کرده بود وسط میدان و
درحضور جمعیتی از مردم و رعایایش با مشت زده و خان بیچاره با کله توی گِلهای
خیابان افتاده. حاتم خان که قضیه را شنیده بودآدمهایش را پیش پدرت فرستاد تا به
خانه مان دعوتش کنند. پدرت جواب داده بودکه:«من باخان کاری ندارم، اگر او با من
کاری دارد بیاید.» بعدعمه ات فانوس که دوست عالم تاج زن اول خان بود، با زبانی
رامش کرده بود و بالاخره پدرت آمد.
حاتم خان هم داده بود تا توی حیاط بزرگمان زیردرختهای سیب و
انگور تخت ها را فرش کنند و از هر نوع میوه و تنقلات چیده بودند. نوکرها دمادم در رفت وآمد و پذیرایی بودند.
وقتی پدرت به اتفاق
عمه ات آمد و من از نزدیک دیدیمش، احساس می کردم که سالهاست او را می شناسم، انگارعمری
بودکه منتظرآمدنش بودم. ازهمان بچه گی اُبهت خان مرا ترسانده بود. پدرم و دیگران
را می دیدیم که چطور درمقابل اش خم می شوند و با ترس و لرز توی چشمهایش نگاه می
کنند. تا آن موقع ندیده بودم که کسی آنطور بی پروا و نترس حرف خان را نادیده بگیرد
و ابهت اش را انکارکند. نمی دانم این شخصیت و شجاعت اش بود، یا همان برخورد توی
خیابان که تلاقی نگاهش مرا جادوکرده بود.
پدرت بعد از سالها اقامت درعراق تازه برکشته بود. حاتم خان
مرتب از او در مورد اوضاع عراق و انگلیسی ها می پرسید و پدرت با جواب های کوتاهش
سعی می کردکه ازجواب دادن طفره برود. گاه بر می گشت و به من که به اتفاق عالم تاج
و عمه ات و چندزن دیگر زیرسایه ی درختهای سیب روی تخت مقابلش نشسته بودیم نگاه می
کرد و این به من فرصت می داد تا از نزدیک خوب نگاش کنم. ازآنجا که من هم به
خاطرکتک ها و رفتار بدِ شوهرم حاتم خان دل پری ازش داشتم، رابطه ام را بافانوس عمه
ات بيشترکردم، تا جائی که به صراحت به فانوس گفتم که از برادرش خوشم آمده. فانوس
هم بنا به دلائل خودش که دوست داشت پدرت را همانجا بندکند و ديگر به عراق برنگردد،
بدش نمی آمدکه من ازحاتم خان طلاق بگيرم و زن پدرت بشوم. اما تا فهميديم پدرت
ازآنجا رفته بود. کجا رفته بود؟ کسی نمی دانست.
من بد جوری بهش دل
بسته بودم. چند سال بعد، از حاتم خان طلاق گرفتم و حاضر نبودم
تا با
هيچ کس ديگری ازدواج کنم. آهی کشيد و ادامه داد:«انگارتوی پيشانیم نوشته بودندکه
بايد زن اين مرد بشوم. بالاخره چند سال بعد یعنی درست یک سالی بعد ازآنکه من
ازخاتم خان طلاق گرفتم. از ترس خان هیچ کسی شهامتش را نداشت که از من خواستگاری
کند. محکوم شده بودم که تا آخر عمر بیوه بمانم. تا اینکه شنیدم پدرت برگشته.
یک روز با فانوس به خانه ی خاله ام که من آنجا زندگی می
کردم آمدند و قضيه ی خواستگاری را مطرح کردند. وقتی که دوباره ديدمش، کمی سنش
بالاتر رفته بود. دور و بر چهل سالش می شد. اما برای من فرقی نمی کرد. چون از حاتم
خان خيلی جوانتر و بهتر بود. من هم دور و بربيست و چند سالم بود. بعداً فهميديم که
تهران بوده وآنجا جزء مُصدقی ها شده و توی سیاست رفته. بعد از سقوط مُصدق، چندسالی
بی آنکه فامیلش هم بدانند، زندان رفته و جای چاقویی هم که ازفرق سرش شروع شده بود
و ابرویش را دونیم کرده بود تاروی گونه اش ادامه داشت، به خوبی جلب توجه می کرد. بعدها گفت توی درگیریهای خیابانی با قمه توی سرش
می زنند و بعد ازآنکه می افتد دستگیرش می کنند.»
سرش را از زير روسری خاراند و ادامه داد:«دیری نگذشت خان
قضیه خواستگاری را فهمید. چند نفر از آدمهایش را فرستاد و پیغام داد که اگر این
کار را بکنیم، هردوی ما را قطعه، قطعه می کند. برای پدرت هم پیغام مشابه ای فرستاده
بود. من حسابی ترسیدم اما به شهامت پدرت اعتماد سختی داشتم که این ظلم خان را تحمل
نخواهد کرد و جواب دندان شکنی به او خواهد داد. چند روز بعد عمه ات فانوس به خانه
مان آمد و گفت که با او به خانه شان بروم. چادرم را سرم کردم و به اتفاق رفتیم.
وقتی رسیدیم پدرت داده بود سید مرتضی را بیاورند. من نمی دانستم چه نقشه ای دارد.
وارد حیاط که شدم. شوهر عمه ات ناصر و عده ای دیگر از جوانهای فامیل تفنگ بدوش دم
در ایستاده بودند و خیلی ها هم می آمدند و میرفتند. از دیدن آن همه آدم تفنگ بدست
وحشت کردم. وارد اتاق پذیرایی که شدیم. دیدم سید کنار پدرت و عمه قدم خیرت و ربی
نشسته اند. سلامی کردم و نشستم. تا سید قرآنش را باز کرد نمی دانستم موضوع چیست.
بعد عمه فانوس گفت:«سید آمده تا عقدتان را بخواند.»
توی دلم ریخت و قیافه ی غضبناک خان جلوی چشمم آمد. پدرت
تبسمی به لب داشت
و با
خونسردی خاصی سیگار می کشید. عمه ربی ات گفت:«بعداز عقد با هم از اینجا میروید.»
عمه
فانوس اعتزاض کرد و گفت:«کجا بروند. همین جا می مانند.»
نمی
دانستم چه بگویم. همانروز بی هیچ مراسمی. همین جوری سید توی یک تکه ی کاغذ اینقدری
(دست روی نوک پنجه اش می کشد) صیغه ی عقدمان را جاری کرد و آن شد ازدواج کردنمان.»
از آن پس تا چند روز مردهای فامیل روی برج های پشت بام کشیک
می دادند و تا سر وکله ی تنفنگچی های خان از دور پیدا می شد، آسمان پُرگلوله می شد
و آنها عقب میکشیدند. تا اینکه روز هفتم درگیری شدیدی درگرفت. جوری که شوهر عمه ات
ناصر و چند نفر دیگر زخمی شدند و مجبور شدیم که ما زنها هم تفنگ بدست به برج ها
برویم. خلاصه قیامتی شد که نگو. بعد شهبازخان
که چند سال پیش پدرت او را زده بود و دشمن حاتم خان بود، آدمهایش را به کمک مان
فرستاد. آدمهای حاتم خان خبر را به او رساندند و خاتم خان خودش تنفگ برداشته و
سوار براسب آمده بود. تا اینکه ریش سفید های شهر همه جمع شدند و میانجیگری کردند.
حاتم خان را راضی کردند که آنها گناهی مرتکب نشده اند و این زن و مرد جوانند و طبق
سورة قرآن هم با هم عقد کرده اند. او هم که انگار می دانست که درگرفتن جنگ به نفعش
نیست به با تنفگچی هایش به قلعه اش
برگشتند.
وقتی که آنها رفتند فامیل تا چند روز و چند شب دیگر توی
برجها کشیک داند. وقتی دیدیم که دیگر خبری از آدمهای خان نیست. تفنگها را زمین
گذاشتیم.
بعد پدرت با پا درمیانی ریش سفید های شهر چند هکتار زمين از
شهبازخان خريد و خانه ای ساختیم و داد ازکرمانشاه لوازم و مبلمان و همه چیزآوردند.
از همان اولش پدرت
مخالف بچه بود. اما من برعکس اوعقدة بچه دار شدن داشتم. چون به خاطر نازایی، ازدست
خان رنجها کشیده بودم. همه فکرمی کردیم که من نازاهستم. وقتی حامله ی برادرت آرش
شدم ازخوشحالی می خواستم دیوانه بشوم. چون تا آن موقع فکر میکردم که من بچه دار
نمی شوم. پدرت از شنیدن قضیه حاملگی ام عصبانی شد و تا مدتها با من دعوا راه
انداخت. می خواست طلاقم بدهد. او مخالف بچه درست کردن بود. می گفت نمی خواهد هیج
بچه ای توی این دنیا بیندازد. من حامله شده بودم وآن زمان هم مثل الان نبودکه
کاریش بکنیم. تازه اگرهم می شد مگر من می گذاشتم! تازه فهمیده بودم که من میتوانم
بچه دار بشوم. آرزو داشتم تا ده تا بچه بیاورم. بالاخره پدرت هم کم،کم کنارآمد. در
این گیر و دار و دعوا ها برادرت آرش بنیا آمد و بعد ميترا و بعد هم خود تو و همين
طور بقيه.
زندگی خوبی داشتيم. چندکلفت و نوکرتوی خانه مان کارمی کردند.
پدرت ازآنجا که منطقه کشاورزی بود و اغلب مردم کشاورز بودند و محصولات هم خوب بود،
یک شرکت باربری تأسيس کرد و بعد هم یک شرکت مسافربری. خيلی زندگی مُرفه ای داشتيم.
چند سالی گذشت. من نمی دانستم که پدرت باز فعالیت سياسی اش را از سرگرفته و رفت و
آمد هایی دارد وکارهایی می کند. خودش نمی دانست که دوباره تحت تعقيب است.
ازآنجا که من سواد نداشتم، با من چيزی ازسياست نمی گفت. فکر
می کردم که این همه تهران و سفررفتن هایش در ارتباط با گاراژ است. تا اينکه آمدند
و پدرت را دستگيرکردند و بعد ازچند ماه دوباره آزادش کردند. ولی به مدت دوسال به
خوزستان تبعيد شده بود. اما پدرت گفت به جای خوزستان میرويم عراق. قبل از رفتن،
پدرت خانه را فروخت و تمام اموالی که داشت بين خواهرهایش تقسيم کرد. من مخالف آن کارش
بودم. بارها بهش گفتم، دارائی هایمان را نبخش، بگذار بمانند، شايد اگر موفق نشديم
و برگشتيم. اما او می گفت که اگر به عراق برویم دیگر تا نظام شاهی در ایران است
برنمی گردیم. آدمی نبودکه کسی روی حرفش حرف بزند. بالاخره رفتيم به عراق و بعدش هم
آن بدبختی که همان بهتر ندانی.»
آه
عمیقی کشید و به سینی میوه خیره ماند. مادرم فکرمی کردکه من آن سالها را بیاد ندارم.
برای من درست مثل همین دیروز بود که عمه فانوس بيدارم کرد.
«٣»
صبح
پائیزی بود. عمه فانوس بیدارم کرد. دیدم که مادرم پیراهن زرین حنائی اش را پوشیده، جلوی
آینه نشسته و دارد سینه ریزش را که چند دانه ی اشرفی طلا با یاقوت های قرمز به آن
آویزان بود را به گردنش می اندازد. هروقت که مادرم سینه ریزش را به گردن می
انداخت، معنایش این بودکه یا به مهمانی می رویم و یا به مسافرت.
پدرم
قدری دستپاچه بود. مثل آنکه چیزی گم کرده باشد مرتب دست توی جیب هایش می کرد و بین
اتاق و ایوان می رفت و می آمد. آرش برادر بزرگم و میترا خواهر بزرگترم زودتر بیدار
شده ولباس هایشان را پوشیده بودند. طاهره خانم داشت موهای ژینا خواهر کوچکم را پشت
سرش می بافت و آرشیا هنوز خُمارخواب، از پوشیدن لباس امتنان می کرد. عمه که بهش
دست میزد لگد می انداخت.
دقایقی
بعد ازآنکه آرشیا هم دیگر لباسهایش را پوشیده بود، صدای ماشینی آمدکه دم حیاط
ایستاد. پدر دستپاچه سیگارش را از روی چوب سیگار زمین انداخت و از همانجا داد زد:«عجله
کنید.»
مادر قلم سُرمه را در سُرمه دانش فروکرد و
ازجلوی آینه برخاست. چادرسیاه ابریشم اش را از روی چوب لباسی برداشت و روی دست اش
انداخت. اشکهای طاهره روی گونه هایش جاری شد. بقیة عمه ها و اقوام دیگرکه خودشان
را رسانده بودند، باچشم های نمناک تا دم ماشین سواری شورلت مشکی رنگی که دم حیاط
منتظر مان بود بدرقه مان کردند.
مثل آنکه به مهمانی می رویم از خانه
بيرون زديم. مادرم و عمه هايم، طاهره خانم، بانو دايه مان و بقیه زن های فاميل و
همسايه ها درحالی که با گونه های خیس شان ما بچه ها را می بوسیدند، همگی سوار شديم.
پدرم جلونشست و دقایقی بعد ماشين حرکت کرد.کجا میرفتیم، ما بچه ها نمی دانستیم.
تازه
شش سالم تمام شده بود وکلاس اول دبستان بودم. تاآن روز زندگی مُرفه وآرامی داشتيم.
پدرم سخت در تلاش بود و با شرکت حمل و نقلی که داشت سرش حسابی شلوغ بود و خانة خيلی
بزرگی با حياط و باغچه و حوض و ايوانی بلندکه گاه مابچه ها تابستانها درطول آن می
دويديم و خانه مان دائم پُر مهمان و رفت و آمد بود.
فاميل
ها دائم دور و برمان بودند. ما بچه ها را بغل می کردند و قربان و صدقه مان میرفتند.
از هرطرف برايمان سوغاتی می آوردند. ازمرغ و خروس گرفته تا ميوه و بلوط و زگيل و
انار.گاه بره ای وگاه آهوئی. دمادم مشک های دوغ و کره و ماست محلی و ميوه های وحشی
فصلی که از روستاها برايمان می آوردند. پدرم هنوزآنقدر پير نشده بود. اگرچه اغلب
روزها کمتراو را می ديديم، اما اگرخانه بود،
می ديديم صبح ها که ازخواب بيدار می شد، توی حياط کنار باغچة بزرگی که داشتيم، ورزش می کرد. گاه ما بچه ها هم
میرفتيم کنارش می ايستاديم وحرکات او را تکرار می کرديم. روزگار خوشی داشتيم.
چند روزی
بودکه می ديدم افراد فاميل و عمه ها به خانه مان می آيند و اسباب و اثاثيه مان را
می برند. عمه ها گاه با هم دعوایشان می شد وآخرش پدرم تعین می کردکه مثلاً سماور
بزرگ برنجی را کی و یافرش و رختخواب و..را کی ببرد. بعدسراغ وسیله ی دیگر میرفتند.
ديگر چيزی توی خانه مان نمانده بود. نه فرشی و نه رختخوابی و نه سماوری و نه
مبلمانی، حتی اسباب بازيهای ما بچه ها را هم همه بردند. به همین خاطر دیشب را خانة عمه فانوس خوابیدیم.
نمی دانم چقدر طول کشيد. بالاخره به شهری
رسیدیم. ماشین توقف کرد باید پیاده میشدیم. شنیدم که می گفتند قصرشیرین است. پياده
شديم. آفتاب سوزانی می تابد و حسابی عرق کرده بودیم. چندکوچة خاکی را درحالی که
پدرم تنها چمدانمان را گرفته بود و از جلو می رفت طی کرديم و درب منزلی
ايستاديم. زن چشم چپی درحالی که مقنعه ی عربی سياه رنگی به سرداشت و نوک چانه و
زیر ابروهايش را خال کوبی کرده بود و دندانی طلائی هم داشت با لبخندی خيلی دوستانه
بهمان خوش گفت و به داخل راهنمائی مان کرد. پدرم را می شناخت.
شب که شدآبگوشت خوشمزه ای درست کرده
بود. اسمش نعيمه خانم بود. چند روزی آنجا مانديم و بابچه های محل توی نخل ها وکنار
رود خانة کم آبی که ازآن محله ی خاکی میگذشت
بازی می کرديم.
یک روز صبح خیلی زود از خواب بیدارمان کردند.
پدرم زودتر از خانه بیرون زده بود. کجا رفته بود، ما نمی دانستیم. اصلاً هم سئوال
نکردیم. بعد از صبحانه ای مختصر بدون پدرم چمدانمان را برداشتیم و همراه نعیمه
خانم ازخانه بیرون زدیم و به گاراژی رفتيم. به آنجاه که رسيديم ديدم پدرم قبل از ما
به گاراژآمده و منتظرمان است. بعد همة ما را به طرف کامیونی که ته گاراژ ایستاده
بود برد و از ما خواست تا برويم و ته کاميون بنشينيم. حمالها زیر بغل ما بچه های
کوچکتر را گرفتند و سوارمان کردند و پدرم هم مادرم را کمک کرد بعد ازآنکه رفتيم ته
کاميون دور مادرم نشستيم، حمال ها بقيه ی فضای خالی واگن را با گونی های شکر چيدند
و با هرگونی که می چیدند فضای کامیون بیشترتاریک می شد. ما بچه ها دچار وحشت و
سردرگمی شده بودیم و معنی این کار پدر را نمی دانستیم. تا حالا اینطور مسافرت
نکرده بودیم. از مادرم توضیح خواستیم. او فقط گفت: بعداً بهتون می گم.»
با چیدن
آخرین گونی توی تاریکی مطلق فرو رفتیم. نور روشنی که از لای دَرز اتاق کامیون به
داخل می تابید نظرم را به خودش کشید. جلو رفتم و صورتم را به دیواره ی چوبی کامیون
چسباندم تا ازلای درزها بیرون را نگاه کنم. دیدم که پدرم رفت وجلو نزد راننده نشست
و بعدصدای موتور کامیون بلندشد و اتاق
لرزید و تکان تکان براه افتاديم. در بین راه مرتب در اثر دست اندازهای جاده ای که
ما نمی دیدیمش تکانهای شدید می خوردیم. گاه درآن تاریکی سرمان به هم می خورد و ما بچه
ها از این تکان خوردنها لذت می بردیم و برایمان بزودی یک بازی شد. درآن ظلمت و
تاریکی ته کامیون، همین که احساس میکردیم پدرم با ما است احساس امنیت می کردیم.گاه
کامیون می ایستاد. من وآرش سعی میکرديم که از لای ترک های اتاق کاميون علت توقف را
بفهمیم.
تنها زاویه ای که می توانستیم ببینیم، جلوی
کامیون و اتاق راننده بود. بعد از توقف دوباره کامیون، برخاستیم تا سر وگوشی آب
دهیم. صدای در به هم خورد و من ديدم که صندلی پدرم خاليست. فقط می توانستيم راننده
را ببينيم. به مادرم گفتم که:«پدرم پیاده شده» مادر دست اش رادرمیان تاریکی به
شانه ام زد وگفت:« نگران نباش، جایی نمیره.»
ازاينکه
احساس می کرديم که پدرمان با ما نيست می ترسيديم. دقایقی بعدکاميون دوباره ايستاد
و من صورتم را به سرعت به اتاق چسباندم. ديدم که یک مأمورکلاه قرمزعراقی از طرف
راننده، بالای رکاب کاميون آمد. به مادرم
نزدیک شدم:«
مامان یه ژاندارم کلاه قرمزه.»
مادرم گفت:«سُس.» تاساکت باشيم و تکان نخوريم و
نفس نکشيم. بعد از دقایقی کاميون براه افتاد. زمان زيادی نکشيدکه صدای بوق و موتور
ماشین هایی شنیدم. ازلای درزنگاه کردم. دیدم وارد شهری شده ایم مردم و ماشینهایی
را می دیدم که در خیابانها در رفت و آمد بودند. لباس آدمهایش با شهرمان فرق می
کرد. زنها اغلب عبای گشادی و مقنعه ی سایه
رنگی به سرداشتند و مردها چفیه عربی و شلوارهای گشاد بتن. تلفیقی از لباس عربی و
کُردی. از چند خیابان گذشتیم و کامیون سرعتش را کم کرد و آرام، آرام وارد دهانه ی
گاراژی شد. وارد حیاط گاراژ که شدکامیون ایستاد. دقایقی طولانی بی آنکه بدانیم کجا
هستیم همانطور توی آن تاریکی نشسته بودیم. دیگرحوصله مان سر رفته بود. مرتب مادرم
هم از ما می خواست تاساکت بمانیم. ساعتی بعد سر و صداهایی ازدور بَرکامیون شنیدیم.
عربی صحبت می کردند. بعد صدای باز شدن درکامیون را. نمی دانستیم که چه اتفاقی دارد
میافتد. گونی پشت سرمان کنار رفت و نور روشنی به داخلِ
تاریک واگن هجوم آورد و چشم مان را زد. حمال ها بودندکه شروع به خالی کردن گونی
های شکرپشت سرمان می کردند. وقتی که گونی ها را یکی یکی خالی کردند، راننده از همان
پائین به ما اشاره داد تا سريع پیاده شویم. حمالی پير با لباس عربی ما بچه های
کوچکتر را بغل کرد و ازکاميون پائين آورد. بعد راننده گفت تا توی محوطه ی
گاراژگوشه ای بنشینیم.
دیگر
ظهر شده بود و ماحسابی گرسنه شده بودیم. پس از تخیلة کامیون حمالها هم دیگر رفته
بودند و فقط ما بودیم که درآن محوطه بزرگ و آفتابی گاراژ زیر سایه دایواری آجری دور
مادرم نشسته بودیم. راننده هم مشغول تمیزکردن شیشه های کامیونش بود. برای چه نشسته
بودیم، ما بچه هانمی دانستیم. مادرم هم چیزی به ما نمی گفت. ساعاتی بعد دیدم که
مرد عربی، درحالی که دشداشه ی بلندی به تن و عینک دودی سیاهی به چشم دارد، از درب
پهن گاراژ وارد شد. به سوی کامیون رفت. با راننده صحبت کوتاهی کرد و مقداری پول به
او داد. بعد به سوی ما آمد. جلوترکه آمد، عینکش را برداشت دیدم پدرم است. از ديدن
پدر با آن عینک سیاه وآن دشداشه ی بلند خنده ام گرفت.
نمی
دانم شاید خنده ام از روی خوشحالی بود. بعداً فهميديم که ما از مرز بطور قاچاقی
خارج شده ایم و الان درخانقین شهرمرزی عراق هستیم و پدرم را هم جدا گانه از مرز عبور
داده اند.
به
اتفاق پدرکه چمدان را برداشت ازگاراژ خارج شديم و پس ازگذشتن از چند خیابان، به
قهوه خانه ای رفتيم و غذائی خورديم.آفتاب تندی می تابیدکه چشم آدم را میزد. پدرم
سواری قرمزی کرايه کرد و به طرف بغداد حرکت کرديم. درطول راه ما بچه هاهمه اش به
بيابانهای اطراف جاده که پر ازگله های شتر وگاوميش های عظیم الجسه بودکه ما تا آن
زمان نديده بوديم نگاه می کرديم.
نعيمه
خانم توی کارقاچاق آدم به عراق بود و ازآنجاکه به خاطر مشکل پدرم نمی توانستيم از راه
قانونی وارد عراق بشویم، ما را از طريق قاچاق از مرز عبورداده بود. الان که فکرش
را می کنم می بينم پدرم ريسک بزرگی کرده بود. اگر او را دم مرز می گرفتند؟ تکليف
ما توی آن کشور غريب که به قاچاق واردش شده بوديم و جائی و ياکسی را نمی
شناختيم چی می شد؟
بعد ازآنکه
به بغداد رسيديم به خانه يکی ازدوستان قديمی پدرم که تروتمند بود رفتيم و آنجا اولين
باری بودکه من تلويزيون را ديدم. چندهفته ای گذشت و خانة مجللی در شهرکربلا با تمام
وسائل اجاره کردیم.
پدرم
با پول کلانی که از ايران با خودش آورده بود، قصد داشت تا به اتفاق يکی از دوستان
دوران جوانی اش رستورانی بخرد. تمام مدارک مان دست نعيمه خانم درقصرشيرين مانده
بود و قرار بودکه بعد از رسيدن ما به بغداد همه را برايمان بفرستد.
ازآنجاکه
هنوز درانتظار رسیدن مدارک بوديم، پدرم کاری نمی توانست بکند.آن دوست ثروتمندش
کارمند رده بالائی بود و توی دم و دستگاه های دولتی نفوذ زيادی داشت. میگفت بايد مدارک
ايرانی تان را داشته باشم وگرنه هيچ کاری نمی شود کرد.
درآن
فاصله فرصتی بود تا پدر ما را برای گردش به شهرهای مختلف ببرد. با تجربه ای که
سالها درجوانی درعراق زیسته بود همه جاهای تفریحی اش را می شناخت. بی آنکه خودش
اعتقادی به امامان شیعه داشته باشد ما را به نجف وکربلا وکاظمین و.. برد. حتی یک
بارهم ما را به کوفه برد و در مسجد کوفه برایمان داستان قتل حضرت علی را تعریف
کرد.
ما بچه
ها تا آنزمان هرگز به زیارت هیچ امامی نرفته بودیم. حتی زمانی که درایران زندگی می
کردیم. وقتی برای اولین بار وارد حرم نجف شدیم. اُبهت عظیم و چراغانی حرم مرا از خود
بیخودکرده بود و زبانم را بندآورده بود. بوی خوش عطرهای گلاب و نورهای رنگی حرم وآینه
کاریهای جادوئی دیوارهایش برای من عینیت تعریف هایی بودکه مادرم از بهشت کرده بود.
چند ماهی
گذشت. پدرم مرتب اينور وآنور می رفت. ما بچه هاهم همش دور و برحَرَم میرفتيم و از پشت
دزدکی سوار درشکه هائی که کار تاکسی را می کردند و قسمت پشت شان را از دست بچه
هاسيم خاردار زده بودند می شديم. اگر درشکه چی می دید با شلاق بلندش توی سرمان می
زد وگاه لباسهايمان به سيم خاردارگيرمی کرد و مثل ماهی ای که به قلاب گير کرده
باشدآنقدر دست و پا میزديم تا درشگه چی توقف می کرد و می آمدگوش مان را می گرفت و
کتک مان می زد و بعد فرارمی کرديم.
برای ما بچه ها، اينکه چند دقيقه ای از پشت
خودمان را به درشگة درحال حرکت آويزان کنيم و مسافتی کوتاه را سواری کنيم،يک جور ماجراجوئی
کودکانه بود و لذتی خاص را برايمان به همراه داشت.
گاهی
اوقات هم درحالی که دشداشه ی عربی به تن داشتيم، وارد حَرَم می شديم وآنجا ميان آن زوارهایی که از دور و
نزديک آمده بودند می پلکيديم.
اغلب
بعضی از زوارها شيرينی نذری پخش می کردند و ما از کف حَرَم جمع میکرديم. گاه هم با
بچه های عراقی درجدالی برای شيرينی جمع کردن دعوايمان می شد. وقتی که بچه ها می
فهمیدندکه ما عربی نمی دانیم، به ما می گفتند عَجَم. بی آنکه معنی آن کلمه را بدانم
از شنیدنش خیلی عصبانی می شدم. می دانستم که یک جورفحش است. یک شب از مادرم پرسیدم
که عَجَم یعنی چه؟ گفت:«یعنی بیگانه، اجنبی، خارجی.»
ازآن
روز به بعد احساس دیگری داشتم. دیگرشوقی به بیرون رفتن و با بچه های کوچه بازی کردن
نداشتم. دیگر درشکه سواری هم به من لذت نمی داد. دلم می خواست تا به شهر و دیار خودمان
برگردیم و من دیگراین کلمه ی عَجَم را نشنوم. از رو برو شدن با مردم و بچه های
بیرون یک جور وحشت داشتم.
چند ماهی
گذشت تا بالاخره مدارکمان رسيد و پدرم درحال تأسيس يک رستوران سخت مشغول بود. تا اينکه
يکروز جمعه درحالی که همگی در اتوبوس دوطبقه ای نشسته بوديم که چند شورطه(پليس) بالا
آمدند. مسافران را يک به يک بازجوئی کردند. پدرم عربی را حسابی حرف میزد و توانست
به آنهاخوب جواب بدهد. اما به ما که رسيدند عربی بلد نبوديم. از طرفی هيچ مدرک
شناسائی عراقی هم نداشتيم. همانجا پدرم را دستبند زدند و همه مان را از اتوبوس
پياده کردند و يک راست به زندانی درحوالی شهر بردند و تمام وسائل و لباس هايمان و پول پدرم درخانه جاماند.
به محل بازداشتگاه که رسيديم، جمعيت زيادی از ايرانی های دستگير شده را قبلاً آنجا
آورده بودند.
آنشب
را تا صبح درحياط بزرگ آن بازداشتگاه مانديم. آرشیا و ژيناکه کوچکتر بودند توی بغل
مادرم که روی زمين نشسته بود و به ديوارآجری کنارپدرم تکيه داده بود خوابيدند. شب
باد سردی می وزيد پدرم کتش را درآورد و روی آنها انداخت. فردای آنروز همة ما را جمع
کردند و توی کاميونهائی که از قبل دم بازداشتگاه پارک کرده بودند سوارکردند و به
مرز خسروی فرستادند وآنجا تحویل مقامات ایرانی دادند و چون هیج مدارکی با خودمان
نداشتیم، بی آنکه به هویت پدرم هم پی ببرند، براحتی وارد خاک وطن شدیم.
مدتی بودکه روابط ايران و
عراق روبه وخامت گذاشته بود. بعد از اينکه ما را از خاک عراق بيرون کردند. جنگی بين ايران و عراق درگرفت
که پس از چند روز عراق تسليم ايران شد. در قصرشيرين دوباره به منزل نعيمه خانم
همان زن قاچاقچی برگشتيم. چند روزی دوباره آنجا مانديم. فردایش نعیمه خانم با مادرم
به بازار رفتند و النگوهای مادرم را فروختند و با مقداری پول برگشتند.
پدرم که نمی دانست چکار بايد بکند و ما را به
کجا ببرد. چون به مکانی که دولت تبعيدش کرده بودند رفته بود، می ترسيدکه به
زادگاهمان برگرديم و دستگيرش کنند، اما مادرم مرتب می گفت که به شهرخودمان برگرديم
و دارائی هايمان را پس بگيريم واين حرفهای مادر، پدرم را عصبانی می کرد و می گفت:«خانم
دولت راچکارکنم. فراموش کرده ای که من تبعيدی هستم؟ و اجازه ندارم به زادگاهم
برگردم؟»
ما بچه
ها از اين حرفهاچيزی نمی فهميديم. يک روز صبح پدرم همة ما را جمع کرد و از آنجا با
اتوبوس به طرف جنوب ايران حرکت کرديم. مادرم هم که نمی خواست بچه هايش را از دست بدهد به ناچار و علارغم ميل اش با ما
به آبادان آمد.
« ٤ »
به آبادان که رسيديم، یکی دو روزی را در یک
مسافرخانه اقامت کرديم و بعد دوباره بی آنکه بدانيم پدر ما را اين دفعه کجا می
برد، به گاراژی بردکه برايم يادآورگاراژ قصرشيرين بود. حیاط بزرگ و خاکی که دورتا دورش
را اتاق های بی درکه بعضی پرازگونی ها و سبدهای خرما بود و ته گاراژیک مکانیکی با در
و دیواری سیاه و روغنی که تا شعاع زیادی از زمین جلویش راسیاه کرده بود قرار داشت.
ازآنجا
به اتفاق تعداد ديگری ازمسافران که اغلب زن و بچه های عرب محلی بودند، سوار پی کاب
شورلتی شديم و ازآبادان خارج شديم و ازيک جاده ی خاکی و پر از دست انداز به طرف
روستای«قصوه» حرکت کرديم. آفتاب وسط آسمان بود که به آنجا رسيديم. همه پياده شديم.
ظهرگرمی بود. به طوری که ازشدت گرمابه زحمت می توانستیم نفس بکشیم. طبق معمول پدرم
ما بچه های کوچکتر را بغل کرد و ازماشين پائين آورد. لباس هايمان را ازگرد و خاک
سنگينی که رويمان نشسته بود تکانديم و در امتداد رودخانه ای که از وسط روستا
میگذشت براه افتاديم .
پدرم آرشیا را بغل کرده بود و مادرم ژينا را کول
کرده بود وآرش چمدانمان که حالا دسته اش دررفته بود را به زحمت روی زمين می کشاند.
زمين خاکی زير پايمان ازگرمای آفتاب سوزان داغ شده بود راه که می رفتيم گرد و خاکی
به هوابرمی خواست و من بَلمَ های چوبی را که باسليقه خاصی رنگشان کرده و درآن
پائين درکناره های رودخانه پهلوگرفته بودند را نگاه می کردم و دائم از بقيه جا می
ماندم. پدرم درحالي که سر و صورتش حسابی عرق کرده بود، گاه می ايستاد و آرشیا را زمين
می گذاشت تا ما بچه ها برسيم و خودش هم نفسی تازه کند.گاه از عابری به عربی چيزی
می پرسيد و دوباره در پی پدر به راه می افتاديم. مقابل يک خانه بزرگ حصيری
رسيديم. پدرم آرشیا را که بغلش بود زمين
گذاشت. من از تشنگی دیگر زبانم را حس نمی کردم. واردکه شديم سالن بزرگ و خنکی
بودکه با نی و چوب و حصير ساخته بودنش و با حصير هم فرشش کرده بودند. چند نفر با
لباس و چپية عربی درحالی که با بادبزن های حصيری مگس ها را ازخودشان می راندند،
نشسته بودند که با ورود ما به احترام برخاستند و يکی ازآنها جلوآمد و به پدرم دست
داد و به عربی با پدرم احوال پرسی کرد. بعد ما هم رفتيم گوشه ای نشستيم. دقايقی
بعد برايمان آب سردی آوردند. آنقد رتشنه بودم که به شوری اش اهميت ندادم. بعد از اینکه
همة ما سیرآب خوردیم پدرم لیوان آب را به دهانش برد. از این همه آبی که خورد تازه
فهمیدم که او بیشتر از همه ماتشنه بوده.
آنجا خانه ی شيخ روستا بودکه هر مهمان تازه وارد و غريبه ای که به روستا می آمد،
اول به آنجا می رفت.
حالا ديگر بعد ازظهر شده بود و ما همه
گرسنه بوديم. ژينا گريه می کرد. گرسنه اش بود. ديری نگذشت که برايمان يک سينی نان و خرمای سرخ کرده
و شيرآوردند. پدرم بی آنکه چيزی بخورد به روستا رفت. ساعتی بعد درحالی که مردعربی
به همراهش آمده بود برگشت. اسمش احمد بود. با لهجة عربی به مادرم اشاره داد وگفت:«يالا، يالا ابجی، جمع کنيد برويم منزل بنده.»
چمدان
را برداشتيم و پشت سر احمد با آن دشداشة طوسی رنگ و آن چفيه ی سفيد با
رگه های قرمزش، که ازيک
طرف روی سرش جمع اش کرده بود، براه افتاديم. از روستا خارج شديم و از راه باريک و خاکی ای
که از ميان نخلستانی دم کرده می گذشت عبور کرديم و به خانه ای که ديوار هايش را
ازگِل ساخته بودند و سقف شان را با حصير و نی و برگهای خشک
نخل پوشانده بودند رسيديم. خانه ی احمد بود.
زن و بچه هايش با ديدن ما از خانه
بيرون آمدند با تبسمی دوستانه برلب به گرمی از ما استقبال
کردند. با راهنمائی آنها وارد خانه شديم. ديری نگذشت که بوی برنج دم کشيده
از مطبخ شان بلند شد. بعد با خرمائی که در روغن سرخ کرده بودند و بويش تا ته
نخلستان اطراف پيچيده بود،آوردند و روی سفره چیدند. ما تا شکم مان جا گرفت خورديم.
اولين باری بود که مابرنج و خرما را با هم می خورديم.
شب خيلی زود ما بچه هاخوابمان گرفت.
اماپدر و مادرم با ميزبا نشان زيرشعاع نور چراغ سوزنی تا ديروقت نشسته بودند و از همه
دری صحبت کرده بودند. روزها گذشت و ما هنوز مهمان احمد بوديم. گاه با بچه هايش به
نخلستان می رفتيم و پسرش که کر و لال بود و با اشاره با من حرف می زد. با مهارت از نخل ها بالا می رفت
و خوشه های خرما را برای ما میچيد. گاه می رفتيم زيرخرماهائی که حسابی رسيده بودند
و حالا شيره شان روی زمين چکه میکرد، با دهان گشوده می ايستاديم و چکه های شيره
توی دهنمان وگاه روی گونه هایمان می افتاد. خودش يک جور بازی
بود. با بچه های احمد حسابی خوگرفته بوديم.
چندروز بعد یکی از اتاقهایش راکه از بقیه مجزا بود
به ما داد. پدرم با احمدکه لنج داشت برای ماهی گيری وگاه برای حمل خرما به جاهائی
که ما نمی دانستيم کجاست میرفت.
توی
آن روستايک حاجی بودکه تمام خرمای منطقه را برای او می آوردند و زنها درحياط خيلی
بزرگی که داشت پاک می کردند و توی سبدهای حصيری می طپاندند و بعد بالنج های کوچک و
بزرگ به شهرهای اطراف وکويت می فرستاد. اغلب زنهای روستا برای اوکار می کردند. توی
حياط گرداگرد تپه هائی ازخرما می نشستند و با دندان هسته های خرما را در میآوردند
و عده ای هم نشسته بودند و با حصیر و برگهای سبز نخلی که بچه ها با بَلَمَ های
باريک و دراز از نخلستانها و تالاب های کم عمقی که در فاصلة چند کيلومتری روستا بود
می آوردند، سبد می بافتند.
همة اهل روستا به نوعی استثمار اين شيخ بودند.
مادرم که توی خانه کاری نداشت، به زن های خرما پاک کن پيوست و شيخ هم بَلمَی به من
وآرش داد تا با بچه های ديگر برويم و حصير و نی بياوريم. ميترا خواهرم هم با ما می
آمد.
ساعتها
در پيچ های رودخانه ی گل آلود دور می شديم. با چوب باريک و بلندی که داشتيم به کف
رودخانه می زديم و بَلَم جلو می رفت. آنقدر می رفتيم تا به تالابی بزرگ و کم عمق و
پر از خيزران های سبز می رسيديم. بعد درحالی که من و ميترا خواهرم نوک بَلَم نشسته
بوديم وآرش ته َبلَم، باداس های کوچکی که داشتيم، شروع به کندن حصيرهای سبز و تيز
می کرديم. آنقدر حصير توی بَلمَ جمع می کرديم که ديگر همديگر را نمی ديديم و درحالي
که دستانمان حسابی زخم و خونالود شده بود، وسط بَلم تپه ای از حصير جمع میشد. بعد از
راهی که آمده بوديم، به اتفاق بچه های ديگر بر می گشتيم. در قبال هر راه دو تومان
می گرفتيم.
مادرم هم به کارش عادت کرده بود. بعضی پيرزن ها را
می ديدی که در اثر اينکه سالها کارشان همين خرما پاک کنی بوده ديگردندانی توی
دهانشان نمانده بود. فقط گاه تک دندانی باقی مانده بودکه ُشغلش به مقاومت آن دندان
بسته بود. اگرآن دندان هم می افتاد، شيخ ازکار اخراجش می کرد. مادرم هم روزی پنج
تومان می گرفت. روی هم رفته هفت تومان درآمد روزانه مان بود. بارها خواب می ديدم
که مادرم مثل آن پير زنها همه ی دندان هايش افتاده است و حاجی دارد او را به زور ازحياط
بيرون می کند و مادرم التماس کنان از حاجی می خواهد که به او رحم کند و بيرونش
نکند.
از
پدرم که با احمد رفته بود هنوز خبری نداشتيم. هفته ها بعد پدرم درحالی که کلی
سوغات و لباس و خوراکی برايمان آورده بود برگشت. بعد فهميديم که با احمد به کويت
رفته بود. چند روز بعد دوباره همگی جمع و جورکرديم.
پدرم
باز تصميمی گرفته بود تا ما را با لنج
احمد به کويت ببرد. يک روز خيلی زودکه
هوا
گرگ و ميش بود. همه مان را از خواب بيدارکرد. چمدانمان را برداشتيم براه افتادیم.
درکوچه باغ نخلستان که می رفتیم من خورشید را از پس نخلها می دیدم که با آن صورت
گرد و نارنجی اش بالا می آمد.
به لب رودخانه رسیدیم و سوار لنج احمدکه کنارچند
لنج و بَلَم ديگر پهلوگرفته بود شديم. ما می بايست توی زير زمين لنج که پُر از لوازم
ماهیگيری و تور و طناب و پيتهای گازوئيل بود و بوی نفت و ماهی می داد قايم می
شديم. یادکامیونی که با آن به عراق رفته بودیم افتادم.
گفته
بودنداگرقايق ژاندارم ها برای کنترل آمدند، ما نبايد نفس بکشيم. لنج براه افتاد.
ساعتها گذشت و صدای موتور قايقی راشنيديم که به لنج ما نزديک می شد. پدرم زود از
سوراخی که بالای سرمان بودگفت:«ماموران آمدند بچه ها، ساکت باشيد.»
دقايقی
بعد مشاجره ای بالای عرشه لنج درگرفت و بعد صدای قدم های کسی که پائين آمد. در قسمتی
که ما خودمان را آنجا پنهان کرده بوديم گشود. سربازی بود مسلح. با ديدن ما فرمانده
شان را صدا کرد. اندکی بعد همه ی ما را بيرون آوردند. ما بچه ها از ترس گريه
میکرديم. همه مان را بالا آوردند. دیدم که يقة پدرم را گرفته اند وکتکش می زنند.
پدرم دست رويشان برنمی داشت. آنها مرتب پدرم را می زدند. دهنش پرخون شده بود، آن
لحظه چقدردلم به حال پدرم سوخت، ما هم چنان گريه می کرديم. مادرم را که حامله بود
درحالی که به مأمورها التماس می کرد تا پدرم را نزنند، با خشونت هُلش دادند وکف
لنج افتاد. بعد درحالی که دو تا مأمور ما را همراهی می کردند، لنج را به روستا
برگرداندند.
به قصوه که رسيديم با پا درميانی
شيخ و پرداخت رشوه ای که احمد به ژاندارمها داد، پدرم را آزادکردند و فردای همان روز
قصوه را با همان پی کاب شورلتی که چند هفتة قبل ما را به اينجا آورده بود، به
مقصدآبادان ترک کرديم.
« ٥ »
برای
بار دوم که به آبادان که رسيديم، کنارخیابان روی چمدانها نشستیم و پدرم سینه ریز باقیمانده
مادرم را به بازار برد و فروخت. غروب همانروز در محله ای که آنزمان احمدآباد نام
داشت، اتاقی اجاره کرديم. اما هيچ وسيله معاشی نداشتيم. فردای آنروز پدرم به بازار
رفت و وقتی برگشت دیدم که دودست لحاف و تشک و دوگليم و چند قابلمه وکاسه و قوری
استکان و یک پریمز نفتی و یک چراغ توری هم خريده با وانت سه چرخی به خانه آورد.
دور تا دور حیاط بزرگ
قدیمی یک سری اتاقهای هم اندازه بودکه هراتاقش را خانواده ای فقیر مثل ما اجاره
کرده بود.
مستأجرها اغلب کُردهای
کردستانی بودندکه برای کارگری به آبادان آمده بودند. وسط حياط خاکی و بزرگش، تلمبه
ی آبی بودکه همة همسایه ها ازآن استفاده می کردند. ما بچه ها همه زير يک لحاف می
خوابيديم. پدرم اغلب شبها را تا دیر وقت بيدار می ماند و مرتب سیگار می کشید.
برای
یافتن کار هرروز صبح از خانه بیرون می زد وگاه حتی ظهرها هم برنمی گشت. یکی دو ماهی
گذشت و پولهایمان ته کشیده بود. تا آن موقع پدرم موفق نشده بود تا کاری که در شأنش
بود را پیدا کند.
مادرم هرشب به او فشارمی آورد، تا هرچه
زودترکاری پیداکند وگرنه بچه ها از گرسنگی خواهد مرد. ازآن پس پدرم به ناچار به
اتفاق کُردهای همسايه برای کارگری به ميدان شهررفت. اما اغلب هرغروب بی آنکه کاری
کرده باشد. خسته و دست از پا درازتر و عصبانی به خانه برمی گشت می گفت:«جوانها را انتخاب
می کنند. می گن تو پيری. حق هم دارند. تا اینهمه جوان گردن کلفت مونده که...»
بيشترشبها با مادرم که
دیگر از وضعیت پدرم نا امید شده بود مشاجره شان می شد. درست یادم است. مادرم می گفت:«برگرديم
به شهر خودمون. بذار ما توی خونه و زندگی خودمون زندگی کنیم و توهم برو خودتو معرفی
کن واون دو سال تبعید رو تحمل کن. چرا بچه ها باید عذاب و محرومیت بکشند؟»
اما
پدرم عصبانی می شد و عصبانيت اش را سرمادرم خالی می کرد. مادرم جلویش میایستاد.
بعدکارشان به دعوا می کشید. گاه آنقدرسر و صدایشان بلند می شدکه همسايه ها می
آمدند و دست پدرم را می گرفتند و واسطه می شدند. ما بچه ها هم گريه می کرديم.
از
زمانیکه ازعراق بيرونمان کرده بودند پدرم آدم ديگری شده بود، بد اخلاق و روز بروز هم
بدتر می شد. تا آن زمان هرگز ندیده بودم که پدرم دست روی مادرم بردارد. اما شرایط
پدرم را تغییرداده بود. ديگرازآن پدر با محبت و شوخ اثری نبود و حالا موجودی شده
بودکه حتی ما بچه هایش هم از او می
ترسيديم.
از
روزی که به آبادان آمده بودیم زندگیمان به سختی می گذشت. پدرم که پنجاه وچند سالش
می شد، به زحمت می توانست کارگير بياورد و اگرهم گاهگداری کاری چند ساعتی گیر می آورد،
آنقدر مزدش کم بودکه همان روزخرج می شد. به طوری که خيلی شبها غذائی نداشتيم که
بخوريم و گرسنه می خوابيديم.
يک
روز مادرم به من که زیرسایة درخت سیب توی حیاط نشسته بودم و با مقدارگِلی که
ازکف
زمین کنار تلمبة آب برداشته بودم داشتم پرنده ای را درست می کردم گفت: «داری چکار می
کنی؟ پاشو، پاشو دستاتو بشور و با من بيا.»
بلند شدم و مجسمه ی پرنده را با خودم برداشتم و
داخل اتاق آوردم و با احتیاط توی طاقچه گذاشتم. کنار تلمبه دویدم ودستهایم راشستم
و به سوی مادرم که دم در حیاط ایستاده بود دویدم. دستم راگرفت و باتفاق از حیاط بيرون زديم.
من نمی دانستم که کجا می رویم. فقط می ديدم که
خيلی از محله خودمان دورشديم. به محله شيک و پولدارنشينی رسيديم. مادرم انگشتش را روی
زنگ خانه ای گذاشت. فکر کردم به مهمانی آمده ایم. دقايقی بعد زنی ميان سال بيرون
آمد وگفت:«بله؟»
مادرم
که دست مرا گرفته بود، با لحن بغض آلودی گفت:«در راه خدايه کمکی به ما بکنيد،
بدبختيم، بی چاره ايم، بچه هايم گرسنه اند.»
زن
صاحب خانه بی آنکه چيزی بگويد، به من نگاهی کرد و لحظه ای هم چنان ايستاد و بعد به
داخل رفت و پس ازدقايقی برگشت و سکه ای توی دست مادرم گذاشت. بعد درخانه بعدی و
بعدی رفتيم.
فهميده
بودم که ما داريم گدائی می کنیم. اما به مادرم نشان ندادم که من می فهمم. در طول
راه دائم صدای بغض آلود مادرم بود، که درگوشم مرتب تکرار می شد. ما بدبختيم، ما بی
چاره ايم. به کوچة خودمان که رسیدیم مادرم ایستاد و رو به من کرد وگفت:«اگه پدرت
پرسیدکجا رفتیم چیزی نمی گی. والله دیگه تو رو با خودم نمی آرم. بابات نباید بفهمه
ما کجا می ریم. باشه؟»
سری تکان دادم.
هرشب که می خواستم بخوابم، سرم را زير لحاف می
بردم و صدای مادرم بارها توی گوشم تکرارمی شدکه ما بدبختيم و ما...
بعضی
خانه ها به جای پول پس مانده غذاهايشان را توی نايلونی می کردند و به ما میدادند،
بطوري که وقتی به خانه می رسيديم، از همه جوری خورشت و برنج وکباب وگوشت نخود و
استخوان ماهی جمع کرده بوديم. پدرم که خانه می آمد از مادرم میپرسيد:
«اينها
را ازکجا آورده ايد؟.»
مادرم هردفعه چيزی می گفت،
براحتی می توانست پدرم را قانع کند. مثلاً همسايه ها نذری داشتند و يا چيز ديگری.
چند هفته ای اين طورگذشت. بعضی وقت ها که مادرم
زنگ در خانه ای را میزد، مردی بيرون می آمد و در را باز می کرد و چيزهائی به مادرم
می گفت وگاه بعضی مردها نشيگونی ازمادرم می گرفتند وگاه پَرچادرش و یا مچ دستش را می
گرفتند و به زور به داخل میکشاندنش. اما مادرم با عصبانیت مقاومت می کرد. من به
گریه می افتادم وآنها دست مادرم را رها می کردند. مادرم عصبانی می شد و محکم دست
مرا می کشيد و ازآنجا دور میشديم. بعد که کمی دورمی شدیم، مادرم درحالی که اشک توی
چشمانش جمع شده بود می ایستاد و روبرویم می نشست و شانه هایم را می گرفت و بغض توی
گلویش را قورت می داد و دلداریم می داد. حتی سعی می کردکه چندکوچه را بی آنکه زنگ دری
را بزند رد شویم و یا یک راست به خانه می آمدیم. در بین راه سعی می کرد مرا متقاعد
کند که نترسم و یا به پدرم چیزی نگویم. می گفت:«منظوری ندارن. شوخی می کنن.»
من می فهميدم. اما به
خاطرآنکه مادرم از من خجالت نکشدآنطور وانمود می کردم که قانع شده ام و من نمی دانم
آنها به توجه می کنند. بعد شروع می کرد
زيرلب به پدرم فحش دادن، که مارا به چه روزی انداخته.
من از مادرم عصبانی بودم. ازآن مردها، از پدرم،
از همه چيز و همه کس، ازآبادان، ازآن کوچه های داغ اش، از بوی گاز از بوی ماهی و
ازآن همه بدبختی. ياد شهرخودمان را میکردم. ياد هم کلاسی هايم و دوستانم، يادآن
زندگی مُرفه و آن همه اسباب بازی و يادآن بغل شدنها توسط اين وآن و ماشاالله
شنيدنها را. ياد بازی بابچه های هم زبان خودم و ياد دويدن توی ايوان تميز وآجرفرش
مان، یاد دستان زبر وگرم طاهره که دستم را می گرفت و سرکوچه می برد از دکان فیض الله
و برایم نقل چوبی و بیسکویت یا نخودکشمش بخرد. ياد خيلی چيزهای ديگر... و آن آخرين
روزی بود که مادرم ديگر از خانه بيرون رفت.
هفته
ها گذشت و ازآنجا که روزها کمتر بچه ای را درحياط می ديديم که با او بازی
کنيم، اغلب خودمان توی
حياط بزرگ و خاکی با هم بازی می کرديم، روزها درحياط فقط زنها را می ديدی که
کنارتلنبةآب وسط حياط يا مشغول لباس و ظرفشوئی بودند و يا زير ساية درخت سيب کمی
آنطرفتر از تلنبه دور هم نشسته بودند وگپ می زدند.
گاه مادرم هم به آنها می پيوست. درست مثل خفاشها،
شبها حياط ُپر از بچه های همسايه می شد و تا دير وقت توی کوچه و یا توی محوطه ی
بزرگ حیاط با آنها بازی می کرديم. يک روز غروب از پسرکاکه مجيد همسايه مان پرسيدم:«شماروزهاکجا
می ريد؟»
درحالی
که داشت توپ لاستيکی مشکی ای را از اين دست به آن دست می انداخت و مقداری قير را توی
دهنش می جويدگفت:«کاسبی.»
اولين
باری بود که اين حرف رامی شنيدم.گفتم:«کاسبی چی؟»
«
کاسبی ديگه. پول در میاریم» و بعد ادامه داد:«توهم اگه بخوای می تونی بيای.»
با
خودم فکر کردم که اگر من پول در بیارم دیگر مادرم مجبور نیست به گدایی برود و آن
مردهای وحشتناک آزارش بدهند.
کنجکاو
شدم. خیلی زود همه چيز را برایم توضيح داد. مدتی من میترا دور از چشم مادرم با
آنها رفتیم. بعضی روزها به میدان تره بار می رفتیم و میوه می دزدیدیم . گاه به
کشتارگاه می رفتیم و از روده های گاومیش هایی که دور می انداختند چربی هایشان را می
کندیم و توی نایلون می انداختیم و به خانه می آوردیم و روی علاالدین آب می کردیم
به بقال سرکوچه می فروختیم و مقداری هم برای مصرف خانگی خودمان استفاده می کردیم.
بعد ازآنکه مقداری پول پس اندازکردیم توی کوچه ها و دم سینماها آدامس فروشی کردیم.
هفته
ها کارمان همين بود و بارها توی کوچه ها از دست بچه ها کتک می خورديم وگاه غارت می
شديم. شبها هم اغلب پدرم با مادرم دعوامی کردند و اما ما به آن دعواهايشان عادت
کرده بوديم. از طرفی آنقدرتوی کوچه های غريب راه رفته و خسته بوديم که تاخانه
میآمديم، خوابمان می گرفت.
دیگر
چيزی به زايمان مادرم نمانده بود به زحمت اينور وآنور می رفت. تا اينکه يک شب
که
ما خواب بوديم، صدای مشاجره اش باپدرم بيدارمان کرد. پدرسر مادرم داد می کشيد و او
را می زد و می گفت:«چی ازجان من می خوای ؟ برو و ديگه دست ازسرم بردار.»
مادرم می گفت: «بچه هاموبده تا برم.»
«کدوم
بچه ؟ بچه ها مال پدرشونن و پيش من می مونن.»
«پیش
توبمونن که چی. که بندازیشون به گدایی. تونمی تونی پول توتون خودتوهم در بیاری آقا.»
حرفهای
مادر مثل پُتک برسر پدرم فرود می آمد. تا تعادل روحی اش را از دست بدهد. پدرم دیگر
چیزی نمی گفت. اما مادرم همچنان ادامه می داد. خشم پدر فوران کرد. چاقوئی را از توی
سينی ای که پُر از پوست هنداوانه بود، برداشت و دریک چشم به هم زدن، توی گونه ی
مادرم فروکرد و خون فواره بست.
مادرم
بلند شد و درحالی که دست اش را به گونه اش گرفته بود و خونش به زمین میچکید، از خانه
بيرون زد و فریاد کنان به سوی همسايه ها دويد و پدرم چاقو را گوشه ی اتاق پرت کرد
و دنبالش دويد. کاک مجيد و زنش ازخانه بیرون آمدند. پدرم را به اتاق برگرداندند.
پدرم نگران مادرم شده بود و ما بچه ها هم گريه می کرديم و نگران مادرم بوديم. پدرم
ازخانه بيرون زد و ما بچه ها همگی بسوی مادرم که توی حياط زن های همسايه دورش را گرفته
بودند دويديم. کاک مجيد و زنش مادرم را به بهداری بردند وگونه اش را بخيه زدند.
وقتی برگشتند او را به خانه خودشان بردند. مادرم می خواست شکایت پدرم را بکند. اما
همسایه ها مانعش شدند. مادرم هم می دانست که اگرآن کار را بکند، پدرم را نه فقط به
خاطر چاقوکشی، بلکه مسائل سیاسی اش هم رو می شود و شاید برای همیشه ازدست برود.
کاک مجید و زنش چند روزی مادرم را درخانه ی خودشان نگه داشتند تا اینکه دائیم ازکرمانشاه
تلگراف مادرم را گرفته بودآمد تا او را با خودش به کرمانشاه ببرد. فردای آن روز
مادرم درحالی که صورتش را باند پیچی کرده بودند و اشک می ریخت، مابچه ها را يکی
يکی بغل کرد و درآغوش فشرد و بوسيد. بعد درحالی که گريه می کرد، چادرش را سرش کرد
و بی آنکه از پدرم که حالا داشت از پشیمانی به خود می پیچید خداحافظی کند، به
اتفاق دائی ام رفت.
بعد ازآنکه مادرم با دائی رفت، زندگی خیلی سختی
داشتیم. پدرم که چند بچة ريز و درشت روی دست اش مانده بود و نمی دانست با ما چکارکند.
خواهرکوچکم ژينا که حالا سه سالش بود هرشب ساعتها گريه می کرد و بهانة مادرم را می
گرفت. ميترا کولش می کرد و در امتداد اتاق می چرخاندش تا آرامش کند. اما او هم
چنان گريه می کرد. تا اينکه ازگریه کردن خسته می شد وگوشه ای آرام می گرفت و گاه
درآغوش ميترا خوابش می برد.
پدرم دیگر صبح ها مثل هميشه برای
پيدا کردن کار با کاک مجيد سر ميدان نمی رفت. ما هم ديگر بعد از رفتن مادرآدامس
فروشی نمی کردیم. صبح تا غرب وقتی که پدر به خانه بر می گشت توی کوچه بابچه های
محل با تیله های شيشه ای بازی می کردیم. یکی دو ماهی گذشت. تا اینکه یک روز توی
کوچه دائی ام را دیدیم که جلو می آمد. خوشحال شدم. فکر کردم مادرم هم برگشته. چرا که
دائی مادرم را برده بود.
درمسیرراه گفت که مادرم زایمان کرده
و دخترخیلی قشنگی آورده. بعدکه به خانه آمدیم. دائی با پدرم مشاجره شان شد. دائی
می گفت که مادرم خواستگار دارد و می خواهد ازدواج کند. باید پدرم برای طلاق او یا به
کرمانشاه برود و یا درهمانجا یعنی آبادان در یک محضر رضایت نامة رسمی بدهد. پدرم هم که به خاطر مسائل سیاسی اش نمی خواست به هیچ وجهی پایش به مراجع دولتی
بخورد و یا این درخواست مادر شوکه اش کرده بود، این حرفهای دائی برایش مثل گلوله
هایی بود که به قلب و مغزش اصابت می کرد.
گفت:«ما عقدنامه نداریم که حالا طلاق نامه بنویسم. ما هیچ وقت عقد محضری نکرده
ایم. خوب بره ازدواج کنه. منع قانونی ای سر راهش نیس.»
دائی
که حرف پدر قانعش نکردگفت:«اماشما شوهرش بوده ای ازش بچه داری.»
«خوب
دیگه شوهرش که نیستم. اوهم من و بچه هارو ول کرده دیگه چی می خواد؟»
بالاخره
پدرم چیزی نوشت و به دائی داد. بعد از رفتن دائی. انگارکه دیگر پدر میلی به کار
کردن نداشت. ديگر با کاک مجيد سر ميدان نمی رفت. گاهگداری بیرون که می رفت زود
بر
می گشت.
«٦»
یک
روز صبح زود پدرم ما را يکی يکی ازخواب بيدارکرد و بعد ازخوردن صبحانه با خودش بيرون برد.
قدمهايش تند بود.
هروقت
که با پدرجائی می رفتیم. ما بچه ها مرتب عقب می ماندیم. گاه می بايست میدويدیم تا به
قدمهای تندش برسيدیم و یا می ايستاد تا يکی يکی به او برسیم.
پس
ازطی چندکوچة خاکی، به خيابان آسفالته و پر رفت و آمدی رسيدیم وکنار جدول پهن
خيابان که بوی نفت و گاز می داد، ايستادیم پدرم درحالی که دست آرشیا را گرفته بود
و ژينا را هم ميترا کول کرده بود، دست اش را بالا برد و تاکسی دو رنگ سفيد و مشکی،
کمی آن طرفتر ايستاد. تاکسی کوچکی بود.
سوار شدیم و بعد از طی چند
خيابان مقابل کوچة باریکی توقف کرد. ما هم بی آنکه بدانیم که پدر ما را کجامی برد،
دنبالش رفتیم. پس ازدقايقی دم ساختمانی که نرده های حياط اش را سفيد کرده بودند،
ايستادیم. پشت سرش ازچند پلة سنگی بالا رفتیم و وارد راهروی درازی شدیم.
صدای قیل وقال بچه ها می
آمد. چيزی مثل صدای مدرسه ای که در نزديکی باشد. من فکر کردم که پدرم ما را آورده
تا درمدرسه ثبت نام کند. ته راهرو مقابل درب اتاقی ايستادیم. پدرم با پشت دست چندضربه به درزد و بلا فاصله در را گشود و با دست
به ما اشاره داد تا همگی وارد شویم. اتاق بزرگی بود با چند رديف صندلی و گلدانی
درگوشه اش و ميزچوبی بزرگی که زير پنجره قرار داشت. زنی ميان سال و عينکی پشت ميزی
نشسته بود.
با ورود ما داشت از بالای عينکش به ما می
نگريست. پدرم سلامی کرد و درحالی که هنوز دست آرشیا را در دست داشت گفت:«همونطورکه
قبلاً عرض کردم خانم بنده هرطورکه شما امر بفرمائيد. هرتعهد وکاغذی رو هم که لازمه امضاء می کنم.»
ازحرفهای
پدر فهمیم که او قبلاً آنجا آمده بود. خانم با دو دست عينکش را از روی چشمش برداشت
و حرف پدرم راقطع کرد وگفت:«ولی آقای .عه.عه.عه...»
پدرم
گفت:«مهاجر، خانم.»
و خانم ادامه داد:«آقای مهاجر بچه های شما بزرگتر
از اونن که ما بتونيم اينجا همه رو نگه داريم.»
حرفهای
زيادی بين پدرم و آن زن رد و بدل شد. گاه
می ديدم که پدرم عصبانی می شد وگوشه لبانش کف می کرد. اما بی فایده بود خانم زير بار
نمی رفت. تا اينکه پدرم تسليم خواست خانم شد. درحقيقت بعد از چانه زدن يک جوری با هم
کنارآمدند.
بعد
خانم جوانی با لباسی که به پرستارهای بيمارستان می ماند، وارد اتاق شد. خانم رئيس
با خودکاری که دردست اش بود به ما سه بچه ی کوچکتراشاره کرد و خطاب به خانم جوان
گفت:«سوسن
جون، اين و اين و اين رو می تونی ببری.»
بعد
سوسن خانم دست آرشیا را گرفت و با اشاره ی سربه من که کمی بزرگتر بودم گفت:
«با
من بياين.»
بعد
خم شد تا ژينا را که سه سالش بيش نبود بغل کند، که ژينا از اينکه آن زن غريبه بغلش کرده بود، به گريه افتاد و توی بغل
آن زن دست و پا زد. نمی خواست که از ميترا جدايش کنند. آرشیا هم که از لباس سفيد و
پرستارگونه ی سوسن خانم ترسيده بود که برايش آمپول بزنند، به گريه افتاد و به سوی
پدرم دويد و درميان گريه هايش گفت:«من نمی خوام برام آمپول بزنيد.»
پدرم که سعی می کرد آرشیا را
قانع کندکه اينجا بهداری نيست و کسی نمی خواهد برایش آمپول بزند، دست آرشیا را گرفت
و تا ته راهرو سوسن خانم را همراهی کرد. آرش و ميترا در دفترخانم رئيس مانده
بودند. به اتفاق سوسن خانم وارد سالن بزرگی که چند رديف تخت دور تا دورش چيده
بودند و به سالن های بيمارستان می ماند شدیم. سوسن خانم ايستاد رو به پدرم کرد
وگفت:«شما ديگه برگردين.»
دست
آرشیا را از دست پدر جداکرد و درحالی که آرشیا و ژينا هم چنان گريه میکردند، در سالن
را از داخل به روی پدرم بست.
حالا
فقط ما سه تا بچه مانده بودیم که به زور و
تشرهای سوسن خانم او را دنبال میکردیم. از سالن خوابی که دو ردیف تخت درآن
قرارداشت عبورکردیم و به ته سالن رفتیم وآنجا پرده ای را کنار زد و وارد راهرئی
تنگ وکثيفی شدیم. بعد از چند متر وارد اتاق کاشی کاری شده ای شدیم. ديگ بزرگ و پُر
ازآبی را روی پريموس نفتی گذاشته بودند، تاآب گرم شود. کف بتُنی اتاق تشت فلزی زنگ
زده ای و چند سطل روئی پُر ازآب بود. زن دیگری آمد تا سوسن خانم را کمک کند. خیلی
زود شروع کردند به درآوردن تنها پيراهن مخمل سبزرنگ ژينا که هنوزداشت گريه می کرد.
بالاخره هرسه تایمان را حمام
دادند و لباس های طوسی رنگی که بوی نفت می داد تن مان کردند. بعد سوسن خانم ما را به
سالن خواب برد و گفت:«ببينيد اينجا يتيم خونه است و ازاين به بعد شما اينجایین.
مادرکه ندارین، پدرتون رو هم فراموش کنيد و مواظب رفتارتون هم باشيد و....»
بعد
ما را به حياط برد وگفت:«فعلاً بريد با بچه های ديگه بازی کنيد.»
حياط
نه چندان بزرگ پرورشگاه پراز بچه هائی با سن و سالهای مختلف بودکه همه يونيفورم طوسی
يک جور به تن داشتند. درحالی که ژينا مرتب گريه می کرد، رفتیم گوشه ای ايستادیم تا
اينکه خانم رئيس آمد و ما را که هرسه گوشه ای کزکرده بودیم و بچه های ديگر به
نظاره مان نشسته بودند، دستی به سرمن که بزرگتربودم کشيد وگفت:«ببین حالا مث بچة آدم
تر و تميزشديد.»
سوسن
خانم گفت:«خانم اگه بدونی که چه جونورائی تو لباساشون رژه می رفتن!.»
خانم
رئيس دستی به سرآرشیا که حسابی بلند شده بود،کشيد و خطاب به سوسن خانم گفت:« بشير رو
صداکن که بیاد و بعد از نهار موها شونوکوتاه کنه.
بعد
ازظهر بود گوشة حیاط کزکرده بودیم. سوسن خانم صدایمان کرد. پيرمرد لاغر اندام و سياه چهره و آبله روئی در لباس
عربی آمد ودرحالی که صندوقچه ای قهوه ای،کوچک و پوست انداخته ای را در دست داشت
توی ایوان منتطرمان بود. همانجا يکی يکی ما را روی چهار پاية تاشوی چوبی که با خودش
آورده بودند نشاند و درحالي که چوب سيگاری دائم لای دندانهای طلایش گرفته بود،
موهای هرسه تای مان را از ته ماشين کرد و بعد پُماد سفيدی را از داخل چمدانش
درآورد و به سرمان ماليدکه تا چند روز بوی زننده اش آزارمان می داد.
چند
شب اول خواهرم ژینا تا دم دمای صبح گريه می کرد و بهانه مادرم را می گرفت. چند بار
ديدم که خانمهای پرستارکتکش زدند و توی حياط گذاشتن اش. اما او ساکت نمی شد. چند بار
رفتم و اعتراض کردم که چرا با خواهرم اينطور رفتارمی کنيد وگفتم که:«من به بابام
می گم.»
و آنها گفتند:«برو ببينم وروجک! بابات کجاست.
اگه تو بابا داشتی که الان اينجا نبودی.»
«
من بابا دارم و اگه بياد بهش می گم که شما
ماروکتک زديد.»
دو
هفته شکنجه آور را درآن پرورشگاه گذراندیم و من هرشب خواب می ديدم که پدرم از
درآمده و بغلمان می کند و با خودش ازآنجا می برد.
تا
اینکه درکمال ناباوری دیدیم که پدرم درحالی که آرش همراهی اش می کرد، آمد و ما را
از پرورشگاه بازپس گرفت. با دیدن پدر زیرگریه زدیم. پدرم هم اشکهایش سرازیرشد و
یکی یکی مان را بغل کرد و با خودش آنجا را ترک کردیم. در بین راه ازش پرسیدیم که
چرا ما را توی آن پرورشگاه وحشتناک رها کرد و او درحالی که با دستمالش چشمهایش را
پاک می کردگفت:«من قصدداشتم تا شما رو موقتاً به پرورشگاه بسپارم و به کويت برم. و
بعد از اون که اونجا اوضاعی روبراه کردم، بيام و شما رو هم با خودم به کويت ببرم و
اونجا آينده خوبی براتون درست کنم.»
ميترا
خواهر بزرگم را نزد خانواده ای کلفت کرده بود وآرش برادرم را که نُه سالش بود و
روی دستش مانده بود و می خواسته او را با خودش به کويت ببرد. که گويا باز موفق نمي
شود و يا تصميم اش عوض می شود، بعد همگی به خانه ای که ميترا را نوکرشان کرده بود
رفتيم و او را هم گرفتيم. هنوزصدای گريه های ميترا را وقتی که دوباره ما را ديد
فراموش نکرده ام. بالاخره ما را برداشت و ازآبادان به زادگاهمان بهدشت رفتيم.
«۷»
به
شهرخودمان که رسيديم، همزمان بود با مراسم تاجگذاری شاه. قیافة شهراندکی عوض شده
بود. برایش میدانی و چند طاق نصرت فلزی و چند بلوارچمن کاری شده درست کرده بودند و
در وسط میدان بنای یاد بودی با روکش مرمر قرمز و تابلوی قوانین دوازده گانة الغای
رژیم ارباب و رعیتی را رویش نصب کرده بودند. دیوار مغازه ها را هم رنگ کرده و به
بعضی خانه ها هم فرش هایی آویزان کرده بودند. اما هرچه بود برای ما فرقی نمی کرد.
خوشحال بودیم که دوباره به شهرخودمان برگشته بودیم.
برای مدتی چون جائی را نداشتيم. به خانة عمه
فانوس رفتيم. هنوز چند روز از برگشتمان نگذشته بودکه آمدند و پدرم را دستگیرکردند
و با خودشان بردند.
حالا
ما هم مادرمان را از دست داده بودیم و هم پدرمان را. پدرم سه خواهرداشت و ما شش
بچه بودیم. بعد از دستگیری پدرم عمه ها ما بچه ها را بین خودشان تقسیم کردند.
مثل آنکه می خواستندگوسفند بخرند سر این که کی
چاقتره و یا بزرگتره را بردارد جر و بحث می کردند. بالاخره ما را از هم جدا کردند
و هرعمه دو بچه را با خودش برد.
ما
فکرمی کردیم که عمه ها درغیاب پدرم می خواهند از ما نگه داری و پرستاری کنند.
هنوز توی خانه هایشان
اسباب و اثاثیه های خانه ی قدیمی خودمان را که قبل ازمهاجرت به عراق پدرم به آنها بخشیده
بود و ما صدها خاطرة خوش ازآنها داشتیم را می دیدیم. از سماور بزرگ برنجی مان
گرفته تا جعبة گرامافون و میز و صندلی های چوبی و پرده های سفید و رو بالشی های
گلدوزی شده به نقش شکار وآهو وگوزنهای نارنجی که ازهرکدام آنها خاطره ها داشتیم و
...
ازهمان
روزهای اول وظایف مان را مشخص کردند. خریدکردن. جارو وآب پاشی کردن. غذا برای
شوهرعمه دم مغازه بردن. و نوشتن مشق های بچه ها. حق بازی درکوچه بابچه های دیگر را
نداشتیم. حتی شستن ظرفها درشبهای سرد کنار تلمبة یخ زدة وسط حیاط.
دائم
ازگرده مان کار می کشیدند و موقع غذا خوردن اجازه نداشتیم مثل خودشان کنار سفره
بنشینیم. ذره ای توی کاسه ی رویی می ریختند و مثل سگ جلوی مان می گذاشتندکه من هم
اغلب به خاطرکمی، آن را جلوی آرشیا برادرم که با هم در یک خانه تقسیم شده بودیم می
گذاشتم. آرشیا کوچکتر ازآن بودکه این چیزها را بفهمد. خیلی روزهاکه از خرید بر میگشتم
می دیدم که آرشیا توی کوچه تنهانشسته و مشغول خوردن خاک است.
بارها
به این خاطر او را زده بودند. نمی دانستم که چرا تا تنها می شود خاک می خورد. گاه
که از مدرسه می آمدم، می دیدم درحالی که دور دهنش گِلی است، پای دیواری نمناک
خوابش برده. قدرت بغل کردنش را نداشتم. بیدارش می کردم به گریه می افتاد و بادست و
پا زدن مرا می زد. به زحمت کنار تلمبه می بردمش وگِلهای دوردهنش را پاک می کردم و
صورتش را می شستم.گاه بقیه برادر و خواهرهایم را به طور اتفاقی در نانوایی دیدم.کم
کم با هم قرار می گذاشتیم که در نانوائی همدیگر را ببینیم. با هم درد دل و از ظلم هایی
که به ما می شد برای هم تعریف می کردیم. گاه زمان را گم می کردیم و دنبالمان می
آمدندکه چرا دیرکرده ایم. همانجا کتکمان می زدند. از پدرم هیچ خبری نداشتیم. کسی
به ما چیزی نمی گفت. بعضی وقتها عمه ها که از دستمان عصبانی می شدند می گفتند:«باباتونو
توی زندان اعدام کردن.»
احوال مادرم را که می پرسیدیم عمه می گفت:«او شما
رو دیگه نمی خواد.»
هرگز برایمان لباس نخریدند و می بایست ازکهنه
لباس های بچه هایشان که اغلب هم یا گشاد بودند و یا تنگ، تنمان کنیم. کسی ما را به
حمام نمی برد. می بایست من خودم توی یک
انبار پر از هیزم و بی در و پیکر و سردی که گوشه ی حیاط بود، آب گرم می کردم و توی
تشت حلبی زنگزده ای، اول آرشیا و بعد خودم
را می شستم. آن هم شاید ماهی یک بار. مدتها بودکه تمام بدنمان شپش زده بود. شبها از
دست خارش نمی توانستیم بخوابیم. سر کلاس بارها معلم پیش بچه هاک ِنِفَم کرده بود و
از کلاس بیرونم انداخته بود.
چند
بارسرمان را از ته ماشین کردند. وضعیت آرشیا وخیم و مریض شد. سر و بدنش زخم هایی
زده بود. رنگش پریده بود و مرتب تب داشت. یکی دوباردکتر به خانه آمد و شنیدم که می
گفتند احتمالاً تیفوس گرفته. پمادها ی مختلف به سر و بدنش می مالیدند به طوری که
شبهاکه ما بغل هم می خوابیدیم از بوی تند پمادگاه نفسم می گرفت. داروها و
آمپولهایی هم بهش می زدند.
هنوز یادمه که آن دکتر چطور سرشیشة آمپول را می
شکست و بعدسرسوزن را داخل شیشة پودر می کرد و.. آرشیاکم کم حالش بهتر شد. اما شپش
ها از ما دست بردار نبودند. آرش و میترا و ژینا هم وضعیتی مشابه داشتند.
یک
سالی گذشت. تا اینکه یک روز اواخر شهریور بود و نسیم خنکی می وزید و من از نانوایی
با بغلی نان برمی گشتم. واردخانه که شدم دیدم که آرشیا توی بغل مردی نشسته. مثل
خواب می مانست. پدرم بود درحالی که سرش را تراشده بود بالای اتاق روی پتوی ملحفه
گرفتة سفیدی به دوبالش مخملی تکیه داده بود و عمه و شوهرعمه و چند نفردیگر از فامیل
مؤدبانه دورش نشسته بودند. با دیدن من دو دستی و محکم توی سرخودش زد و درحالی که
چشمانش خیس اشک بود صدای گریه اش بلندشد و آرشیا را از روی پایش زمین گذاشت و به
سویم آمد. بغلم کرد و مثل گرگ به در و دیوار بد و بیراح می گفت، به عمه و شوهر عمه پرخاش کنان غرید و عده ای از جایشان
بلند شدند و جلویش را گرفتند. اما می شنیدم که میگفت:«چه به روز بچه های من آوردین
بی شرفها!!. و ...»
دستمان
را گرفت و ازخانه ی عمه بیرون زدیم وقتی که دیدم پدرم گفت هرچه را که بهشان داده
پس می گیرد و عمه و شوهرعمه از ترسشان به التماس و غلت کردن افتادند، آن لحظه من
چه احساس غروری کردم.
آرش
و میترا و ژینا را هم گرفتیم و به خانة دوست پدرم منصور رفتیم. فردای آنروز پدرم
مقار زیادی لباس نو برایمان خرید و همه مان را به حمام بیرون برد.
هنوزآن
زبری کیسة حمام را روی شانه ها و زیر چانه ام حس می کنم که پدر چطور با دستپاچکی و
تند و تند بدنم را کیسه ام می کشید. بعد از حمام که همه مان را به سلمانی برد و
سرهمه مان حتی میترا و ژینا خواهرهایم را هم از ته تراشید. چند روز بعد خانه ای
اجاره کرد و مقداری وسائل خريديم. برای خودمان مستقل شدیم.
از
فردایش پدرم دنبال پس گرفتن دارائی هایمان از عمه ها افتاد. ماهی نکشیدکه گاراژها را
پس گرفت.گفت وسائل خانه حرامشان. بایکسال عقب افتادگی درمدرسه ثبت نام کردیم. از
اینکه دوباره بعد ازآنهمه دربدری و رنج
های عمه ها خلاص شده بودیم چقدر خوشحال بودیم. پدر قول داده بود که مادر مان را
برگرداند و دوباره همگی دور هم باشیم. برای دائی ام پیغامی فرستاد که اگر مادرم
حاضر است قرار بگذارند تا دنبالش برود.
حالا همه منتظر جواب دائی و مادرم بودیم. برايمان مثل خواب می مانست.
خیلی
زود جواب دائیم آمد که مادر دیگرآنجا نیست و سال گذشته شوهر کرده. این خبر پدرم را
در هم کوبید. به زمین وزمان فوش میداد. از آن پس پدرم هر شب مست می کرد و با همه
ما بد اخلاقی می کرد. گاه آنقدر مهربان می شد که گریه می کرد، ماهم. بالاخره یک شب
همه مان را جمع کرد وگفت:«دائی نامردمان نتوانسته از مادرتان نگهداری کند او را
شوهر داده، دیگر قید مادرتان را بزنید.»
ازآنجا
که بعد ازمادرکسی نبود تا درخانه از ژينا که سه سالش بود و آرشیا که هنوز کوچک و
به سن مدرسه نرسيده بودند نگهداری کند، پدرم نگذاشت که ميترا به مدرسه برود.
دومين
زمستان را بدون مادر طی کرديم و ماه اسفند به آخرش رسيده بود. مردم خودشان
را برای فرار سيدن
سال نوآماده می کردند، ما هم خانه تکانی کرديم و خوشحال
بوديم. حالا همه چيزداشتيم و باورمان نمی شدکه دوباره استقلال پيدا کرده بودیم و
دورهم و در شهرخودمان بوديم، فقط جای مادرم را خالی می ديديم. تا آن زمان
ما هنوز باور نمی کردیم که مادرمان واقعاً ازدواج کرده. ميترا نقش او را بازی می
کرد، از غذا پختن تا رختشوئی و جارو و غيره. همه را با غريزة زنانه ای که داشت
انجام می داد. به خاطر مسئوليتی که بعنوان دختر بزرگتربه گردنش افتاده بود، مجبور به
ترک تحصيل شد. حالا ديگر من و آرش فقط به مدرسه می رفتيم.
میترا که نمی توانست مسئوليت خانه داری با پنج بچه را بدوش بکشد و
ازطرفی حسادت بچه گانه ای که برای مدرسه رفتن داشت ناراحتش کرده بود و هر روزگريه
می کرد و مرتب می گفت که من هم می خوام به مدرسه بروم. پا درميانی همسايه ها هم
افاقه نمی کرد.
يک
روز بعد از اين که ميترا اصرارکردکه می خواهد به مدرسه برود، پدرم را تاحد جنون
عصبانی کرد. پدرکنترلش را از دست داد و او را به شدت کتک زد. بعد همه ی ما بچه ها را
صدا کرد و همه رفتيم و دورش نشستيم. درحالي که سيگارش را می پيچيد، با لحن پدرانه
ای گفت:«اگه ميتراهم مدرسه بره، پس کی می خواد براتون غذا بپزه و يا لباس هاتون رو
بشوره؟ و يابه کارهای خونه برسه؟ اگه کلفت بیارم مردم فردا هزارجورحرف برام
درمیارن. می شه من سرکارم نرم و بشينم خونه و خونه داری بکنم؟ بعد از کجا می آرين
بخورين؟»
ميترا که هنوز باور نمی کرد مادرم ازدواج کرده،گفت:«پس
مادرمونو برگردون.»
پدر با شنيدن اين حرف خنده ی تلخی کرد وگفت:«چرا
نمی فهمیدکه اودیگه براهمه ی ما مرده؟ برگشتنش غير ممکنه؟ اين يکی رو ازکله تون
بيرون کنين، او دیگه زن و مادرکس دیگه ایه.»
ژينا خواهرکوچکم که سرخک هم گرفته بود و سخت
مريض بود، به گريه افتاد. ميترا درحالی که چشمانش ازگریه قرمزشده بود و اشک می ريخت،
به اتاق برگشت و ژينارا بغل کرد و از اتاق بیرون برد. پدر بدون اهميت به گريه ژينا
ادامه داد:«اين جوری هم که نمی شه! شما که نمی تونيد ازخودتون نگهداری کنيد و عمه
ها رو هم که خودتون بهتر می شناسيد، وای به حال غريبه ها، حالا که هيچ کس حاضر نيست
که ازتون نگهداری کنه، پس تکليف چيه؟»
ما
همديگر را نگاه کرديم و پدر ادامه داد:«آيا حاضرين که من زن بگيرم؟»
از
اين حرفش من خنده ام گرفت آرش اخمهايش را توی هم کرد و پدردرحالی که برای خودش چای
می ريخت ادامه داد:«خوب اگه زن بگيرم، پشيمون می شين ها. اذيتتون میکنه. برين از بچه
هائی که زن پدر دارن بپرسيدکه چه عذابی می کشن.»
همه
ساکت شدیم. چند هفته ای گذشت و پدر ما را حسابی ترسانده بودکه ديگر بهانه مادر را
نگيريم و ترک تحصيل ميترا را بپذيريم. ازآن پس ما ديگر چيزی نگفتيم، چرا که
میترسيديم پدر زن بگيرد و ما زيردست زن پدر بی رحمی بيافتيم. ازآن پس پدرم ديگرسعی
می کردکه خودش اغلب کارهای خانه را بکند. شبها قدری زودتر به خانه می آمد و غذا می
پخت و کارها را می کرد. تا اينکه يک شب که دوباره همه ما را جمع کرد و ما هم همگی
دورش نشستيم، گفت:«ببينيد من خيلی به اين اوضاع فکرکردم، با خيلی ها هم مشورت کردم،
راهی نيست جزء اينکه من زن بگيرم.»
ما
به همديگر نگاه کرديم و او ادامه داد:«البته نه يه زن معمولی، درحقيقت يه کلفت ميآرم
که فقط کارهای خونه روبراتون بکنه، اين جوری نيس که شما فکرکنين که من هوس ازدواج
کردم و فردا يه زن پدر میآد بالاسرتون.»
قلوپ چايش را بالا کشيد و درحالی که صدای خرده
های قند زير دندانش را می شنيديم ادامه داد:«نگران نباشيد. ميرم ازتوی اين دهات
های دور افتاده يه آدم مظلوم و فقير زبون بسته گير ميآرم،که يه نون بخوره و صدنون
قربون، صدقه تون بره، فهميدين چی می گم؟»
چيزی
نگفتيم. سيگارش را روی چوب سيگار زد و به دوبالش گنده که به ديوارآجری حياط چسبيده
بود تکيه داد. درحالی که کبريت میزد تا سيگارش را روشن کند ادامه داد: «نمیرم که
اززنای شهری زبون دراز حرفه ای بگيرم که، البته رو هر کدوم دست بزارم نه نميگن،
اما به خاطردل خودم نيس، می دونيدکه؟ اصلاً اين قضيه، يه ازدواج مصلحتی میشه، همون
جوری که گفتم درحقيقت يه کلفته. مثل طاهره، برا اينکه توی مردم هم آبرو و حيثيت
مون نره، می گيم بله زن گرفتيم، فهميدين
چی گفتم؟ قبول می کنين؟»
جرأت نداشتيم چيزی بگويم. همه ساکت
روبرويش نشسته بوديم وسرمان را پايين انداخته بوديم. ازآن روز به بعد پدرم هر روز ازخانه
بيرون میرفت وآخرهای شب بر میگشت. هرروزبه اتفاق دوستانش به روستايی می رفت و تا فرد
مناسب و مورد نظرش را پيدا کند. تا اينکه يک شب ما توی حياط کنار باغچه مان فرشی
انداخته بوديم و من زيرشعاع نور چراغ توری مشغول نوشتن مشق بودم و آرش هم با کمی
فاصله با من داشت کتاب علومش را که وسط پايش گذاشته بودمی خواند و ژينا هم توی بغل
ميترا که به ديوارآجری تکيه داده بود داشت می خوابيد و آرشیا هم با ماشين پلاستيکی
اش روی نقشهای قالی بازی می کرد،کسی در زد و من سرم را از دفتر مشقم برداشتم، بلند
شدم و بدو رفتم و درحياط را بازکردم. ديدم که پدرم به اتفاق منصورگنُده که
ازدوستان دوران جوانيش بود و با هم سالها درعراق بوده اند، درحالی که بغل شان پر از
مواد خورکی و مشروبات الکلی بود وارد شدند.آن شب کباب حسابی راه انداختيم و راديو را
روی کانال مصری گذاشته بودند و«ام کثوم» می خواند و منصور هم با زمزمه هايش درحالی
که سرش را با آهنگ تکان می داد، می خواند. بعدکه موزيک تمام شد پدرم رادیو را روی
موج بی .بی. سی چرخاند تا به اخبارگوش دهد و منصور ما را دورخودش جمع کرد وگفت:«بيائيدمی
خوام براتون داستان تعريف کنم.»
بعدکه
مادورش نشستيم داستان دوران جوانی پدرم رادرعراق باآب تابی اينطور تعريف کرد:«اون
زمان کار مردم اينجا فقط رعيتی بود و هميشه گرسنه و محتاج خان بوديم و اختياری
ازخودمون نداشيم. خان حاکم مال و جان و ناموس مردم بود. هرکی که کمی غيرت داشت يا بايد
به کوه می زد و ياغی می شد و يامثل ماها از اينجا می رفت. بابات کلاس ششم اش رو تازه
تمام کرده بود و خان می خواست تا او میرزاش بشه. اما بابات زیر بار نمی رفت و چون
نمی خواست که تو ايران بمونه و نوکری خان رو بکنه، باعده ای که می خواستن برا کارگری به عراق برن به عراق رفت.
چند
سال بعدش منم که شنيده بودم کار و بارش توی عراق گرفته ، با هزار زحمت و قرض و
قوله به بصره رفتم و از اونجا به بغداد. اما نمی دونستم که ازکجا بايد شروع کنم.
چون عربی نمی دونستم. توی بغداد اتفاقی به یه کرُد برخوردم. وقتی داستان خودمو براش
گفتم، منو به قهوه خونه ی کُردهای فعلی برد. اونجا سراغ باباتونوگرفتم. همه اونو می شناختن و ازش تعريف
کردن و من از اونجا بود که فهميدم بابات چه نامی درکرده. همه اونوکه حالا داشت
تویه شرکت انگليسی کار می کرد می شناختن. وقتی قهوه چی فهميدکه من از اقوام باباتم، پول غذاموهم نگرفت. قهوه چی منودست کسی
داد تا پیش بابات ببره.
وقتی
دم شرکتی که بابات اونجا کار می کردرسيديم، منتظر بودم تا باباتو با لباس کثيف
کارگری ببينم. دم نگهبانی شرکت بوديم که کسی اومد و منو با خودش به داخل شرکت برد. شرکت خيلی
بزرگی بود. لوله های نفت رو می ساختن. از چند پله بالا رفتيم و وارد ساختمانی که
چند اتاق بيشتر نداشت شديم. دم در اتاقی ايستاديم. باباتوکه پشت ميزی مشغول نوشتن
چيزی بود نشناختم. سفيد و توپول شده بود و با اون موهای روغن زده و لباس مرتبش
باديدن من ناباورانه از پشت ميزش بلند شد، جلو اومد و منو بغل کرد و باهم روبوسی
کردیم. نمی دونی اون لحظه چقدر از ديدنش خوشحال شدم. وقتی هنوز ايران بود، دوست
جان جانی بوديم. خلاصه بعداً فهميدم که اونجا چه کاره بود. روزی يکی دوساعت توی
شرکت مي پلکيد و بعد همش می رفت تمرين. توی حرفش پريدم گفتم:«تمرين چی عمو؟»
مُشت
ها يش را گره کرد وگفت:«بوکس ديگه.آخه بابات که اينجوری نبود، خيلی خوش هيکل و قوی
بود. يک روز تو خیابون با چند عرب درگيرمی شه و بعد شرطه ها میآن و بابات شرطه ها رو
هم می زنه و بالاخره دستگيرش می کند. انگليسی ها بطور اتفاقی ماجرا رو می بينن از او
خوششون میآد و بعد از اون میرن وآزادش می کنن. بعد هم می برنش تمرين بوکس و حسابی
يه بوکسرحرفه ایش می کنن. يادمه که يه بار، بر امسابقه ای که منم باهاش به مصر رفته
بودم، نمی دونی تماشاچیا براش چه کارمی کردن. يادش بخير. طرفش کسی بودکه، به اش
سيد می گفتن، همين راند دوم بودکه بابات بايه هوک سيد رو با اون هيکل پشم آلود و
غول پيکرش نقش برزمين کرد. ريسة خنده رفت و ادامه داد:«داور هر چه شمرد، نخيرسيد،
امسال نمُرده هفتاد ساله که مرده بود.»
پرسيدم:«عمو جان واقعاً
اون سيد مُرد؟»
ازخنده
ايستاد و دستی به سرم کشيد وگفت:«نه پسرم گيج شده بود. بالاخره بابات برنده شد و
يه گرامافون وکلی پول جايزه گرفت.»
بعد
بالش های پشت اش را دوباره جابجا کرد و ادامه داد:«چند روزی اونجا بوديم. شبابه
کاباره می رفتيم.« ام کلثوم» و«نجات ضغيره»و«عبدالحيم حافظ»می اومدند و می خوندن.»
پرسیدم:«نجات
صغيره کی بود عمو؟»
دستی
به سرم کشید وگفت:«يه خواننده ی مصری بود عموجان، شما نمی شناسيدش.»
بعدآهی
کشيد و ادامه داد:«هه ی ی ی... من و بابات دورانی داشتيم پسرم. اگه بخوام تعريف
کنم، ماهها زمان می بره. ازکجاش بگم ازدوران مصريا ليبی و لبنانش؟ ازکجاش بگم که
بابات کی بود و چه دلاوری بود. من امروز هر چه دارم از بابات دارم. من الان اين
نونی که می خورم به لطف باباته. و بعد ادامه داد:
«خلاصه
به خاطربابات، نون ماهم توی روغن بود به هرکافه و قهوه خونه ای که میرفتيم، ريالی
ازمون که نمی گرفتن. کلی نوچه و نوکر دور و بر بابات بود. انگليسی ها هم حقوق خوبی
بهش می دادند. بابات هم مرتب برای خانواده و خواهرهاش که حالا ازدواج کرده بودن،
پول و لباس و غيره می فرستاد. تا اينکه يه روز باباتون به سرش زد و به ايران
برگشت.
رو
به پدرم که داشت اخبار جنگ اعراب و اسرائیل را گوش می کرد پرسيدم: «بابا شما چرا برگشتيد
ايران؟»
پدرم
سرش را از راديو برداشت وگفت:«احمقی. و دوباره سرش را روی را ديوخم کرد. منصور
ادامه داد:«کسی ازاينجا به عراق اومد و پيغام آوردکه، پدر بزرگتون فوت کرده و
وضعيت مالی عمه هاتون هم زياد جالب نيست و بهتره که سری به ايران بياد و سرکشی
ازشون بکنه. باباتون هم به غيرتش برخورده بود، بار و بند يلو بست و اومد.»
دستهايش
را به هم زد و ادامه داد:«اومدن بابات به ايران همانا و بدبختی ما هم تو اونجا
همانا. هنوز جوون بود. تازه سی و چندسالش شده بود. اگه می موندآيندة خوبی داشت.
اما چون آدم غيرتی ای بود، همه چي روتوی عراق ول کرد و برگشت ایران. هرچه انگلیسی
ها بهش گفتن بمون، قبول نکردکه نکرد.گوشش بدهکار اين حرف ها نبودکه، کله اش داغ
بود، بارسفررو بست و...»
همراه قهقه های خنده آنها شب را به آخر برديم.
از زبان منصورشنيديم که پدرم فرد مورد نظرش را پيداکرده و تمام قول و قرارهايشان
را هم گذاشته اند، و حالا با هم جشن
موفقيت شان را گرفته اند.
طولی
نکشيد که زن پدرآينده ام را همراهی تعدادی از فاميل و خانواده ی دوستان پدرم به
خانه آوردند. خيلی طول کشيد تا به هم عادت کنيم. سالی نگذشت که اولين بچه اش اهورا
را بدنيا آورد.
«۸ »
چندسالی ازمادرم بی خبر بودیم و
درآن چند سال پدرم هرگز اجازه نداده بودکه همديگر را ملاقات کنیم. بعد ها شنیدیم
که مدتی کرمانشاه خانة دائی ام بوده و وقتی پدرم زندان بوده به اوگفته اند که
ازدواج کرده و بعد دائی ام مجبورش می کند تا با پسرعمه اش که چند سال از مادرم
جوانتر است ازدواج کند. شنیدم که درروستای
انارستان زندگی می کند. ما بچه ها اصلاً نمی دانستیم که انارستان کجا هست. به ما گفته
بودند انارستان از شهر ما خیلی دور است و راه ماشین ندارد.
روزهای
آخرتابستان بود و فصل انار. يکی از اقوام مادرم که به شهرمان انارآورده بود تا
بفروشد. مادر از او خواسته بود تا سری به ما بچه هايش بزند و خبری برايش ببرد. با هزار
زحمت و پا درميانی آن مردکه نامش مراد بود، پدرم اجازه داد تا من با او به
روستايشان بروم و مادرم را بعد از سالها ببينم. نمی دانم شاید پدرم هم بدش نیامده
بود تا از اوضاع مادرم بعد از این همه سال خبری بگیرد.
به اتفاق مراد با همان وانت پيکابی که به شهرمان
انارآورده بود و حالا برمی گشت، رفتم. مراد و مرد دیگری جلو نشستند و من به اتفاق
عده ای روستایی پشت وانت نشستیم.
روستا درفاصلة چند صدکيلومتری شهرمان پشت رشته
کوه زاگرس واقع بود و میبايست از تنها
جاده ی باريک و خاکی و پر از سنگلاخی می گذشتیم. وقتی که وانت از سرازيری های پُر ازسنگلاخ جاده می گذشت، من با دستهايم محکم نرده ی فلزی اتاق وانت را گرفته و ايستاده
بودم و از بادی که از مقابل به صورتم می خورد، لذت می بردم. انگار نفس هایی گرم
مادرم بودکه به صورتم می خورد و گونه هایم را نوازش می کرد.
پس
از چند ساعت به آخرين کوهی که در مسيرمان بود رسيدیم. مثل آنکه کوه را از وسط
شکسته باشی، دونيم شده بود. جاده از وسط اين تنگه ی پرعظمت کوه می گذشت. پشت تنگه
رودخانة آبی رنگ و زلالی را ديدم که از دل کوه بیرون می آمد و ازلابلای انبوهی از تخته
سنگ های بزرگ و عبورمی کرد و سپس از باغ های سبز و وسيع اناری که از آبادی تا تنگه
ی کوه رسيده بود می گذشت و به سوی روستای مادرم می رفت.
به
آسمان که نگاه می کردم، لکه های ابر نارنجی آن بالا آرام گرفته بودند. سرم را بر گرداندم
و سايه ی ايستاده و درازخودم را روی زمين کنار جاده می ديدم که هم چنان بالای آن
پيکاب ايستاده بودم و دستانم را محکم به ميله های فلزی اتاقش گرفته بودم، به سرعت
به همراه ما می آمد. کمی آن طرفتر، باغ های سبز انار را که پائين تر از سطح زمين بود
را میدیدی که درامتداد دره ی عميق و پهنی که به سوی روستا پيچيده بود درحالی که
روستا را به دونيم تقسيم کرده بود سبزی و طراوت خاصی به آن منطقه ی خشک داده بود.
دوطرف باغ های انار، تپه هائی نه چندان مرتفع، که خانه های روستا را بر روی آن تپه
ها ساخته بودند.
وارد
روستا که چند خانه ِگلی بيش نبودشدیم و پی کاپ توقف کرد و تودة عظيمی از گرد وخاک
ما را درخودگرفت. ازآن ميان مرادکه جلو نزد راننده نشسته بود پياده شد و از من
خواست تاپياده شوم بعد خودمان را تکاندیم و درحالی که قلبم ضربان تندی گرفته بود
به طرف خانه مادرم به راه افتادیم. مراد درحالی که سعی می کرد تا سگها را که
درمسيرمان وحشيانه پارس می کردند دورکند، به خانه مادرم رسيدیم.
دم
حیاط مادرم، دختر ُتپل ِچهار، پنج ساله ای با موهای طلائی براق و پيراهن مَخمَل
قرمزی، درحالی که تکه نانی را دردست داشت، روی قطعه سنگی نشسته بود. مراد دستی به
سردخترک
کشيد و پرسيد:« مادرت خونه س؟»
دخترک
با سر بعلامت تائيد اشاره ای داد. درحالی که وارد حياط می شدیم مراد رو به من کرد
و پرسید:«این دختررو شناختی؟»
گفتم:«نخير.»
خنديد
وگفت:«آناخواهرتنی ات بود.»
نگاهی
دوباره به آنا اندختم و باخودم گفتم:«خدای من يعنی اين خواهرمنه؟»
به
طرفش برگشتم. بغلش کردم تا بوسش کنم. اما آنا ازمن که برايش غريبه ای بیش نبودم،
خجالت کشيد و به گريه افتاد و توی بغلم دست و پا زد. زمينش که گذاشتم به داخل حياط
دويد. وارد حیاط که شدیم بوی نان ساجی تازه می آمد. از مَطبَخ کوچکی که درگوشه ی
حياط خاکی دود ازآن بيرون می زد، زنی با لباس و سر بندروستائی درحالی که آستين
هايش را تا آرنج بالا زده بود، بيرون آمد
با چشمان خيس و قرمز شده اش پرسيد: «چيه؟ چه خبره؟»
صدای
آشنای مادر را بعد از سالها دوباره شناختم. درحالی که نا باورانه و با آن چشمان از
دود قرمز شده اش جلو می آمد، با بُهتی عميق نگاهش می کردم«خدای من، نگاه کن مادرم
به چه روزی افتاده!!. اين چه لباسی است که پوشیده؟ اين سربند و مهره های پلاستيکی
چيست که به گردنش انداخته؟ چقدر صورتش شکسته و تيره شده. این لباسهای محلی چقدر پیرش
کرده اند!.»
نفهميدم
که کی مادرم مرا به آغوش کشيده بود وگريه گنان می بوسيدم. مادر بوی ميخک می داد و
دستان آغشته به آردش دورگردنم چقدر زبر بودند. برایم چه فرقی میکرد. هرچه بود
مادرم بود و حالا پس از سالها به آغوشم می کشيد. از روزی که مادرم رفته بود کسی به
آغوشم نکشيده بود. آن لحظه احساس کردم که چقدر بوی ميخک به من آرامش می دهد. درآن
لحظات زمان را گم کرده بودم و مادرم درحالي که مرا را هم چنان درآغوش گرفته بود و
گريه می کرد و چيزهائی می گفت. دستهای زبرش را دورگردنم انداخت و به اتفاق از چند
پله ی سنگی بالا رفتیم و از ايوانشان گذشتیم و وارد اتاق نشيمن شدیم. مادرم که
تنور را با ديدن من رها کرده بود، زن همسايه را ازهمانجا صداکرد تا کار پخت نان را
بعده بگيرد.
وارد
اتاق که شدیم، نوزادی توی اتاق روی گليمی خوابيده بود و اتاق بوی شيرمی داد. بعد فهميدم
که برادر ناتنی ام است. شوهر مادرم هم به باغ رفته بود و ازآمدن من بی خبربود.
مادرم که هم چنان با گوشه ی سربندش درحالی که اشک می ريخت قربان صدقه ام میرفت،
همان حرفهایی که در بچه گی به هم می زد را تکرار می کرد. بلند شد تا برای مراد چائی
درست کندکه مرادبلند شد وگفت:«زحمت نکشيد من بايد برم.»
دقايقی
بعد مراد با بدرقه ی مادرم رفت. مراد روی تپه های آن طرف باغ زندگی می کرد. موقع
رفتن مادرم ازش خواست تا در مسیر راهش که از میان باغ می گذشت، شوهرش را که در باغ
مشغول کار بود خبرکند. آنا که هنوز از من خجالت می کشيد و دم دراتاق با آن موهای
طلائی اش ايستاده بود و مرا نگاه می کرد، تا نگاهش می کردم، سرش را ازمن میدزديد و
پشت در قايم می شد. حالا مادرم رفته بود تا مراد را بدرقه کند.
توی اتاق تنها نشسته بودم و چشمم را به اوضاع
زندگی روستائی اش که تمام لوازمش چيزی جزءگليمی و صندوقچه ی بزرگ چوبی ای که چند دست
رختخواب رويش چيه بودند وآینه ی ترک خورده ای که به ديوارکنار قاب عکسی از دوران
سربازی شوهرش آويخته بود و يک چراغ نفتی بيش نبود، می چرخاندم. چقدرآن لحظه دلم
برای مادرم سوخت. با خودم گفتم: ای کاش آنقدر پول داشتم تاکلی وسائل برايش می
خريدم و ازآن وضع اسف بار نجاتش می دادم.
دقايقی
بعد زنان روستائی يکی پس از ديگری می آمدند و بادستان زبر و ترک خورده شان به من دست می دادند و روبوسی می کردند. همه
گردنبندهائی ازگل ميخک به گردن داشتند و رو بوسی که می کردند بوی ميخک می
دادند. به مادرم چشم روشنی می گفتند و می نشستند و مادرم برايشان چای
می ريخت. وقتی که می رفتند و مادرم هم
مرتب میبايست بلند می شد و تادم حياط بدرقه شان می کرد. ديری نگذشت که شوهر مادرم
از باغ آمد. تا قبل ازاينکه او را ببينم، باخودم فکرمی کردم که«آيا از پدرم قوی تر
و بهتراست؟» از رو برو شدن با او يک جور وحشت داشتم. نمی دانستم که بايد از او بدم بيايد و يا نه. تا آن موقع حتی نمی دانستم که
چه قيافه ای دارد. آیا هنوز شبیه عکس دوران سربازیش که توی قاب آویخته به دیوار
است؟ یا اینکه پیرتراست؟
واردکه شد، ديدم که جوانی قوی هيکل و بلند قد
است. خيلی جوانتر و ورزيده تر از پدرم است. جلوآمد و با من روبوسی کرد. عرق صورتش
به گونه هایم چسبید. اما درست پس از اينکه به من دست داد و روبوسی کرد تمام تنفری
که از او داشتم گوئی ازمن گريخت.
حالا
ديگرشب شده بود و در ايوان خانه سفره ی درازی انداخته بودند و چراغ سوزنی وسط سفره
گذاشته بودند و عده ای ازهمسايه ها و اقوامشان هم آمده و نشسته بودند و تعريف می کردند.
ناپدریم گوسفندی را که به خاطرآمدنم درحياط سربريده بود و حالا داشت توی حياط کباب
درست می کرد و من برادر ناتنی ام را که تازه ازخواب بیدارشده بود را روی زانوانم
نشانده بودم. برادر شوهر مادرم که می گفتند معتاد راديو است و تنها کسی است که در روستا
راديو دارد و هرجاکه می رود راديویش را با خودش می برد، حالا درحالی که راديو را ميان
دستانش گرفته بود، به دو بالش مخملی قرمز با ملحفه ی سفيد گلدوزی شده تکيه داده
بود و به اخبار جنگ ویتنام گوش می داد. و مادرداشت یک سینی انار را برای من دانه
می کرد و من بی آنکه چيزی بگويم، هم چنان گردنبند مادرم را نگاه میکردم. مادرم
متوجة نگاهم شد.
دستی به گرد نبندش زد و باتبسمی گفت:«زنان
روستائی اهل عطر و ادکلن نیستن پسرم. چون دائم باپهن وگوسفند وگاو سر وکار دارند.
برای اينکه بوی بد ِپهن و پشم گوسفند
ندهند. ميخک به گردن می آويزند. اما بعدها که بزرگترشدم فهمیدم که مقداری
به کمبود یُدشان هم کمک می کند. با خودم گفتم:«پس برای همینه که همه بوی گل ميخک
می دهند و دستهايشان را حنا می زدند.»
آن
شب اول را باآن مهمانی که مادر به خاطرآمدن من ترتیب داده بودگذراندیم. فردای
آنروز به اتفاق مادرم و شوهرش ازخانه بيرون زدیم و از تپه به سوی باغ های انارشان
توی دره سرازيرشدیم. وارد باغ که شدیم بوی دم کرده و مطبوعی به مشامم خورد. جلوکه
رفتیم انارهای درشت و قرمز از شاخه ی درختان آويخته بودند و صدای خروشان رودخانه
توی فضای دم کرده باغ پيچيده بود. ناپدری ام که کمی با فاصله جلوتر از ما می رفت،
برايم چند انار رسيده را کند و بعدکنار رودخانه رسيدیم عده ای زن روستائی درحال
شستن لباس و يا پُرکردن مشک های آبشان بودند. کمی آنطرف تر، چندکودک عريان توی
رودخانه درحال شناکردن بودند.گاه آوازهای محلی می خواندند.
نزدیک
رودخانه، زیرسایة درخت انجیری با مادرم روی گلیم خوشرنگی که خودش بافته بود نشسته
بودیم. کمی آنطرفتر ناپدریم مشغول درست کردن آتشی بود تا کتری پرآب را روی آن
بگذارد. فرصت خوبی بود تا هرآنچه من بعد از رفتنش درآبادان نمی دانستم بپرسم. مادرم داشت انار قرمزی را برای من دانه می کرد.
پرسیدم:«راستی مادرآبادان یادته؟»
مادرسری تکان داد و گفت:«مگرآن همه بلا و مصیبت فراموش می
شه پسرم؟»
«خوب چرا مارو ترک کردی و جداشديد؟ چرا خیلی زود ازدواج
کردی و ما و پدرم روتوی اون شرایط تنهاگذاشتی؟ راه ديگه ای نبود؟»
مادرپوست اناررا توی بشقاب گذاشت و پايش رادرازکرد وگفت:«من که شما رو ترک نکردم
پسرم، پدرتون منو از خونه بيرون انداخت. شما کوچک بودين يادتون نمیآد، منو با چاقو
زد. ببين هنوز جاش رو صورتم هست. بعد حاج دائی تون اومد و منو برا مدتی به کرمانشاه
برد.»
«خوب مشکلتون سرچی بود؟ چرادعواکردين.»
مادرم دستی به روسريش زد وگفت:«گفتم که پسرم! بعدازبرگشتن
ازعراق من می گفتم که برگرديم شهرخودمون و زندگی مونوپس بگيريم و دست از اون
آوارگی و بدبختی برداريم. اما پدرت به هيچ وجه حاضر نبودکه برگرديم. می گفت حتماً تو
اونجا کسی رو زير سر داری، نسبت های بدبه من میزد، همیشه کارش همین بود. کارمون به
دعواکشيد، من هم حاملة آناخواهرت بودم.
«خوب مادرتوکه می دونستی اومشکل سیاسی داشت. چرا اصرارداشتی
که برگرده؟»
«پسرم مشکل همین بودکه من بهش می گفتم تودیگر زن و بچه
داری. دست ازسیاست
بردار
و خودتو معرفی کن و یه توبه نامه بنویس و مثل همة این مردم زندگی مون رو بکنیم.
پدرت آدم باعرضه ای
بود. با سوادی که او داشت اگه می خواست شاهی زندگی میکردیم. اما به خاطراون عقاید
سیاسی اش ما رو به چه روز و فلاکتی کشونده بود.»
مادرآهی کشید و
ادامه داد:«توبچه بودی یادت نیست. به روزی افتاده بودیم که دست تو رو می گرفتم و
به گدایی می رفتیم؟ خوب این درست بود؟. درحالی که مال و ثروت مون روخواهرهاش می
خوردن بچه های من نان خشک هم توی غربت گیرشون نمی اومد. خوب این کارآدم عاقل بود؟»
پرسیدم:«خوب مادر بهترنبودکه یه دفه دیگه برمی گشتی و باهاش
صحبت می کردی؟ شاید یا او تورو قانع می کرد و یا تو اورو.»
دستی به موهایش
کشید و ادامه داد:«طبق رسم می بايست پدرت می اومد و منو به خونه برمی گردوند.»
«خوب حالا که ديدی او نيومد، خودت میومدی.»
« می خواستم بيام اما دائیت می گفت خوبی ات نداره که من
خودم برگردم. پدرت هم که هيچ چيزش مثل آدم نبودکه. به رسم و رسوم اعتقادی نداشت.
با افکارخودش زندگی میکرد. سالی گذشت و من از شما بی خبربودم. هر شب گريه و زاری
می کردم. فکرمیکردم حتماً باز پدرت به سرش زده و شمارو به کويتی، جایی برده و من
ديگه شمارو نمی بينم. هرشب خواب های بد می ديديم. خواب می ديدم که بلائی سرتون
اومده. شب و روزگريه میکردم. زن دائی ات بارها می خواست منو از خونه ش بیرون
بندازه. دائی ات منو تهدید میکردکه دیگه حق ندارم برگردم. تحت فشارم گذاشته بودندکه با کسان دیگه ای ازدواج
کنم.
دائی ات همیشه از پدرت به خاطر مسائل و افکارسیا سی اش
متنفر بود. می گفت که نباید با این مردکه ی دیوانه زندگی کنی وگرنه هرگزآب خوش
ازگلویت پایین نمیره و برا همة ما درد سر میشی. چه می دونم پشت سرهم برام خواستگار
می آوردند. زن دائیت می گفت این آدم دیوانه است. بایه دیونه زندگی کردن نداره.»
از هرطرف تحت فشار
بودم. فکرم دیگه کار نمی کرد. وقتی دائی ت ازآبادان برگشت وگفت که پدرت از درخواست
طلاق من ککش هم نمی گزه و می خواد ازدواج کند. دیگه فکرم کار نمی کرد. چون می دونستم که قانوناً بچه ها مال پدرشونند.
می دونستم که شکایت هم بی فایده است و فقط پدرتون روگیر می اندازم. با دریافت
رضایت نامة پدرت که دائی ات با خودش آورده بود. حرفای مردم را باورکردم و بناچار و
برا اینکه ازدست زجرهای زن دائی ات هم راحت بشوم با عزیز پسرعمه ام ازدواج کردم.
عاقبت مون به اینجا کشید. تا اینکه ازطرف ازعمه هات هم خبرمی رسیدکه پدرت مدتهاست
که ازدواج کرده و قصد برگردوندن منو نداره. یکسال بعد از اینکه با عزیز ازدواج
کردم تازه فهمیدم که پدرت ازدواج نکرده و عمه هایت به دروغ پیغام فرستاده بودند. و
دیگه راه برگشتی نبود.»
مادر اشکهایش را با پَررو سری اش پاک کرد و من دیگر از او چیزی
نپرسیدم. و به بچه هایی که در روخانه شنا می کردند خیره شدم.
از
اینکه داشت برای من روشن میشد که دانی و عمه هایم با دسیسه آنها را از هم جدا کرده
بودند. از همه آنها متنفر شدم. عجله داشتم تا زودتر برگردم و جریان را به پدرم
بگویم.
همه
چيزآن روستا برايم تازه گی داشت. زنها و دخترهای جوان همه با ديدن من جلو میآمدند
و روبوسی می کردند و به مادرم چشم روشنی می گفتند.آن سفردو روزه را با بدرقة گرم
مادرم و اهالی روستا به پایان رسید و به زادگاهم برگشتم وآن آغازی شد برای
دیدارهای بعدی.
وقتی به خانه برگشتم و جریان ازدواج مادرم را برای
پدرم گفتم. پدرم مرتب آه میکشید و پشت سر هم سیگار می پیچید و به عمه هایم نفرین
می کرد. بعد شرح حال آنا خواهرم را تعریف
کردم. همه برای دیدن او بیقرار شدند و پدرم هم که به غیرت اش برخورده بودکه بچه اش را کس دیگری بزرگ کند هفته ای بعد
مرا مأمورکرد تا دوباره نزد مادر برگردم وآنا را از او بگیرم و با خودم بیاورم.
مادرم مخالفتی نکرد و درمیان گریه زاری های مادرم وآناکه آنزمان چهارسالش می شد و
به مادرم و ناپدری اُنس گرفته بود و او را پدر خود میدانست و به هیج وجهی حاضر به
جدایی از آنها نبود را با خودم به خانه آوردم. ماهها طول کشید تاآنا به ما و وضعیت
جدیدش عادت کرد. بیشترشبها را برای مادرم گریه می کرد. مثل آن دوران آبادان که
ژینا بعد از رفتن مادرم گریه می کرد. میترا کولش می کرد و توی حیاط
می چرخاندش تا خوابش می گرفت.
« ٩ »
حالا
دیگرآنا هم به ما پیوسته بود و فقط جای مادرم خالی بود. همه مدرسه می رفتیم و
زندگی نسبتاً خوبی داشتیم. اگرچه از لحاظ مالی هنوز خیلی نیازمند بودیم اما خوشحال بودیم که
دوباره درشهرخودمان و دورهم هستیم و مدرسه می رویم. زن پدرم هم دوبار زایمان کرده
بود و دو بچه ی دیگر به جمع ما اضافه شده بود.
بعضی روزها که از مدرسه می آمدم کتابهایم را گوشه
ای پرت می کردم و به کوچه میرفتم و مقداری گِل ازکف کوچه جمع می کردم و به خانه می
آوردم و باخودم مشغول میشدم و چیزی درست می کردم. برايم فرقی نمی کرد که چی درست
کنم. از له کردنش شروع می کردم و بالاخره وسط های کار تصميم می گرفتم که چی بسازم.
مثلاً يک صورت آدم، آن هم زن باشد يا مرد و يا حيوانی. مهم اين بودکه از ساختن و
بقول پدرم ازآن ِگل بازی لذت می بردم. آنچنان لذتی که هیچ بازی کودکانة دیگری به
من نمی داد.
برای ساختن مجسمه نه کلاسی رفته بودم و نه دوره
ای ديده بودم. درشهری به آن کوچکی و با آن مردم فقير وکم بضاعت هم نه کلاسی بود و
نه دوره ای برای اين جور چيزها. همان مدرسه دولتی و بدون شهريه هم برای خيلی ها مقدور
نبود. تا بچه هايشان را به مدرسه بفرستند و چون پول قلم و کاغذش را نداشتند و يا درآمد
خودشان آنقدر نبودکه شکم شان را سيرکند. اغلب بچه هايشان را از مدرسه می گرفتند و
مجبور به کارمی کردند. درآن زمان خيلی ازبچه های هم سن و سال من درکوره پزخانه های
آجرپزی اطراف شهرکار میکردند وگاه تمام تابستان را در بوستانها با هندوانه و ياگوجه
و خيارچينی و غيره اداره میکردند. همسايه ی بغل دستی مان شاه منصور، هرسه تاپسرش
درکوره پزخانه کار میکردند.
کم،کم
تجربه هائی کسب کرده بودم. يک روزتحت تاثیرتعریف های پدرم ازانشتین و دیدن عکس اش
در مجله ای تصميم گرفتم تا مجسمه ی انشتين را به خاطر خصوصيات مشخص اش و آن ترکيب
سادة صورتش باآن سبيل پُر پشت و موی بلند و بهم ريخته اش و آن پيشانی پُرچروک و ابروان
پرپشت اش درست کنم. بيش ازهفته ای خودم را باآن مشغول کردم. وقتی تمامش کردم از شباهت
واقعی که به انشتين داشت خودم هم باورنمی
کردم که من آن را ساخته ام. دلم می خواست که توی کوچه بروم و داد بزنم و به همه نشانش بدهم و بگويم«آهی مردم ببينيد
من چه قدرتی دارم، ببينيدکه من چه استعدادی دارم. ببينيد اين انشتين است و من خودم
آنرا درست کرده ام. اما چه کسی ازآن همسايه های کارگر و بيسواد و کوره پزمان
انشتين را می شناخت. تنها پدرم بودکه او را می شناخت. شب که پدرم به خانه آمد، به
راه پله رفتم و مجسمه را که هنوزخيس بود برداشتم پائين آوردم تا نشانش بدهم، وارد اتاق
که شدم دیدم درحالی که راديو را ميان دستانش محکم گرفته و روی آن خم شده بود، اخبارکودتای
ژنرال پينوشه درشيلی را از رادیو بی.بی.سی
گوش میداد. متوجه ورود من نشده بود. درحالی که قلبم محکم می زد ايستادم تا خبرتمام
شود و سرش را از راديو بردارد. همانطور من هم به اخباری که از راديو پخش می شدگوش
می دادم. وقتی که راديو خبرکشته شدن آلنده را داد، پدرم راديو را پرت کرد و با دودستی
محکم توی سرش کوبيد بطوری که سيگارش ازنوک چوب سيگارش توی يقة پيراهنش افتاد و با عصبانيتی
وحشتناک برخاست و شروع کرد به امريکائی ها فحش دادن وگفت:«لعنتی ها، بالاخره کار خودشونو
کردن. حيف ازآن مرد بزرگ.»
منظورش
آلنده بود. من ديگرترسيدم که مجسمه را نشانش بدهم. پدرم با خبرمرگ آلنده ديوانه
شده بود و مرتب در امتداد اتاق با عصبانيت قدم می زد و سيگار می کشيد، خواستم تا دزدکی
از اتاق خارج بشوم که متوجه مجسمه که پشتم قايم اش کرده بودم شد. با عصبانيت
پرسيد:«وايستا ببينم پسر. اون چيه دستته؟»
گفتم:«هيچی
پدرکاردستیه.»
گفت:«بدش
بببینم !.»
جلو
رفتم باترس و لرز مجسمه را دستش دادم وکمی دورگرفتم. فکرکردم که الان مثل همیشه با
عصبانیت توی سرم می زندش و می گوید:«تو باز دست از اين گل بازی هات برنمیداری؟!
چون هروقت که مرا باآن دستان گلی می دید می گفت:«به
جای این گل بازی درستو بخون. فکرنون باش که خربزه آبه.»
مجسمه
را ازدستم که گرفت نگاه کوتاهی به اش کرد و پُکی به چوب سیگارش زد و به آرامی
اشاره داد تا بروم وکنارش بنشینم. با احتیاط جلو رفتم وکنارش نشستم. مجسمه را با احتیاط
کنار رادیوگذاشت وگفت:«ببین پسرم تو استعداد این کار روداری. حتی اگه بخوای از میکل
آنژ هم بهتر می شی. اما همیشه گرسنه می مونی.
مکثی کرد و ادامه داد. اینطورکه تو پیش میری پسرم،آخرش مث وانگوگ ازگرسنگی یا
دیوانه می شی و یا خودتومی کشی.»
این
داستانها را من نمی دانستم. او ادامه داد:«می خوای مث وانگوگ بشی؟یا اینکه آدم
موفقی تو زندگی ات بشی؟»
من
وانگوگ را نمی شناختم. برایم مثل آدمی بودکه ازگرسنگی می میرد. گفتم:«خوب آدم
موفقی.»
گفت:«اینطوری نمی شی. ازراه درس خوندن میتونی یه
چیزی بشی. نه از راه این گِل بازی. این کار رو زمانی باید بکنی که زیربنای زندگی
ات رو درست کرده باشی. درس ات
رو خوب بخون، به دانشگاه
هُنر برو و اونوقت هرچه دلت خواست درست کن.»
گفتم:«پدر
من درسمو هم که خوب می خونم.»
گفت:«برای
اینکارباید پول داشته باشی. پول، فهمیدی؟ پول خدای روی زمینه. فراموش نکن پسر.»
سری
تکان دادم و او دیگر چیزی نگفت. مجسمه را برداشتم و بردم توی راه پله قايم اش
کردم. چند روزدیگرکه مجسمه خشک شده بود، به جای کاردستی به مدرسه اش بردم. معلم
هنرکه باور نمی کرد خودم آن را ساخته ام، با حالتی تحقيرآميزگفت:«آقای ميکل آنژ،
زيادی به خودت زحمت دادی، اگه يک عروسک پلاستيکی رو مث بقيه قالب می گرفتی راحت
ترنبود؟»
بچه
ها همه خنديدند. گفتم:«آقامن قالب نگرفته ام، خودم درستش کردم.»
معلم
با تمسخری گفت:«آره ارواح بابات. حتماً اين استعداد رو هم از بابات به ارث بُردی؟»
بچه ها باز خنديدند. خيلی ازدست معلم هنر عصبانی
بودم، دلم می خواست هرجور شده، به اش ثابت کنم که من مثل بچه های ديگر عروسک
پلاستيکی را گچ نريخته ام. تصميم گرفتم تا برای هفتة بعد چيز ديگری درست کنم.
ازآنجا
که دماغ کج و دراز و سرطاس و بی قواره ای داشت که موهای طرف راست سرش را روی طاسی
سرش با دقت تمام شانه کرده بود، شکل مضحکی به آن صورت گوشتالود و چهارگوشش داده
بود. تصميم گرفتم تا پُرتره ای ازخودش درست کنم و همين کار را هم کردم. پيش خودم
گفتم حتی اگرشده صد دفعه از پدرم کتک بخورم، بايد مجسمه اين آقا را درست کنم.
وقتی
که به خانه رسيدم اولين کاری که کردم رفتم سرکوچه و مقداری ِگل جمع کردم.
آنقدرعصبانی بودم که دلم می خواست هرچه زودتر درستش کنم. همان روز شروع کردم تا برای
هفتة آينده که با اودرس هنر و طبق معمول کاردستی داشتيم، آماده شده باشد. به خاطر آن
دوبار پدرم مچم راگرفت و از اینکه به نصیحت اش توجهی نکرده بودم ازدستم عصبانی شد
و کتکم زد.
دیگر از ضرب المثل های پدرخسته شده بودم. منظورش
از خربزه مجسمه سازی بود و نان يعنی درس خواندن و مشق نوشتن. حق هم داشت. او با آن
سن بالایش زحمت نمی کشید تا ما بچه هایش درس را رها وگِل بازی کنیم. می دانست که
اگربمیرد بعد از خودش ثروتی ندارد که به جای بگذارد. می گفت:«تا من زنده ام
استفاده تونوبکنید و درس تونوبخونید.»
به
هر قيمتی بود نيم تنة لشکرآرا معلم هنر را تمام کردم. وقتی که توی يک پاکت خاکی
رنگ کاغذی پيچيده بودم و واردحياط مدرسه
شدم، قلبم بد جوری می زد. باخودم میگفتم:«نکنه عصبانی بشه وکتکم بزنه؟ نکنه بچه ها
به خاطردماغ دراز وگوش های پهنش بخندند و عصبانیش کنن؟»
چند
بار تصميم گرفتم تا از توی پاکت بیرونش بياورم و نوک دماغش را کمی کوتاه کنم. اما آن موقع که ديگر شبيه او
نبود.
زنگ مدرسه زده شد و قلبم به سرعت می زد. از ترس
اينکه چه اتفاقی خواهد افتاد، زانوانم می لرزيد. همه سرجاهای خودمان نشسته بوديم.
به خودم گفتم:«کاش اصلاً من هم مثل بقية بچه هايک چيزی ساده با چوب کبريت درست
کرده بودم ويا بقول خودش عروسکی يا حيوانی را گچ می گرفتم. بعد به فکرم رسيدکه
بگویم آقا من کاردستی ندارم حداکثريک نمرة صفر می گيرم و چهارتا ترکه چوب کف دستم
می زند. اما نيروئی در درونم می گفت:«نترس باقدرت تمام درش بيار و مقابل دماغش
بگذار.»
توی
اين جدال درونی با خودم بودم که وارد شد همه از جا برخاستيم. چوبی که هميشه به
همراه داشت را روی ميزش گذاشت و رو به ماکرد وگفت:«خوب اونهائی که چيزی درست نکردن
بيان بيرون.»
تعدادی
رفتندکنار تخته سياه منتظرکتک خوردن ايستادند. يک لحظه خواستم بلند شوم و به همراه
آن بچه ها پای تخته سياه بروم، که انگارآن نيروی درونی دست روی شانه ام گذاشت و با
لحنی محکم گفت:«بنشين» و دوباره نشستم.
از
رديف جلو شروع کرد به بازديد کاردستی های بچه ها که اغلب شبیه هم بودند و تکراری.
به ميز ما که رسيد، بغل دستی هايم کاردستی هایشان را نشان دادند، هرکدام چيزی درست
کرده بودند. به من که رسيد پاکت را از روی مجسمه بالا کشيدم. قلبم به تندی میزد.
دستش را جلوآوردکمی خم شد با دودست اش مجسمه را که بيست سانت بيشتر نبود روی ميز چرخاند
تا از زوايای مختلف خوب نگاهش کند. بچه هائی که نزديک من نشسته بودند با ديدن
مجسمه خنده شان گرفته بود. اما جرأت خنديدن نداشتند. سعی می کردند جلوی خنده شان
را بگيرند، اما بی فايده بود. اصغر پسر شکرالله میوه فروش که بعدها در جنگ کشته شد،
کنار من نشسته بود، اختيار را ازکف داد و با صدای بلند زيرخنده زد. بعد از اصغريکی
پس از ديگری خندیدند، به طوري که تمام کلاس را قهقهه خنده فرا گرفت. معلم بی آنکه
تا آن زمان حتی کلمه ای با من گفته باشد، مجسمه را برداشت و با عصبانيت ازتمام
کلاس خواست تا بيرون بيايند وآن معنی اش اين بودکه همه تنبيه خواهند شد. بعد رو به
من کرد وگفت: «شماهم بريددم دفترمدرسه بايستيد تا من بيايم.»
کتش
را درآورد و باعصبانيت روی ميزش پرت کرد و چوب را برداشت و من با دلهره از کلاس
خارج شدم. فاصلة کلاس ما تا دفتر زياد نبود و من ازآن فاصله صدای کتک خوردن بچه ها
را يکی پس ازديگری که توی راهرو می پيچيد می شنيدم و از روی ناله ها، صدايشان را می
شناختم. بالاخره صدای ناله ها ديگر قطع شد و فقط اين صدای معلم بودکه داشت چيزهائی
می گفت. ازآن فاصله نمی توانستم بفهمم که چه می گويد. دقايقی بعد درب کلاس باز شد
و لشکرآرا درحالی که حسابی صورتش عرق کرده بود بيرون آمد. دستی به سرش
کشيد و بسوی من آمد. قلبم تند میزد. نزديک که شد گفت:«با من بيا.»
به
دنبالش وارد دفتر مدرسه شديم. رئيس مدرسه درحالی که عينک قهوه ای رنگ و گنده ای به
چشم داشت و مشغول نوشتن چيزی بود. سرش را از پرونده ی جلويش برداشت و از بالای عينکش
به ما نگاه کرد. رو به لشکرآراپرسيد:«چی شده؟»
لشکرآرا
مجسمه گلی را روی ميزش گذاشت وگفت:«می شناسي ش؟»
رئيس
مدرسه بانوک انگشت عينکش را بالا داد و با لبخندی گفت:«شبيه خودتان نیست
آقای
لشکرآرا؟»
منشی مدرسه که کمی آنطرف ترمشغول تايپ کردن چيزی
بود از جايش بلندشد و جلو آمد و با حيرتی خاص و تحسين برانگيز به مجسمه نگاه کرد.
لشکرآرا با دست اش به من که قلبم به تندی میزد اشاره کرد وگفت:«اين را آقای ميکل
آنژ خودمان ساخته. باور می کنید آقا؟»
و
بعد ماجرای هفته پيش و مجسمة انشتين را که او باور نکرده بود تعريف کرد. رئيس
مدرسه به من که دم در ورودی درحالی که پاهايم می لرزيد ایستاده بودم اشاره داد وگفت:
«بيا
جلو ببينم.»
جلو
رفتم و مقابل ميزش ايستادم.گفت:«راستشو
بگو. اينو خودت درست کردی؟»
گفتم:«بله
آقا.»
«
همين جوری بدون عکسی چيزی؟»
«بله
آقا.»
به
پشتی صندليش تکيه داد وگفت:«خوب اگه من یه چیزی بگم درست می کنی؟»
«بله
آقا.»
گفت:«می
دونی که به زودی روز مادره و ما توی سالن ادارة آموزش و پرورش مراسم جشن داریم؟ می
خوام یه مجسمه ی مادردرست کنی که توی مراسم بتونیم استفاده کنیم. میتونی؟»
«بله
آقا.»
با
خوشحالی خاصی ادامه داد:«امامن نمی خوام با گِل درست کنی. می خوام که بایه چیزدیگه
و یه مقدار هم بزرگترم باشه و حسابی رنگش کنی ها، می خوام يه چيزتک باشه.
گفتم:
«چه
اندازه باشه آقا؟»
«
زياد بزرگ نباشه.»
به مجسمه لشکرآرا اشاره
کرد وگفت:«ازاين بزرگترخوبه» و ادامه داد:«اگه اون طوری که من می خوام باشه، جايزه
خوبی ازمن می گيری.»
کم
کم لرزش زانوانم داشت فروکش می کرد و بغضی توی گلوم شکل می گرفت. در حقيقت بغض
پيروزی که بالاخره من توانستم به اين آقا بفهمانم که من به او دروغ نگفته بودم و
مجسمه انشتين را خودم درست کرده بودم.آقای رئيس که حالا داشت يواشکی با آقای
لشکرآرا چيزی می گفت، رو به منشی کرد وگفت:«خانم امیری لطفاً جُفت همين پوستروکه
بمناسبت جشن چاپ شده به اش بده.»
منشی
که از بدو ورود ما تبسمی توی چهره اش نشسته بود، برخاست و به سوی کمُد چوبی رفت ازلابلای
کاغذهای روی هم تلنبارشده پوستری را بيرون کشيد و آنرا لوله کرد و به من داد. بازش
کردم. تصویر مادری که بچه اش را درحالی که کادویی را به دست دارد به آغوش کشیده
بود.
رئيس مدرسه گفت:«خوب حالا چقدر طول می کشه
تادُرسش کنی؟»
«يک
هفته آقا.»
بادست
اش اشاره داد وگفت:«عجله نکن، فقط سعی کن که خوب دُرسش کنی، خیلی مهمه. بايد
خوب و بادقت و حوصله روش کارکنی، می فهمی
که؟»
«بله آقا.»
بعد از من خواست تا به کلاس برگردم. هفته ای
گذشت و من از پول توجیبی ام رفتم از ممدگچی دوپیت گچ فله گرفتم و به خانه
آوردم. به آن خاطر می بایست چند بار بیایم
بروم. تا همه دوپیت گچ را به خانه حمل کنم. بعد می رفتم توی آشغالدانی ها و مقداری
زیادی سیم برای آرماتور بندی اش جمع کردم.
گاه شب ها از ترس پدرم که
سرزنشم نکند دزدکی چراغ نفتی کوچکی را که داشتيم بر میداشتم و به راه پله که آتليه
ی من شده بود و خيلی هم سرد بود، می بردم و روی مجسمه کار می کردم.
مادری
را درحالی که پای گهوارة نوزادش نشسته وگردنش ازخستگی روی لبه ی گهواره خم شده بود
راساختم. تا بالاخره مجسمه به اتمام رسيد. اما بزرگترازآنی شدکه تصورش را میکردم.
به طوریکه به تنهایی نمی توانستم از زمین برش دارم. ازآن به بعد سعی می کردم تا درسم
را هم خوب بخوانم تا بهانه ای دست پدرم ندهم. وسايل خاصی نداشتم. دور از چشم زن
پدرم چند تا از قاشق و چنگال های خانه را می دزديدم و با آنها کارمی کردم. هفته ای بعدکه دیگر مجسمه تقریباً خشک شده بود
وتصمیم داشتم تا فردا به مدرسه ببرمش شب را تا صبح از هيجان اينکه چه خواهد شد
وآقای رئيس خوشش خواهدآمد يا نه؟ خوابم نگرفته بود و تا صبح که به مدرسه رفتم توی
رختخواب غلت می زدم. انگارشب تمامی نداشت. عجله داشتم تا زودتر صبح شود.
فردایش
سیاه حمال را دیدم که داشت با چرخ حمالی اش از خیابان می گذشت. به فکرم رسیدکه
صدایش کنم بلکه برای حمل مجسمه از او کمک
بگیریم.
سیاه
حمال هم برای خودش داستانی داشت. تنها فرد سیاه شهرمان بود. می گفتندکه در زمان
اشغال انگلیسی ها مادرش که کلفت بوده توسط یک سربازانگلیسی مورد تجاوز قرار گرفته
و از اوحامله شده و ازآن پس از دهات خودشان که حوالی بختیاری بوده به شهرما فرار
کرده و بچه را اینجا بدنیا آورده و بعدهم زمانی که سیاه ده سالش بوده مادرش در اثر
مریضی می میرد. و سیاه هم از همان بچه گی به حمالی می پردازد. بعد هم که بزرگترمیشود
با یک دختر روستایی ازدواج می کند و حالا هم خودش دو پسر و یک دخترسیاه دارد و
هنوزحمال است.
با
چرخ سیاه حمال و با پرداخت پنج ریال مجسمه را به مدرسه اش رساندیم. درحالی که قلبم
به تندی می زد وارد حياط مدرسه شدیم. رئيس مدرسه مرا از پشت پنجره دفترش ديد و با اشارة
دست گفت تايک راست به دفترش برویم. دم پله هایی مدرسه مجسمه راباکمک سیاه ازروی
چرخ بغل کردیم و داخل بردیم. وارد دفترکه شدیم او را دستپاچه تر از خودم دیدم. با احتیاط
مجسمه را روی میزی که وسط دفترش بودگذاشتیم.
آقای
رئیس نایلون روی مجسمه را با عجله برداشت. قلبم به تندی می طپید. باچشمان
دريده و با ناباوری هم
چنان که زبانش بندآمده بود، به مجسمه خيره مانده بود. منتظربودم تا چيزی بگويد.
منشی که مثل هميشه جلوآمده بود، گفت:«بارکه الله آفرين پسرواقعاً که تونابغه ای..»
بعد خطاب به رئيس که هم
چنان خيره به مجسمه مانده بودگفت:«آقا، ایشون روبايدبه رئيس
فرهنگ معرفی کنيم و براش
تشويق نامه درخواست کنيم.»
آقای
رئيس که هم چنان خم شده بود و مجسمه را متفکرانه نگاه می کرد، قد ش را راست کرد و
به آرامی گفت:«نه خانم من نقشه ديگه ای براش دارم و خطاب به من گفت:
«
اما چرا رنگش نکردی؟»
گفتم:«آقا
هنوز نم داره. بعداًمی تونم رنگش کنم.»
با
حالتی ارباب منشانه دست اش را جلو چانه اش بُرد و پرسيد:«حالا چه رنگی مثلاً ؟»
«
بُرنزی ديگه آقا.»
منشی
گفت:«نه آقا حیفه که رنگش کنید. اینطوری سفید بهتره، عین مرمر می مونه.»
رئیس
سری بعنوان تأیید تکان داد. احساس غرورخاصی به من دست داده بود. منشی که دخترک
جوان و خوش چهره ای بود، وقتی که با آن تبسم آرام بخش اش مرا نگاه می کرد احساس
خجالت می کردم. آقای رئيس با مهربانی که تاآن موقع از او نديده بودم، دست اش را روی
شانه ام گذاشت وگفت:«توآيندة خوبی خواهی داشت پسرم، به شرطی که دست از اين کارت
برنداری و در کنارش درستو هم خوب بخونی.»
و
ادمه داد:«منم کمکت می کنم، يه برنامه هائی برات دارم، توبچه ی با استعدادی هستی،
حالا برو سرکلاس ات تاوقت خودش.»
«۱٠»
اواخر دی ماه بود. زنگ
هنرکه تمام شد همه برخاستیم تا بیرون برویم. لشکر آرا به من اشاره داد وگفت:«آقای
هنرمند وایسا کارت دارم.»
فکر
کردم راجع به مجسمه می خواهد با من صحبت کند.گفت:« ببینم، تو نمایشنامه هم می تونی
بازی کنی؟»
گفتم:«تا
حالا بازی نکرده ام، نمی دونم.»
گفت:«حتماً
می دونی که تا یکی دوهفته دیگه ششم بهمنه.»
سری
تکان دادم و ادامه داد:«من نمایشنامه ای نوشتم و می خواهیم توی سالن آموزش و پرورش
اجرا کنیم. دنبال یه پسر با استعداد می گردم. فکر می کنم که تو بتونی این نقش رو
بازی کنی.»
چیزی
نگفتم. ادامه داد:«نگران نباش خودم یادت میدم. بقیه هم مثل تو اولین بارشونه. برای
آدم هنرمندی مثل توکار سختی نیست.»
جزوه
ای به من داد وگفت:«ببرخونه و خوب بخونش، باید نقش خودت روحفظ کنی. هفته آینده
تمرینات رو شروع می کنیم.»
درحالی
که جزوه را دستم میداد با نوک انگشت به نام پری شماره دو اشاره کرد وگفت:
«
این توای. پری شماره دو. باید نقش اینو بازی کنی. خوب بخونش.»
جزوه
راگرفتم و توی کیفم گذاشتم. در بین راه که به خانه میرفتم بیرونش آوردم و خواندم.
بالای صفحه اولش با خط درشت نوشته بود:«پریا» و زیرآن نوشته بود:
نویسنده
و کارگردان: م. لشکر آرا
با
اقتباس از شعر«ا. بامداد»
همین
طورکه می رفتم سرم را روی جزوه خم کرده بودم و می خواندم. نفهمیدم که کی به خانه
رسیده ام. تا فردا که به مدرسه آمدم همه اش را حفظ کرده بودم. روز بعد لشکر آرا را
توی محوطه ی مدرسه دیدیم، می خواستم تا پیش اش بروم و بگویم که من همه اش را حفظ
کرده ام. اما نرفتم. انگار خودش فهمیده بود. صدایم کرد و پرسید:«خوب خوندی؟»
گفتم:«بله
آقا.»
پرسید:«خوب
گرفتی موضوع چی بود؟ فکر می کنی بتونی نقشتو بازی کنی؟»
گفتم:«بله
آقا. اما این شعره.»
گفت:«بله
شعره. اما من اونو برای نمایشنامه دستکاری کردم و قسمت هایی ش رو به نثردرآوردم.
البته یه نمایشنامه موزیکاله دیگه.»
دوباره
پرسید:«خوب میتونی بازی کنی دیگه؟»
گفتم:«بله
آقا.»
گفت:«آفرین.
می دونستم که می تونی.»
چند
روز بعد صدایم کرد وخواست تا با او بروم. به اتفاق به سالن آموزش و پرورش رفتیم.
چند دختر بچه دیگر از قبل آمده بودند و توی سالن منتظر بودند. آقای لشکرآرا ما را
به هم معرفی کرد. از اینکه می دیدم من تنها پسرتوی جمع هستم کمی خجالت کشیدم.
فکرکردم شاید یک بازی دخترانه است. تا اینکه پسری چاق و چله و درشت هیکل که به نظر میرسید هم سن
وسال خودم باشم هم آمد و به ما پیوست. قرار شد او نقش دیو را بازی کند. بعد لشکر
آرا پرسید که آیا همه پیس را خوانده ایم؟ همه گفتیم:« بله.»
چندصندلی
برداشت و به حالت دایره چید و همه نشستیم. بعد ازما خواست تا شروع کنیم. اوایل،
کار راحتی نبود. بچه ها جدی نمی گرفتند. و این مسئله مرا بدتراز لشکرآرا عصبی کرده
بود. به هرحال آنروز را ساعاتی تمرین کردیم.
درمیان
آنها دختری بود که نقش اصلی پریا را بازی می کرد. ازهمان لحظه ی ورودم به سالن با
دیدنش قلبم به طپش افتاد و از او خجالت می کشیدم. قیافة خیلی معصوم و زیبایی داشت.
نگاه هایش مرا جادوکرده بود، تُن صدایش برایم مثل موسیقی بود و بوی عطر دلنشین اش
مستم می کرد. در میان آن دختر ها او تنها کسی بود که خیلی جدی و خوب نقش اش را
بازی می کرد.
تا
فردا که می بایست رأس همان ساعت دوباره درآن سالن جمع شویم و تمرین کنیم طاقتم سر
رفته بود. به خانه که آمدم تمام شب را به او فکر کردم. بوی عطرش را از لباسهایم حس
می کردم. فردا اولین کسی بودم که به سالن آمده بودم. ما همه دسته صبح بودیم و بعد
ازظهرها درس نداشتیم برای همین تمرینات را در آن ساعت گذاشته بود.
وقتی
از دور با پدرش وارد سالن شد. قلبم ریخت و به نفس، نفس افتادم. آنروز دیگرنمی
توانستم مثل روز اول دیالگم را به زبان بیاورم. به پت و پت افتاده بودم. چند بار
لشکرآرا پرسید:«چته امروز پسر؟ نکنه خوب نخوابیدی.» همه خندیدند اما او نخندید. به
هر زحمتی بود روز دوم هم تمام شد. و من از اینکه مطمئن بودم که فردا و روزهای دیگر
او را باز می بینم از خوشحالی درپوست خودم نمی گنجیدم. اولین باری بودکه توی عمرم
از زندگی خوشم میآمد. روز سوم لشکر آرا کمی دیرآمد. همه نشسته بودیم و منتظر
بودیم. دخترها با هم پیچ و پچ می کردند. من خجالت می کشیدم. بلند شدم و کنار پنجره
رفتم تا خودم را از جو سنگین سالن برهانم. صدای قشنگش راشنیدم. پشت سرم بودپرسید:«کلاس
چندمی؟»
پت
و پت کنان گفتم:«کلاس پنچم.»
از
رنگ پریده و نفس های بریده ام تبسمی کرد وگفت:« هم کلاسیم.»
یکی
از دخترها صدا زد: آقای لشکرآرا اومد بچه ها.»
به
اتفاق پیش بقیه رفتیم. و تمرینات را شروع کردیم. با خودم گفتم که هر جوری شده باید
امروز حواسم را جمع کنم و خوب بازی کنم. چرا که لشکرآرا گفته بود که از من نا امید
شده. همان روز اول فقط خوب بازی کردم. گفته بود آخرین شانس من است اگر خوب بازی
نکنم پسردیگری را به جای من می گذارد.
آنروز
همه توانم را به کار بردم و بقول لشکرآرا محشر بازی کردم. نهُ روز قشنگ و فراموش
نشدنی را با آن پریان تمرین کردیم. و روز پنجم بهمن فرا رسید. سن نمایش را غیر قابل
باور درست کرده بودند. و لباسهایی هم داده بود تا بدوزند. برای دخترها لباسهای
سفید با بالهای توری و گلهای رُز سفید گوشه ی سرشان.
حالا
شهرزاد با آن لباس سفید آن بالهای توری روی
پشت اش به یک پری واقعی میمانست. که من درکنارش به دنیای پریایی اش پرواز می کردم.
نقش اصلی نمایش بامن و شهرزاد بود. من می بایست او را از چنگال دیو آزاد می کردم.
همین مسئله باعث شده بود تا اغلب درکنار هم باشیم و گاه همدیگر را طبق نمایش به
آغوش بکشیم. و من از بوی عطر دلنوازش مست می شدم.
شب
که به خانه می آمدم توی خیال با او به دنیای دیگری می رفتم و هرجورکه دلم میخواست
نمایش را نقش میزدم. شبها در رؤیا با او به بالا ابرها سفر می کردم. با او درمیان
سبزه زارها و شقایق های وحشی میدویم و گاه ازآسمان برایش ستاره می چیدیم. دیگر شب
و روزم را با او و رؤیای با او بودن می گذشت.
روز
ششم بهمن فرارسید. ازپشت پرده ی سن دیدم که خیلی ها آمده اند. اغلب تماشاچیان
شخصیت های رده بالای شهرمثل شهردار و
فرماندار و رئیس آموزش پرورش و... بودندکه با خانواده هایشان دعوت شده و حالا در
ردیف اول نشسته بودند. از آنجا که هنوز تلویزیون به شهر ما نیامده بود، مردم
برنامه ای نداشتند تا آنها را از زندگی روزمره و تکراریشان بیرون
ببرد.
از
طرفی تا آن سال هرگز درشهرما هرگز نمایشی اجرا نشده بود. ما اولین افرادی بودیم که
نمایشی اجرا میکردیم. و این مسئله برا ی همه دیدنی و لذت بخش بود. افرادی را میدیدم
که هرشب با خانواده می آمدند و روی همان صندلی شان می نشستند و تماشا میکردند.
شهردار، رئیس آموزش و پرورش، فرمانده پاسگاه ژاندارمری، رئیس بانک و...
قرار
بود هفت شب نمایش بدهیم. هرشب که می گذشت بر دلنگرانی من به خاطر پایان روزهای با
شهرزاد بودنم می افزود و دلم را تنگ میکرد. طی روزهای تمرین به او، نگاههایش، تن
صدایش، بوی عطر و بغل کردن هایش عادت کرده بودم. اگرنمایش تمام میشد می دانستم که
دیگر اورا نخواهم دید. حتی خانه شان را هم نمی دانستم کجاست.
آخرین
صحنه ی نمایش می بایست من گریه می کردم. تا روزآخر برای آنکه اشکم را در بیاورم،
با فشردن تکه پیازی که لشکر آرا بهم داده
بود و آنرا لای پیراهنم قایم کرد بودم اشک می ریختم. اما شب آخر ازهمان ابتدای
نمایش هوای گریه داشتم. تا آخر نمایش به زحمت جلوی بغضم راگرفته بودم. اما آخر
نمایش خودم را ها کردم. به محض اینکه شهرزاد را به آغوش کشیدم، ناله هایم بلند شد.
دیگر نمایش را فراموش کردم. دیگر برای من بازی نبود. زندگی واقعی بود. گریه واقعی
می کردم. برای فردایی که دیگر شهرزاد را نمی بینم. بی آنکه بدانم پرده را کشیده
بودند اما من هنوز شهرزاد را درآغوش گرفته بودم و اشک میریختم. کسی بازویم راگرفت
و از شهرزاد جدایم کرد. چشم هایم را باز کردم، لشکر آرا بود گفت:« تموم شد پسر،
آفرین. عالی بود.»
به شهرزاد نگاه کردم. داشت اشکهایش را پاک می کرد.
لشکر آرا به شهرزادگفت:«تو دیگه چراگریه می کنی دختر؟»
آنروز
هم گذشت و شب که به خانه آمدم تا صبح خوابم نگرفت و زیر لحاف مرتب گریه می کردم.
تا مدتها آرام شده بودم. میل به هیچ بازی ای نداشتم. به زحمت مدرسه می رفتم. شبی
نبودکه به خوابم نیاید. بارها دم مدارس دخترانه می رفتم تا بلکه پیدایش کنم. اما
نمیدانستم که کدام مدرسه است. سال از پشت سال گذشت و من بی او بزرگ شدم. میدیدم که
پشت لبهایم سبیل نازکی درآمده. تن صدایم کلفتر شده و قدم بلندتر. می ترسیدم که اگر چند سال دیگر بگذرد
دیگر او مرا نخواهد شناخت. و همین طور هم شد.
ازآنجا
که پدرم در جوانی بوکسربوده، علاقه داشت تا ما پسرهایش هم بوکسرشویم. از همان سنین
بچه گی ما را غلارغم میل مان مجبور به بوکس بازی کرد و رفته، رفته با کمک پدرم
درشهرکوچکمان باشگاهی راه انداختند و عده ای می آمدند و تمرین می کردند. گاه پدرم هم می آمد و چیزهایی به ما می آموخت.
برادر بزرگم هم بازی می کرد و ما بوکسرهای
خوبی شده بودیم.
کم
کم برادرم آرشیا راهم وارد رینگ کرد. گاه برای مسابقه به شهرهای مختلف مسافرت می
کردیم و مسابقه می دادیم. چهارم آبان پنجاه و چهار بود و من پانزده سالم بود و
معمولاً هرساله درچنین روزی شهررا آذین میکردند و طاق نصرتهایی توی خیابانهای اصلی
می بستند و دیوار مغازه ها را رنگ می کردند و ادارات و شهرداری هم برنامه هایی
نمایشی تدارک می دیدند و بعد همة مردم شهرکار و زندگی را رها می کردند و برای دیدن
نمایشات و مراسم به محوطه زمین فوتبالی که
هرساله مراسم درآنجا اجرا می شد می آمدند.
مراسم
همیشه اول با سخنرانی نمایندة شهرمان درمجلس و شهردار و رئیس آموزش و پرورش و بعد با
رژة نظامیان و کارمندان وسپاهیان دانش و بعد دانش آموزان و مرزشکاران از مقابل
جایگاه که با عکس بزرگی ازشاه در لباس نظامی، در قاپ طلائی رنگی که دور تا دورش را
با پرچم سه رنگ ایران آذین کرده بودند و شهردار و رئیس ژاندارمری و رؤسای ادارات
دردوطرف عکس شاه به ردیف ایستاده بودند، شروع می شد و بعد نوبت به اجرای نمایشات
می رسید. همه جور نمایشی اجرا می شد. ازسیب خوری و عبور ازحلقه های آتش و کشتی کج
و ورزش باستانی که از مرکز استان دعوت شده بودند و بوکس و صندلی بازی دختران و
غیره اجرای برنامه می کردند. برای بازی بوکس من و برادرم آرشیا می بایست با دو نفردیگر
از اعضای تیم مان مسابقه می دادیم. اما پدرم به خاطرتنفری که از نظام شاهی داشت تهدید
کردکه حق نداریم درآن مراسم نقشی ایفا کنیم. سن و سال من درآن حد نبودکه از سیاست
چیزی بدانم و دلایل پدرم هم مرا قانع نکرده بود. من پانزده سالم بود و تاآن موقع
تنها مطالعات غیردرسی ام امیرارصلان نامدار و چهل طوطی وکیهان بچه ها بود. اما برادرم
آرش چیزهایی ازسیاست میدانست.کتابهای از
نویسندگان چپگرا را خوانده بود و خودش را کمونیست می دانست از بازی
سرباز زد و خودش را به مریضی زد.
هنوز
تا اجرای برنامة ما خیلی مانده بود و ما هنوزدرصف بازیگران ایستاده بودیم. صف کنار
ما دخترانی بودندکه قرار بودآنها هم برنامه هایی اجراکنند و حالا هم درانتظار نوبت
شان ایستاده بودند. در نزدیکی من دختری ایستاده بودکه احساس می کردم که مرتب مرا نگاه
میکند و اصلاً به نمایشات توجهی ندارد. نگاههایش برایم خیلی آشنا بود. مثل آنکه از
اهالی بومی شهرمان نبودند. با خودم گفتم شاید تازه به شهرمان مهاجرت کرده بودند.
ازگذشته
های دور تا آنزمان مهاجران زیادی به شهرما آمده بودند و به طوریکه تجارت و بازار و
بانکها و ادارات شهرما اغلب دردست همین مهاجران بود. که می آمدند و چند سالی میماندند
و دوباره می رفتند. هرچه بود دختر زیبا و دلربایی بود. نگاهش کردم. نگاهم کرد و
تبسمی ملیح به چهره نشاند. سرم را برگرداندم. اما دلم می خواست تا دوباره نگاهش
کنم. نگاهش کردم. او هم.
توی
دلم ریخت. رنگم پرید و احساس می کردم دارد توی وجودم اتفاقی می افتد. نفسم بندآمده
بود و قلبم طپش عجیبی گرفته بود. و اوکه انگار می دانست که دردرون من چه اتفاقی
افتاده، تبسم اش به خنده تبدیل شد. دیگرنگاه از من برنمی گرفت. من هم. تا جایی که
نفهمیدم که بلندگوچند بار نامم را برای شروع مسابقه اعلام کرده بود. عده ای داشتند
دستکش هایم را می پوشیدند و من هم چنان خیره ی آن دخترشده بودم، به طرف رینگ که
وسط میدان بود می رفتم. مرتب برمی گشتم تا او را ازمیان آن جمعیت دختر ببینم. آن چشمان
سیاه و بادامی اش، آن پیشانی پهن و زیبایش وآن موهای صاف و رهایش که تا روی شانه
اش افتاده بود. مرا به یاد شهرزاد می انداخت. درطول بازی همه اش به او فکر میکردم.
برایم مهم نبود که ببازم. چراکه خودم را برندة آن روزمی دانستم. چه جایزه ای با
ارزشتر ازآن چشمان زیبا؟.
بازی مان تمام شد و
سرجایمان برگشتم. او به اتفاق گروهش برای اجرای برنامه شان وارد زمین شده بودند.
با خوشحالی منتظر برگشت اش بودم اما بعد از اجرای برنامه آنها از همان طرف زمین را
ترک کردند و به گوشه ی دیگری رفتند. ازصف بیرون آمدم ودرمیان جمعیت دنبالش گشتم.
ندیدمش. آنروز برای من اتفاق مهمی افتاده بود. شب که شد
آسمان شهر در اثرآتش بازی های رنگی جلوه ای دیگری گرفته
بود. انگارکه تمامی شهر تولد عشق مرا جشن گرفته بود. زندگی برایم جور دیگری شده بود.
فردای آنروز بارانی آمد و من مثل همان روزهایی
که با شهرزاد بازی می کردم، چقدر از بوی خاک باران خورده خوشم آمد. به آسمان آبی و
ابرهای سفید، خیره می شدم. چقدر احساس می کردم که مردم مهربان و دوست داشتنی هستند.
چقدر سحرخیزشده بودم. شفق و نارنجی آفتاب چقدر زیبا بود. نمی دانستم که خانه شان
کجاست و مدرسه اش کجا. اما دیری نگذشت که با کمک دوستم سیروس و حسین هم خانه شان
را پیدا کردم و هم دبیرستانش و وقتی فهمیدم که اسمش شهرزاد است و پدرش رئیس بانک
بازرگانی برایم مثل خواب میمانست.:«چطور ممکن بود که آدم بی آنکه خودش بداند،
دوبار عاشق یک نفر بشود.»
ازآن
روز به بعد روزی نبود که چند ساعت دم کوچه شان نايستم. هر روزصبح زودکه از خانه
بيرون می زدم و می رفتم درمسيرراهش به مدرسه می ايستادم تا لحظه ای ببينمش و چقدر
از دیدنش انرژِی می گرفتم.
چندماهی
گذشت عشق شهرزاد هم دردل من باگذشت روزگار بزرگترمی شد. برایش نامه ای نوشتم و
توسط خواهرم که در دبیرستان آنها بود فرستادم. برای خواهر تعریف کرده بود که از آن
سالهای دورکه درنمایشنامه بازی کردیم به من علاقه پیدا کرده بود و از من خوشش می
آمده. گفته بود که از آن موقع تا کنون مرتب به من فکر کرده و همیشه آرزو داشته تا
دوباره مرا پیدا کند.
این
حرفها را می شنیدم باور نمی کردم که او واقعیت داشته باشد. آنروز پیوندی دوباره
بین ما برقرار شد وکم کم با هم ارتباطی مخفیانه گرفتیم و ماهها طول کشيد تا بالاخره
بعد از آن سالهای کودکی دوباره هم ديگر را
از نزديک ملاقات کنيم.
عشق
شهرزاد درسخت ترين دوران زندگیم به من اميد می داد. هيچ وقت دنيا را به آن قشنگی نديده بودم. هر روز صبح
به عشق دیدن او از خانه بیرون می زدم. به دیدن روزانة هم عادت کرده بودیم. شب و
روز بهش فکرمی کردم. بعضی شبها از خواب بیدار می شدم و زیر باران سرکوچه شان میرفتم
و به تاریکی ته کوچه شان خیره می شدم.
چند سالی گذشت و ما بزرگترشدیم.
سال آخردبیرستان بودیم. از آنجا که او دختر بود و
رشد فیزیکی سریعتری داشت، موقع ازدواجش فرارسیده بود. زیبای
اش زبانزد همه بود مرتب و ازهمه جابرایش خواستگار می آمد.
ازطرف خانواده اش تحت فشار
بود تا ازدواج کند همه جورخواستگاری داشت. از مهندس و دکتر و افسرگرفته تا تاجر و
معلم و کارمند. اما او همه را به خاطر من رد می کرد و با خانواده اش درمی افتاد و
کتکها را به جان می خرید. نه تنها خانواده اش بلکه همه ی شهرمان جریان عشقی ما را
می دانستند.
پدرش بارها افرادی را اجیرکرده
بود تا مرا گوشمالی دهند، تادست ازسردخترش بر دارم. اما من سمج ترازآن بودم تا با آن
تهدیدها منصرف شوم. در میان آنها لات معروفی به نام احمد کَله بودکه بارها به جرم
های مختلف روانه ی زندان شده بود و همه او را با سابقة بدش می شناختند.
بارها با او درگیر شده
بودم. بعداً شهرزاد با تمسخری گفت که از پدرش خواستگاریش را کرده. تابستان بود ودبیرستانها
تعطیل بود. چون دیگر مدرسه نمی رفت، کمتر به او اجازه میدادند تا بیرون بیاید.
خیلی دلم برایش تنگ شده بود. تا اینکه پیغامی از او دریافت کردم. گفته بود که جمعه
آینده قراراست که باخانواده و اقوامشان برای زیارت به هفت کوه بروند. اگر میتوانم
من هم بروم وآنجا درمیان آن ازدهام جمعیت زائران فرصت خوبی است تا بعد ازآن همه
مدت همدیگررا ببینیم. هرساله و درآن ایام خیلی ها از مردم برای زیارت به هفت کوه
می رفتند.
با بی طاقتی فراوان
روزجمعه فرارسید و صبح زود ساعت شش من هم به اتفاق دوستم سیروس سوار اتوبوس شدیم و
حرکت کردیم. هرچه میان جمعیتی که دم گاراژ ازدهام کرده بودند چشم گرداندم او و یاکسی
از خانواده اش را ندیدم. آنها با ماشین شخصی رفته بودند. اما آنهاکه خودشان ماشین
نداشتند. سیروس گفت: «حتماً یک سواری راکرایه کرده اند. دم غروب به پای اولین کوه
رسیدیم و پیاده شدیم. تا چشم کارمی کردآدم بودکه
ازدهام کرده بودند و ازدورکه نگاه می کردی مثل ردیف مورچه ها داشتند درصف
های چند ردیفه از دامنة کوه بالا می کشیدند و ردیفی دیگردرجهت مخالف ازکوه پایین
می آمدند. دردامنة کوه عده ای تازه رسیده و مشغول جمع و جورکردن وسائل و بستن کوله
پشتی هایشان بودند و عده ای برعکس تازه ازکوه پایین آمده و با سر و روی خسته و
پریشان منتظرآمدن اتوبوس شان روی کوله پشتی هایشان لم داده بودند و چرت می زدند.
دودآتش های که برای چای درست کرده بودند به هوا برمی خواست. همه که آماده شدند به اتفاق
براه افتادیم تا ازکوه بالا بکشیم. طبق قرار می بایست تا شب به
قُله هفتم کوه برسیم.
هوا دیگرکاملاً تاریک شده بودکه به بالای قُله،
جائیکه ساختمان امامزاده آنجا قرارداشت رسیدیم. تاچشم کار می کرد شعله های چراغ و
آتش بودکه گروه، گروه، دورشان نشسته بودند. بوی غذا و چای و شمع تمام فضای اطراف
امامزاده را مطبوع کرده بود. درمیان آن تاریکی، جمعیت مرتب به هم می لولیدند و
درحرکت بودند. یا به زیارت می رفتند و یا از زیارت به سوی گروه شان برمی گشتند.
گروه ما هم که همان مسافران اتوبوسی بودکه با آن آمده بودیم، جایی را برای استراحت
انتخاب کردیم و وسائل مان را زمین گذاشتیم. دراولین فرصت به اتفاق سیروس به جستجوی
گروه شهرزاد رفتیم. اما مگرمی شدکه درمیان آن تاریکی و جمعیت کسی راشناخت. سیروس
گفت:«بگذار فردا که هوا روشن شدپیدایش میکنیم.»
اما طاقت صبرکردن تا فردا را
نداشتم. نمی دانم چقدر درمیان آن جمعیت سرگردان شدم. تا بالاخره صورت پدرش را درشعاع
نور چراغ طوری گروهی که زیردرخت بلوطی نشسته بودند دیدیم که ایستاده و درحالی که حلقه های
دوسیگارش به هوا برمی خواست، با کسی که پشت اش به من بود، مشغول صحبت است. با احتیاط
نزدیک تررفتم و توی تاریکی خودم را پنهان کردم و خوب توی چهرة همة زنانی که آنجا نشسته
بودند نگاه کردم. خواهرش را دیدم.که برخاست و چادرش رایک بار باز و بسته کرد.
فهمیدم که قصد دارد جایی برود. از میان گروه بیرون آمد و به طرف ساختمان امامزاده
براه افتاد. بهش نزدیک شدم تا درمیان آن تاریکی وآن همه زن چادری که همه شبیه هم
بودندگُمش نکنم. مقابل شمع فروش ایستاد. نورشمع های روشن توی صورت اش افتاده بود.
جلو رفتم وکنارش نشستم و سلامی کردم. سرش را برگرداند. مرا که دید، لبخندی زد و
چادرش را درست کرد و خواست تا بلند شود و برود.گفتم:«من همین جا منتظرمی مانم.»
بیشتر از ساعتی گذشت و از شهرزاد
خبری نشد. برخاستم تا گشتی بزنم. که دستی آرنجم را گرفت. برگشتم. دیدم خواهرش است.
گفت:«شهرزاد خیلی وقته که منتظرتونه.»
گفتم:«کجا؟»
با سراشاره داد تا دنبالش
بروم. وارد امامزاده شدیم. دم در امامزاده، شهرزاد را دیدم که ایستاده بود. خواهرش
ما را تنها گذاشت و وارد امامزاده شد. شهرزاد می خواست تا ما هم داخل برویم. گفتم
نه. دست اش را از روی چادرش کشیدم وگفتم:«بامن بیا.»
فرصتی برای تصمیم گیری نبود. بی اختیار بدنبالم
راه افتاد. خودم هم نمی دانستم کجا میرویم. از میان جمعیت گذشتیم. به جایی رسیدیم
که دیگرکسی نبود. همه جا تاریک و پرازسنگلاخ بود. شهرزادکمی ترسیده بود. چند بار ایستاد
وگفت:«زیاد دور نشیم. خطرناکه.»
اما من دلم می خواست او را
ازمیان جمعیت بکنم و به جایی ببرم که هیچ اثری ازآدم نباشد. ماه داشت آرام، آرام
ازپشت ابرها بیرون می آمد. و چشم ما به تاریکی عادت می کرد. به زحمت می توانستم
جلوی پایم را ببینم. اصرارکردم تا کمی دیگرجلو برویم و از مردم دورتر بشویم.
ناخودآگاه دستش راگرفتم. اولین باری بودکه دستم به دستش می خورد. احساس گرمای لذت
بخشی بهم دست داد. ترسم ریخت و به او نزدیکترشدم. بوی عطری که به خودش زده و با بوی
بوته های وحشی بهم آمیخته بود را با تمام وجود حس کردم. چادرش به بوته ی خاری گیرکرد.
ازش خواستم تا چادرش را در بیاورد ودستش بگیرد تا پاره و سؤال برانگیز نشود. یک
دفعه درمیان تاریکی متوجة صدای پایی که به طرف مان میآمد شدیم. هردوساکت نشستیم و
پشت تخته سنگی پنهان شدیم. دقایقی گذشت صدای پا دیگر نمی آمد. من یواشکی و با احتیاط
سرم را از پشت تخته سنگ برداشتم تا نگاهی بکنم. دیدم که کسی دارد سعی می کند تا در
ورای بادی که می وزید، سیگارش را روشن کند. شعلةکبریتش توی صورتش افتاد. خوب دقت
کردم. دیدیم احمد خواستگار خلافکارش است. انگارکه شهرزاد را تعقیب می کرده و
فهمیده بودکه شهرزاد غیب اش زده و به این طرف آمده. شاید مراهم دیده باشد. به
شهرزادگفتم که بی حرکت بماند. بعدکه سیگارش را
روشن کرد، برگشت و از ما دور شد. شهرزاد پرسید:«کی بود؟»
گفتم:«یکی ازخواستگارات
بود.»
شهرزادگفت:«شوخی نکن.
بگوکی بود؟ آشنا بود؟»
گفتم:«جدی می گم احمد کله
بود.»
شهرزادگفت:«دکی. مرتیکه دیونه.»
و دیگرساکت شد. چادرش را درآورد و زیربغل اش
گرفت. هم چنان دست هم را گرفته بودیم و با احتیاط جلوتر می رفتیم. به جایی رسیدیم
که کف زمین کاملاً سیاه و تاریک بود. من با احتیاط اول یک پایم را جلو می دادم و
اگر زمین مسطح و سفت بودپای دومم را می گذاشتم
بعد شهرزاد در پی ام می آمد.
هرچه پایم را گرداندم زمین
را زیر پایم حس نکردم. ناگاه پای شهرزاد سُرخورد و نزدیک بود بیفتد. بی آنکه ببینم
توی بغلم افتاد و سرش به گونه ام خورد. شدت ضربه به حدی بود که احساس کردم گونه ام
شکست. اما به روی خودم نیاوردم و محکم شهرزاد راگرفتم تا نیافتد. سینه های نرمش به
سینه ام خورد و موهایش توی صورتم ریخت. سنگ بزرگی از زیر پایش غلتید و صدای
غلتیدنش توی درة عمیق و تاریکِ جلوی پایمان تا دقایقی هم چنان ادامه داشت، ما را حسابی
ترساند و فهمیدیم که لب پرتگاهی عمیق هستیم. همانجا ایستادیم و بی آنکه حرکتی
بکنیم توی بغل هم نشستیم.
دقایقی حرفی بین مارد و
بدل نشد و فقط صدای نفس های همدیگر را می شنیدیم. بعد سرحرفهایمان باز شد و همانجا
فهمیدم که آنها با ماشین احمد کَله آمده اند. عصبانی شدم وگفتم:« چرا توقبول کردی که با او بیاید.»
گفت:«من چه کاره ام؟ بابام تصمیم گرفته.»
گفتم:«اوکه ماشین نداشت.»
شهرزادگفت:«چه می دونم رفته یه پیکان صفرخریده.
فکر می کنه اینطوری می تونه نظر بابامو جلب کنه. تازه این اواخرخیلی بابابام گرم
گرفته. میآد خونه و هر وقت هم که میآد برا بابام تریاک میآره. مامانم چند بار با
بابام دعواکرده که این پسره لات رو چرا می
آره خونه.
اما بابام گوش نمی ده.»
توی قلبم ریخت. تصور اینکه
روزی شهرزاد با این آدم ازدواج کند، برایم غیرممکن بود. پس جای هیچ نگرانی نبود.
دستم را روی شانه اش انداختم و او راکه به حرکت ابرها از مقابل ماه خیره شده بود
به خودم فشردم وگفتم:«ببین شهرزاد، دُرسته
که ما الان همدیگه رو دوست داریم و می خوایم تازنده ایم باهم باشیم. اما به فرض
مثال اگه روزی روزگاری طوری شد و دنیا با ما بی وفایی کرد و مابه هم نرسیدیم. با هرکی
که خواستی ازدواج کن. اما دور این پسره ی
لات بزهکاررو خط بکش.»
درحالی که داشت هم چنان
ماه رانگاه می کردگفت:«چه حرفای می زنی.»
دلم می خواست ببوسم اش.
اما به همان گرفتن دستش قانع بودم. پس ازساعتی گفت: «فکرنمی کنی باید دیگه بریم.
الان بابام هفت کوه رو زیر پا گذاشته.»
گفتم:«چرا بریم.»
برخاستیم. هوا به وضوح به
روشنی می رفت. با احتیاط ازپس درختهای بلوط و تخته سنگها عبورکردیم و نزدیک محوطه
که شدیم، ازهم جداشدیم و او چادرش راسرش کرد و به سوی خانواده اش رفت. من هم به
گروه خودمان که اغلب خواب بودند پیوستم. سیروس درحالی که به کوله پشتی اش تکیه
داده بود خوابیده بود. می خواستم بیدارش کنم که صدایی شنیدم. برگشتم دیدم احمد
است. پرسیدم:«چیزی گفتید؟»
درحالی که سیگاری خاموش به
لب داشت و جلومی آمد تا با حرارت چراغ توری ما روشن اش کند گفت:«زیارت قبول.»
گفتم:«شما هم.»
گفت:«ما که
هنوز سعادت پیدا نکردیم.»
گفم:«چرا؟»
گفت:«از ما زرنگترها پیش دستی می
کنن. نوبت به ما نمی رسه.»
چیزی نگفتم. سیگارش را روشن کرد و
ازآنجا رفت.
هوا
دیگرکاملاً روشن شده بود ولی خورشید هنوز پشت کوه بود وکمی سرد شده بود. تمام شب
بیدار نشسته بودم و به ساعاتی که با شهرزاد داشتم فکر می کردم. هوس یه استکان چای
کرده بودم. گروه ما همه خواب بودند. برخاستم تا در میان جمعیت که خیلی هاشان هنوز
بیدار و یا تازه بیدار شده بودند وآتشی روشن کرده و چای دم کرده بودندگشتی بزنم.
تا بلکه آشنایی ببینم و استکانی چای قرض کنم. چشمم به فاضل معلم برادرکوچکم اهورا بود افتاد.
درحالی که فنجانی چای را دردست داشت، به نقطه ای خیره شده بود. جلورفتم و سلامی
کردم. صدایم را نشنید. دوباره سلام دادم. بازنشنید. با نوک دست به شانه اش
زدم وگفتم:«صبح به خیرآقا فاضل. خوابی یا
بیدار؟»
سرش را برگرداند و مرا که
دید، خودش را به احترام جابجا کرد و تعارف کرد تا بنشینم. کوله پشتی ای را جلویم
کشید و نشستم. گفتم:«کجا بودی. چند بارسلام کردم نشنیدی.»
آه عمیقی کشید و با فنجانی که توی دست اش بود،
به زن چاغ و نسبتاً میانسالی که دوسه بچه را از میان جمعیت عبور می داد اشاره کرد
وگفت:«اون زن رومی بینی.»
گفتم:«آره. چی شده.»
گفت:«پانزده سال عمرم رو به خاطراین خانم هدردادم. اون زمان
که اینطور نبود. دختری زیبا و ظریف و دوست داشتنی بود. عاشق هم بودیم. خاطره ها با
هم ساختیم. چه شبها که براش که توی بغل هم گریه نکردیم. هرگز فکر نمی کردم که
اینطور روزی رو ببینم که بی اهمیت ازکنارم بگذره و من بی خیال بشینم و چای بخورم.»
گفتم:«هم چین هم بی خیال نیستی. شش دفعه سلام دادیم نشنیدی.»
تبسمی کرد وگفت:«نه،
بیشترروزها توی خیابان می بینمش. دیگه برام عادی شده. بچه اش هم مُحصل خودمه. اما نمی
دونم امروز چرا یه دفعه این احساس رو پیدا کردم. شاید توی زندگی اینطورخلوتی که
امروز دارم نداشته ام. بر فراز ُقله ای خنک و هوایی به این پاکی و صبحی به این
روشنی و این همه شمع دور و برم.»
گفتم:«بالاخره پانزده سال
اززندگی ات لذت بردی. خودش کم نیست.»
با صدای آرامی گفت:«آره
درسته.»
حتی تصور اتفاق مشابهی
برای خودم و شهرزاد غیر قابل تحمل بود. چایم را که خوردم فاضل را با خودش و
خاطراتش تنها گذاشتم و نزدگروه خودمان برگشتم. و با خودم گفتم که هیچ چیز نمی
تواند مانع رسیدن ما به هم بشود.
«۱۱»
پدرم گاراژها را فروخت و
با پول آنها خانه ی بزرگی ساخت و چند دهنه مغازه خريد و حسابی وضع مان خوب شد و
روز بروز بهترهم شد. روزگارخوبی داشتيم و از زندگی لذت می برديم. خانة بزرگی با حياط
و باغچه و چندين اتاق و کتابخانه ای مملوازکتاب و لوازم مدرن و چند دهنه مغازه و
اوضاع بسيار روبراهی داشتيم و ديگرازآن سالهای دربدری و ماجراهای کودکی گذشته
بوديم و فقط خاطراتی بيش درذهن مان نمانده بود. گاهگداری برادرم آرش کتابهایی را هم
برای من می آورد ومی خواندم. ازجمله تمام کتابهای هدایت و صمد و درویشیان و دولت
آبادی و هوگو. داستایوسکی و شکسپیر و
ماکسیم گورکی و ..
به کتاب خواندن عادت کرده بودم و ازاینکه آرش به
من تأکید می کردکه بعضی ازاین کتابها ممنوعند، بیشترخواندنشان برایم جاذبه داشت و بیشترمرا
به خودش می کشید. بعد از خواندنشان ساعاتی را هم اوضاع مملکت را برایم توضیح می
داد. از دستگیریهای چریکها و مجاهدین دردرگیرهای خیابانی شان. ازبیژن جزنی و حنیف
نژاد و محاکمة گلسرخی و رضائی ها و... از شکنجه های ساواک و فساددربار و انقلاب
کوبا و چه گوارا، شوروی و چین وکره و...کم کم داشتم چیزهایی ازسیاست و دنیا و
حرفهای پدرم می فهمیدم. ازتقی ارانی و حیدرعمو اوغلو و.. روزبه و ...
علاوه برهمه اینها پدرم
بودکه ازمبارزات مصدق وکترفاطمی و ملی شدن نفت و کاپیتولاسیون و شهریور بیست
وکودتای بیست و هشت مرداد و خیانت توده ای ها و روحانیون و انگلیسی ها... ازخلفای
عباسی و خیانت همیشه گی ایرانی هابه وطن از یزدگرد تا کنون و ازگفتار نیک و پندار
نیک. ازحملة اسکندر و اعراب و مغول و روس و انگلیس و... ازحسن صبا و بابک و نادر و
امیرکبیر و قیام مشروطه و ستارخان و... از فردوسی و خیام و نظامی و.. ازخیانت
صفویه و بی کفایتی و عیش و نوش بذل و بخشش های قاجار و..
از بودا وکنفوسیوس و
افلاطون و شوپن هاوورآلمانی و نیچه و دکارت وگاندی و رئالینسون و... و همیشه
کتابهایی ازکتابخانه را به من پیشنهاد می کرد تا بخوانم. اما برای جوانکی هفده
ساله مثل من مگرآنهمه مطالب و وقایع ممکن بود؟
هرکدام از ما بچه ها برای خودش آينده ای را ترسيم
کرده بود. مثلاً من قصد داشتم به محض گرفتن ديپلم برای تحصيل در رشته هنر به
دانشگاه بروم. ادارة آموزش و پرورش هم به خاطر استعدادی که درکار مجسمه و نقاشی
داشتم، برای اخذ بورسیه ای و اعزامم به فرانسه بعد ازگرفتن دیپلم ام قول حتمی داده
بود وکارهایی هم کرده بودند. پدرم هم گفته بودکه باتمام توانایی اش کمکم خواهد
کرد. سال آخردبيرستان بودم و آن همزمان شد با شروع انقلاب و سرنگونی نظام شاهی.
برادرم
آرش ارتباطات تشکیلاتی داشت که فقط به من سربسته گفته بود. اما نه نامی میدانستم و
نه نوع ارتباطشان را. آن سال اوسپاهی دانش بود و درروستای پریان که درچند کیلومتری
شهرمان واقع بود درس می داد. تا اینکه دستگیرش کردند. اما بعد ازدو ماه دوباره
آزادش کردند.
زمزمه
های انقلاب داشت شنيده می شد. تبريز و قم و تهران شلوغ شده بود و تعداد زيادی از مردم
کشته شده بودند. شبها و جمعه ها که مدارس تعطيل بود با موتوری که داشت به شهر میآمد
و حمامی می گرفت و بيرون می زد و تا نيمه های شب خانه نمی آمد. مشغول کار هائی
بود. به اتفاق عده ای ديگر از رفقايش، مشغول آماده کردن تظاهراتی درشهرکوچکمان
بودندکه من هم به آنها پيوستم. رفته رفته ناآرامیها تمام شهرهای مملکت، ازجمله
شهرما را که تا آنزمان هرگزهیچ حرکت انقلابی را درکارنامه اش نداشت رسید. تا آنزمان
مردم شهر ما در صلح و صفا درکنار هم زيسته بودند و مثل يک خانواده بزرگ که هرلحظه
برای کمک و ياری به هم ديگر آماده بودند و درشادی و غم همديگرشريک بودند، شهری
کوچک با چند خيابان تميزآسفالت شده و جدول های رنگ آميزی شده وکوچه هائی که پر از
هياهوی بچه ها بود و شب هايش پر از شب نشينی و شادی بود.
ايام
مُحرم بود. ما موفق شديم تا اولين تظاهرات را درشهرمان سازماندهی کنيم و تعداد بيشماری
ازمردم و دانش آموزان وکسبه وکارمند وکارگر را به خيابان بکشانيم ويک راه پيمائی
نسبتا ًبزرگ به راه بياندازيم.
هفته
هاگذشت تظاهرات پشت تظاهرات. ديگرکنترل ازدست دولت دررفته بود. حالا دیگر آرش عضو يک
سازمان چپ محلی به نام آرمان خلق بودکه دوباره و پس ازیک تظاهرات خونین به جرم
خرابکار و عامل اختلال دستگيرش کردند و یک راست به زندان اوین منتقل اش کردند. اما
من و پدرم بیشتردرکنار افراد انقلابی دیگر وقتمان را روی سازماندهی تظاهرات شهر می
گذاشتیم. روزی نبودکه حرکتی نکنیم واغلب تظاهراتمان با سخنرانی آخوندی وگاه پدرم خاتمه می یافت.
ماهها بعد درپی گسترش حرکتهای مردمی رژيم هم شروع کردبه
آزادی زندانیهای سياسی و ديگرسعی می کردکه آنها را با تصادفات ساختگی بيرون از زندان
از بين ببرد. حالا ديگر انقلاب جدی شده بود. شهرکوچک ما هم تعداد زيادی کشته و
مجروح داده بود. ديگر هيچ قدرتی نمی توانست جلوی انقلاب را بگيرد و رژيم شاه داشت
آخرين دست و پاهايش را میزد. درپی این آزادیها آرش را هم آزادکردند و پس ازآزادیش
اززندان مردم او را تا خیابان اصلی شهرروی دوش حمل کردند وآنروز هم تبدیل شدبه یک
تظاهرات عظیم و بیاد ماندنی. روزها بعد بارها رئيس پاسگاه ژندارمری شهر به خانه
مان آمد و از پدرم خواست تا دراین آشوب هادخالت نکند و مانع فعاليت ما هم بشود و
هشداردادکه ساواک قصد از بين بردن برادرم را دارند. اما پدرم اهميت نداد و درجوابش
گفت:«توهم اگر از من می شنوی هر چه زودتر استعفاء بده و باملت اعلام همبستگی کن.»
پدرم
هرگز مانع فعاليت ما نشد و فقط گفت که خيلی مواضب خودمان باشيم. تا اينکه يک روزغروب
بعد از اتمام تظاهرات خونینی که درآن هشت نفر از مردم هم کشته شده بودند،آرش که با
موتوری به روستا ی پریان می رفته، ساواکی ها او را تعقیب می کنند و در چند
کيلومتری خارج از شهر، از پشت با ماشین ایفای ژاندارمری زیرش می کنند و همان جا می
میرد.
بعدها يکی شهادت دادکه با چشم خودش ديده که وقتی
برادرم روی زمین افتاده بود، با ماشين چند بار از رويش رد می شوند. تا زمانی که
دیگرمطمئن می شوندکه مرده و بعد هم با خونسردی تمام ازآنجا می روند.
آنروز هم گذشت و برادرم ديگر برای هميشه مارا ترک
کرد. برادری که هميشه و درشرايط سخت و هروقت که بهش نياز داشتم درکنارم بود.
برادری که از بچه گی تاآن موقع باهم از هزار پيچ
و خم زندگی گذشته بوديم و رنجها با هم کشيده بوديم. برادری که خودش پدری و
رفيقی و معلمم بود. او رفت و مرا درست درشرايطی که خانوادمان می رفت تاديگريک زندگی عادی را
شروع کند.
درشرايطی که ما ديگر از همه
بلاها و دربدريها گذشته بوديم و حالا ديگر به موقعی رسيده بوديم تا مثل مردم ديگر،
از زندگی لذت ببريم. چون ديگر فقيرنبوديم. ديگرآواره و دربدر نبوديم. درشهرخودمان
زندگی می کرديم دور و برمان پُر بود از دوستان و آشنايان خوب و هم زبان. اگرچه
مادرمان طلاق گرفته بود اما ما ديگر بزرگ شده بوديم و به زن پدرم عادت کرده بوديم.
ديگرآن بچه های در بدرتوی کوچه های آبادان نبوديم که آدامس فروشی کنيم. حالا چند مغازه
لوکس فروشی وغيره داشتيم.
با
مرگ برادرم دوباره طوفانی تازه درزندگی مادرحال شکل گرفتن بود و می رفت تادور جديدی
ازآوارگی و دربدری را برای ما رقم بزند.
پس
از مرگ برادرم، پدرم هفته ها با کسی حرف نمی زد همیشه توی خودش بود. صورتش را اصلاح
نمی کرد. مثل ديوانه ها شده بود. شبها را تا صبح بیدار می نشست و با خودش حرف می
زد. بی قرار بود. توی اتاق راه میرفت وگاه عصبانی می شد و به زمین و زمان فحش
میداد. بيشترروزها را سر قبر برادرم و یاتوی راهپیمایی های خیابانی می رفت و تا ديروقت
خانه نمی آمد. خیلی لاغرشده بود. دکانها را بسته بود و کاری به کار امورخانه
نداشت. از پس اندازی که در خانه داشتيم خرج می کرديم. بالاخره از آنجا که بعد از مرگ
آرش، من پسر بزرگ خانواده شده بودم می بايست کاری می کردم چون ديگربه پدرم اميدی
نبود. از لحاظ روحی مرده بود و فقط جسمی متحرک و بی آزار شده بود، که کارش فقط
سيگارکشيدن بود. من چند برادر و خواهر ريز و درشت داشتم که اغلب مدرسه میرفتند.
هزينه داشتند. بايد تا قبل از اينکه پول مان تمام شودکاری می کردم. پدرم که
ديگردست از زندگی کشيده بود و دچار افسرگی شديد شده بود. از خودش توی زندگی گذشته
اش به اندازه کافی بلا و مصيبت ديده بودکه مرگ برادرم هم حال او را بدترکرده بود وآخرين
ضربه را برسرش کوبيده بود. ديگرپاک ديوانه شده بود.
می
خواستم تا خودم دکان را بازکنم. اما حيف بود سال آخردبيرستان بودم. هزاران آرزو و
اميد داشتم. به خودم می گفتم که به دانشگاه هنر میروم و با شهرزاد ازدواج می کنم.
آنقدر تحصيل می کنم تا به قول پدرم شخص مهمی بشوم، زندگیم را روی هنرمی گذارم مثل
ميکل آنژ يا رامبرانت و روبنس و داوینچی و ياپيکاسو و سزان و... هزاران نقشه و
آرزوی ديگر.
کشور
حسابی درگیر و دار انقلابی همه گیرشده بود. تصمم گرفتم تا درآن شرایط دکانها را دست
يکی از اقوام بدهم و اغلب وقتم را صرف تظاهرات فعاليتهای ضدشاهی می کردم.
گاه
پدرم را در میان جمعیت تظاهرکننده می دیدم که بی آنکه چیزی بگوید با آن ریش بلند و
سر و روی ژولیده اش و آن پالتوی سیاه پشمی اش همراه با جمعیت می آید. شب و روز را در
مراکز محل تجمع و برنامه ريزی تظاهرات بسرمی بردم . تمام پلاکارتها و پارچه ها را من
که تنهانقاش و خطاط شهربودم می کشيدم و می نوشتم. گاه به طور اتفاقی شهرزاد را در ميان
جمعيت تظاهر کننده می ديدم که باآن چشمان سياه و درشتش مرامی نگریست.
برايم نامه ای نوشته بودکه اواهل سياست نيست و مخالف
انقلاب و تغيیر رژيم شاهنشاهی است. می گفت که به تظاهرات می آيد تا مرا ببيند.
ماهها گذشت و هرروزخيابانها بيشترمملو ازتظاهرات ضدشاهی می شد و سقوط رژيم نزدیک
بود. روزی نبودکه تعدای از تظاهرکننده هاکشته نشوند. صبح که ازخانه بيرون می زديم
مطمئن نبوديم که زنده می مانيم. هر روز مردم بيشتری به صف تظاهرات کننده ها می
پيوست.
دولت پشت دولت عوض مي شد. بی فايده بود. انقلاب
می رفت تا با امواج خروشانش همه کشور را دگرگون کند. کار به جائی رسيدکه شاه و دار
و دسته اش ازکشورگريختند و دولت آشتی ملی شاهپور بختيارهم که خودش از ملی گراهای
زندان رفته بود، نتوانست جلوی خروش انقلاب را بگيرد. اراده و خواست مردم مشخص بود.
نظام جمهوری، استقلال و آزادی.
نیمه
بهمن بودکه به اتفاق جمعیت کثیری به بانکها و ادارات دولتی هجوم بردیم و همه را به
آتش کشیدیم. از جمله بانکی که پدرشهرزاد رئیس اش بود و من دیدم که چطور درحالی که
داشت با ترس بانک را ترک می کرد با خشم و تنفر به من که مشغول شکستن وسایل بانک بودم
نگاه می کرد. بالاخره در روز بيست و دوم
بهمن رژيم شاهنشاهی سقوط کرد. و این سقوط خودش برای پدرم بهترين درمان و انتقام
خون برادرم وآن همه زندان و تبعید و در بدری اش بود.
پدرم کم،کم روحيه اش بهتر شد و صورتش را دوباره اصلاح
کرد و جانی تازه گرفت و دوباره ازخانه بيرون زد. انگار به آرزوی ديرينه اش رسيده
بود. انگار تمام زخم های قديمی اش درمان شده بود. ديری نگذشت که به تهران رفت.
درتهران نزدکريم سنجابی که رهبر حزب و عضوکابينه به اصطلاح انقلابی و ازدوستان
قديمی و هم حزبی اش بود رفت و با هماهنگی ايشان حالا برگشته بود تا دفترحزب را در شهرمان
تأسيس کند.
وقتی
برگشت، دوتا از مغازه هایمان را ارزان فروش کرد و با پول آن ساختمان نسبتاً بزرگی
اجاره کرد وکلی مبلمان وکمد و وسائل خريد وکتابخانة بزرگی هم دريکی ازاتاق هايش
ترتيب داد و صدها کتاب و مجله خريد و درآنجا گذاشت. به طوری که کتابخانه ای درست و
حسابی شد، که برای عموم مردم اعم ازاعضای حزب و غيرحزبی حتی مردم عادی آزاد و قابل
استفاده بود. چون تاآن زمان شهرما هيچ کتابخانه ای نداشت.
درآن
کتابخانه تنهاکتاب های سياسی حزبی و يا تاريخی نبود. ازهمه جورکتاب برای هر نوع
سليقه ای بود. حتی برای بچه ها. هرروزمی ديديم که کلی ازاقشار مختلف مردم، اعم از کشاورز
وکاسب و فرهنگی به دفتر حزب رفت و آمد می کردند.
«۱۲»
ما تصور می کردیم که انقلاب شده و ديگرآزادی
انديشه و احزاب است. مردم برای همين انقلاب کرده بودند، تا هرجورکه می خواهند بينديشند.
پدرم دیگرتصمیم اش راگرفته بودکه تا زنده است به سیاست بپردازد و زندگی عادی را رها
کرده بود.
من
هم ازطرفی نان درار خانواده بودم و دکانها را می چرخاندم و هم ازطرف ديگر هوادار سازمان
چريکهای فدائی خلق شده بودم. بخشی از وقتم را صرف فعالیت های سازمانی از جمله پخش
و توزیع کتب و نشريات سازمانی که از واحد مرکز برای ما ارسال می شد میکردیم و
اکثرشبها هم با بچه های هم عقيده جائی جمع
می شديم و تبادل افکار و بحث های سياسی می کرديم و گاه برای شرکت درميتينگ های
سازمانی به تهران و يا شهرهای مختلف مسافرت می کرديم. که اغلب با هجوم نیروهای حزب
الهی به هم می خورد و بايک فاجعه ای ختم مي شد. پدرم با عقيده چپ من مخالف بود.
ازچپ ها بخصوص توده ای ها دل خونی داشت. ازاينکه می ديد همة بچه هايش راهی خلاف
ميل و عقيده او انتخاب کرده ايم، از همة ما عصبانی بود اما هرگز ما را در راهی که
انتخاب کرده ایم منع نمی کرد.
خانه
مان هرروز شاهد بحث های سیاسی بود. هرکدام از ما بچه ها هوادار یک گروه خاص بودیم.
گاه بین مان دعوا در می گرفت و به جان هم میافتادیم که درنهایت با مداخلة پدرم خاتمه می یافت.
اولین
تابستان بعد از سقوط رژیم شاهی را من به تهران رفتم و با رفقای دیگردم دانشگاه چند
دکة چادری پخش کتاب و نشریه درست کردیم و حسابی درگیر فعالیت های انقلابی شدم.
چشم انداز خیابان انقلاب را فضایی بسیار زیبا از
آزادی فرا گرفته بود و مثل رؤیا میمانست. جای برادرم آرش خالی بود تا به واقعیت
پیوستن خوابهای و به گُل نشستن نهال آزادی را ببیند. به زحمت می توانستی از میان
جمعیت توی پیاده روها که یا درحال بحث بودند و یا درحال خریدکتاب و نشریاتی که
سراسر امتداد پیاده روها به مردم ارائه می شد. گاه برای صرف نهار به کافه آبگوشت
سرا می رفتیم. می دیدی که مردم آنجا هم درحین تلیت کردن گرم بحث های سیاسی هستند.
جمعه ها را بطور دسته جمعی به کوههای توچال و پلنگ چال میرفتیم. درتمام طول
مسیرسرود خوانان می رفتیم و می آمدیم.
اواخرتابستان نیروهای دولتی با زور اسلحه آمدند
و همة دکه ها را جمع کردند و من به زادگاهم برگشتم. پدرم ازطرف حزبش کاندید دوراول
مجلس شده بود و به این خاطربه جاهای مختلف دعوت می شدتاسخنرانی کند، گاه مردم به
اش گفته بودندکه، اگرجبهه ملی خوب است پس چرا فرزندان خودت چپی هستند و پدرم جواب
داده بود:«اين ازخواص دمکراسی و ملی گرائی حزبه که هرکسی آزاده هرجور که می خواد فکرکنه. من که نمی تونم بچه هامو به صرف اينکه جور ديگری فکرمی کنن
ازخونه بيرون کنم. اون که می شود ديکتاتوری.»
هنوزسالی از پيروزی انقلاب و دوران آزادی نگذشته بود که کرُدستان
شلوغ شد و از طرفی هم خلق ترکمن سربه قيام برداشت که با ترورسران ترکمن و سرکوب
مردمی، قائله ترکمن ها خاموش شد اما آتش قيام کرُدستان هر روزشعله ورتر می شد.
دولت به اصطلاح انقلابی به آنجا لشکرکشی کرده بود و يک جنگ تمام عياردرگرفته بود.
احزاب و سازمان های چپ هم به کمک مردم
کرُد شتافته بودند. شهر با صفای ما هم داشت چهره ديگری به خودش می گرفت و مردم کم،
کم ازهم فاصله می گرفتند و يا در مقابل هم قرار می گرفتند.
تا اينکه عراق به ايران حمله کرد و اين جنگ بهانه ای دست
دولت اسلامی ايران داد تا تمام نيروها و جريانات آزدايخواه را عامل دشمن و ضد انقلاب
معرفی و تمام احزاب و سازمانهای مخالف را ممنوع و سرکوب و اعضاء و هوادرانشان را قتل
عام کند. بطوریکه شروع به دستگيری تمام نيروهای چپ که حالا پس از پيروزی انقلاب
فرصت يافته بودند تا فعاليت سياسی خود را پس از دهها سال ديکتاتوری شاه علنی
کنندکردند. فعالیت علنی این نیروها باعث شده بود تا اکثر اعضاء و هوادارانشان
درمحله ها و شهرهای خود برای همه شناخته شوند و به این خاطر دسترسی رژيم به آنها
کار ساده ای بود.
درآن گیر و دار شبی نبودکه دهها نفر از اعزاء وهواداران این
احزاب در زندانهابی بدون هيچ مراسم قانونی و دادگاه و وکيلی تيربارن نشوند. چند بار
پاسداران به خانه مان حمله کردند و تمام خانه مان را بهم ریختند. اما ما قبلاً
همةکتابها و نشریات را ازخانه خارج و درجای مطمئنی چال کرده بودیم. همان کاری که
قبل ازانقلاب چند بار با برادرم آرش کردیم.
آرشیا برادرم که هوادار مجاهدین بود. یکی از پاسدارانی که
برای بازرسی به خانه مان میآیند، مقداری کتاب و نشریات و پوستر مجاهدین رادرکف
انباری پیدا می کنند و بعد هم آرشیا را دستگیر می کنند و با خودشان می برند.
با شنیدن این خبر من برای مدتی متواری شدم و خودم را در
مکانی امن پنهان کردم. هنوز دراختفا بودم که خواهرکوچکم را دنبال شهرزاد فرستادم
تا بيايد.
در انتظارآمدنش ثانيه شماری می کردم. غروب به اتفاق خواهرم
به مخفی گاه من آمدند. تازه نوزده سالش تمام شده بود. چقدرآن لحظه دلم می خواست تا
درآغوشش بکشم. نگاهش که می کردم، میدیدم که زن بلند بالا و زيبائی شده است. اما من
در وضعيتی نبودم که ازدواج کنم. هم مسئوليت اداره خانوادگی داشتم و هم وارد جريانات
سياسی بودم و حالا هم فراری بودم.
بهش گفتم که در این شرایط بحرانی انقلاب در وضعیتی نیستم که
به ازدواج و تشکیل خانواده بیندیشم. هزاردليل و برهان ديگر برایش آورد.
در حالی که اشک می ريخت به حرفهایم گوش می داد. برايش توضيح
دادم که من ديگر متعلق به خودم نيستم، راهی را شروع کرده ام که بايد تا آخرش بروم
و توهم ازهمين الان به فکرخودت باش و ادامه دادم که من بالاخره دير يا زود يا در درگيريهای
خيابانی کشته و يا دستگيرمی شوم و مثل رفقايم اعدام می شوم.»
حرفهایم که تمام شد. منتظر ماندم تا چیزی بگوید. اما فقط
گریه می کرد. احساس کردم که چقدر قیافه اش شبیه
همان روزهای است که در نمایش پریا گریه می کرد.
بغلش کردم و برای اولین بار او را بوسیدم. و بی آنکه چیزی
بگوید خودش را از من جدا کرد و رفت. بعد از رفتنش بوی عطرش روی لباسم ماند.
احساس می کردم که باری را از روی شانه ام زمین گذاشته ام.
نمی دانم به خاطر بوسه ای بودکه بر لبهایش زده بودم یا به خاطر اتمام حجتی بود که
با او کرده بودم.
«۱۳»
روزنامه ای که خواهرم برایم آورده بود را بازکردم و مثل هر
روز دنبال صفحه محکومیتها گشتم. ليست بلندی از نام اعدامی ها و محکومان به زندان
را دیدم. در میان نامها نام آرشیا برادرم
را دیدم که به اتفاق تعداد دیگری از افراد چپ و مجاهدین به اعدام و یا زندانهای
طویل المدت محکوم شده بودند. آرشیا به اعدم محکوم شده بود. قلبم فرو ریخت. بی
اختیار گوشه دیوار نشستم. زانوهایم را بغل کردم و گریستم. چقدر دلم برایش می
سوخت. مدتها بود که ازش بی خبر بودیم. سعی
کردم که آخرین باری که او را دیده بودم را به یاد بیاورم. اما همه اش بچه گی اش به
یادم می آمد. مریضی هایش، خاک خوردن هایش و...
پس از انشعاب سازمان، من به گروه اکثریت پیوسته بودم. و
دوباره از بهترین رفقایم به خاطراختلاف عقیده جدا شده بودم. اوضاع سياسی مملکت
حسابی طوفانی و خوف برانگيز شده بود. خيلی ها از شهرخود متواری و دراختفا و يا درخانه
های تيمی که خودشان و با سازمان هایشان در اختیارشان قرار داده بود بسر می بردند.
ديری
نگذشت که مخفی گاه من هم لو رفت و من هم دستگيرشدم. دسته های حزب الهی به ساختمان
جبهه ملی پدرم هم حمله کردند و همه چيز را به آتش کشيدند. پدرم هم متواری شده و به
آبدانان درروستائی خودش را برای مدتی طولانی مخفی کرد. ازطرفی تمام مسئوليت اداره
خانواده به عهدة من بودکه حالا درزندان بودم.
بعدازآنکه
مرا دستگير کرده بودند مأمورها دوباره به خانه مان حمله کرده و تمام خانه را بهم
ريخته و همه ی اعضای خانواده حتی خواهر پنج ساله ام بیتا را هم دستگير می کنند.
پس ازدستگيری، مرا به زندان مرکزاستان بردند. درست جائی که
برادرم آرشیاهم آنجا زندانی بود. و در انتظار اجرای حکمش دربند بود. دوهفته ی اول
راکه در انفردی و بدون هیچ تماسی با بقیه ی زندانیان دیگر بودم.
اغلب اوقات می آمدند چشم هایم را می بستند و برای بازجویی و شکنجه می بردند. اول با زبان آرامی سرجایم راهنمایی ام می کردند و دقایقی
طولانی تنهایم می گذاشتند و بعدکه از اتاق بیرون می رفتند از پشت درصدا می کردندکه
چشم بندم را در بیارم و بعد می بایست قلم وکاغذی را که از قبل برایم آماده روی
میزگذاشته بودند برمی داشتم تا هرکاری که کرده ام و هرچه را که می دانم بنویسم.
بعد دوباره قبل از برگشت شان به اتاق صدایم میکردند تا دوباره چشم بندم را ببندم.
واردکه می شدند و می دیدندکه چیزی ننوشته ام.
دوباره می خواستند تاحرف بزنم و اگر سکوت می کردم،کم،کم رفتارشان عوض می شد و با سیلی
های غیرمنتظره شروع میکردند و به خونریزی خاتمه می یافت.
یکروز مرا برای باز جویی
بردند.گویا یکی از رفقا چیزی گفته بود. حالا مرا می خواستند. کسی زیر بغلم را گرفته
بود و می رفتیم. دقایقی بعد دست اش را جلوی سینه ام گذاشت و گفت:«وایسا اینجا.»
چند
دقیقه ایستادیم. عادت کرده بودم تا وقتی چشم هایم بسته است بیشتر ازگوشهایم
استفاده کنم تا بفهمم که دور و برم چه می گذرد. صدای قدم های چند نفررا شنیدم که
به ما نزدیک می شدند. خیلی دستپاچه و عصبی بودند. وقتی ازکنار ما رد شدند تن یکی
شان به تنم سائیده شد. ازحالت نفس کشید نشان فهمیدم که چیزسنگینی را حمل می کردند.
مأمور مرا به دیوار راهرو چسبانده بود.
آنها که رد شدند دوباره رهایم کرد زیر بغلم
راگرفت و براه افتادیم. پس ازچند قدم وارد اتاق شکنجه شدیم. ارتفاع پله هایش را می شناختم. و بوی متعفن عرق و
فاضلاب اش را. هنوز ننشسته بودم که سیلی محکمی را توی صورتم نواختند. همان دست تپل
و گوشتی ای که قبلاً از اوکتکها خورده بودم و صدای باز شدن بند ساعت فلزی وگنده اش
به وقت سیلی زدن و.. روی چهار پایه ای فلزی و سردی نشاندم و بعد شروع کردبه
پرسیدن.
اسم افرادی را می بردکه من اصلاً نمی شناختم. به
اتفاقی در بروجرد اشاره می کردکه من اصلاً ازآن نمی دانستم. هر اسمی را که می
پرسید به آرامی بامشت توی نوک چانه ام میزد. با هرضربه اش انگار مغزم از توی کاسه
ی سرم کنده می شد. انگارکه آمپول سِرکننده توی لثه ام زده باشند لبانم سِر و سنگین
شده بود. بعدگوشهایم را می گرفت وسرم را به اینور و آنور تکان می دادمی گفت:«بزارکمکت
کنم که یادت بیاد.»
حسابی
که تکانم می داد و سرگیجه می گرفتم گوش هایم را رها می کرد و محکم پس کله ام می
زد. انگارمی خواست تا مغزم را قاطی کند. بعد نوک انگشت اش را توی گودی گردنم فرو می
کرد و فشارمی داد. نفسم بند می آمد و به صرفه می افتادم. اما او ادامه می داد. توی
پیشانیم می زد تا سرم را بردارم.آنقدر ادامه می داد تا به حالت خفگی برسم. می گفت:
«هر
وقت یادت اومد بگوتا انگشتمو بردارم.»
بعد
یک دفعه با لگد زیر چهار پایه زد و من درحالی که دست و چشمانم بسته بود، با کمر روی
زمین افتادم. احساس کردم که لگنم شکست.
شانه ام را گرفتند و روی زمین نشاندنم و پاهایم را موازی و رو به جلو درازکردند
وکسی مچ پاهایم را محکم گرفت. فرد بازجو از پشت شانه ام را گرفت و رو به جلوخم ام کرد و روی
پشتم نشست و فشارداد. آنقدر فشار داد که احساس می کردم که الان زانوهایم از زیر می
ترکند وکمرم می شکند. نمی توانستم نفس بکشم. و..
وقتی که دیدبی فایده است، با فحش های رکیک به مادرم و.. از
آنیکی ها خواست تا
دست
و پایم را از پشت به هم ببندند و به سقف
آویزانم کنند. دقایقی نگذشت که
قلبم طپش گرفت. پشتم تیر می کشید. انگارکسی داشت با چاقو سینه ام رامی شکافت.گوشم به صدا افتاد. صورتم داغ
شد. سرم روی بدنم سنگینی می کرد و ...
ازآن بالا دیدم که برادرم آرش با همان آخرین لباسی
که او را دیده بودم وارد اتاق شد چقدر از دیدنش خوشحال شدم. همان پیراهن سیاه میل
کبریتی آستین کوتاهش را پوشیده بود. با ورودش بوی ادکلن جیکای همیشه گی اش توی
اتاق پیچید. بهش گفتم:«داداش تا حالاکجا بودی؟ چرا با آستین کوتاه اومدی. مگه نمی
دونی که قدغنه؟ اگه ببیننت اذیتت میکنن.»
تبسمی کرد و بغلم کرد و از قلابها پائینم آورد.
بازجوها همه رفته بودند. اما هنوزدر و دیوارخونی بود و قلوه و زنجیرها زنگ زده
بودند. باهم از اتاق بیرون زدیم. بیرون اتاق نه راهرویی بود و نه سلولی. دشت وسیع
و سرسبزی که تا چشم کارمی کردگندمزارهای آبی رنگ بود و درختهای سبز بلوط. که سایه
هاشان قرمز بودگفتم:«داداش بزارم زمین بد
جوری کمرم دردگرفته.»
گفت:«نه
وایسا بریم زیرسایه ی اون درخت بلوط.»
گفتم:«دادش
چرا سایه ی اش قرمزه؟ انگار صدایم را نشنید جوابی نداد.»
گفتم:«بد جوری بغلم کردی. این طوری دارم خفه می
شم، لااقل کولم بکن.»
گفت:«دیگه
الان می رسیم.»
توی گندمزارها که راه می رفت، توی بغلش تکان می
خوردم. تشنه ام بود.
گفتم:«داداش خیلی تشنه ام.»
نزدیک درخت
بلوط که رسیدیم دیدم که زیر سایه اش پُر لاله های قرمز است. گفتم:
«داداش مواظب باش که لاله
ها رو زیرپاله نکنی.»
کنار لاله ها زمینم گذاشت.
کمرم محکم به قلوه سنگی که روی زمین بود خورد.گفتم:
«داداش این سنگ رو از زیر
پشتم دربیار.»
گفت:«میرم برات آب بیارم.»
گفتم:«نه
اول این سنگ رو...»
هرچه
داد زدم انگار صدایم را نمی شنید. رفت و درچشم اندازگندمزار دور شد. و من انگار
تمام بدنم فلج بود و نمی توانستم حتی دستم را تکان بدهم وآن سنگ را از زیرکمرم
بیرون بیارم درحالی که هنوزآن سنگ زیر پشتم بود خوابم گرفته بود. آب را روی سرم
ریخت... سرم را که برداشتم شنیدم بازجوگفت:«خودتو به موش مردگی نزن. این کلک ها
پیش ما نمی گیره. دوکلمه بگو و خودتو راحت کن.»
روی تخت چوبی بی تشکی
درازم کرده بودند. سردم بود میلرزیدم. چند بار ناخودآگاه خواستم تاچشم بندم را بازکنم
که محکم دستم را گرفتند. نمی دانم چند ساعت بودکه آنجا بودم. بَرَم داشتند تا روی
پا بایستم. قدرت ایستادن را نداشتم. مثل آدم مستی، گیج و منگ تلو، تلوخوردم. شانه
هایم راگرفتند و روی صندلی نشاندند. با هم پیچ پچ می کردند. نمی فهمیدم که چی می
گویند. مدتی بعد پرسید:«می تونی راه بری؟»
چیزی نگفتم. با نوک دست به پیشانی ام زد:«گفتم
می تونی راه بری؟»
سری
تکان دادم. گفت:«بالاخره به حرفت می آریم. از توگنده تراش اینجا زائیدن.»
بعدگفت:«ببرش.»
به سلول آوردنم. برای بازجویی وقت خاصی نداشتند.
روز، شب، نیمه شب و یاکلة سحر. تا قبل ازآنکه من دستگیر شوم اطلاع داشتم که اغلب
بچه هایی که من می شناختم را دستگیر کرده بودند و من جزوآخرین نفرات بخصوص اکثریتی
هایی بودیم که در شهرمان دستگیر شده بودیم.
تا
آن موقع دیگرکسی ازهواداران جدی سازمان و بچه های چپ شهرمان باقی نمانده بود. پس از دو هفته مرا به
سلول همگانی دادند و با عده ای دیگر ازگروههای مختلف هم سلول شدم. خیلی زود فهمیدم که آرشیا برادرم هم
درسلول مقابل ما است و در هنگام هواخوری همدیگررا می دیدیم. اولین بارکه دیدمش
چقدرلاغر و درب و داغون شده بود. جای شکنجه روی صورتش را بخوبی می دیدی.
گاه ِابی که همشهری و ازهمسایه گان قدیمی و هم
بازی توی کوچه مان بود و حالا از
پاسداران نگهبان زندان بود
شیفت داشت، فرصت بیشتری داشتیم تا با هم صحبت کنیم. آرشیا با سماجت روی عقیده اش مقاوت
می کرد. از میان دوستانش که با هم دستگیرشده بودند او تنها کسی بودکه توی دادگاه
شعارداده بود و مقاوت کرده بود. توی زندان پانزده ساله شده بود. من او را خوب می شناختم.
اعدام را سزاوار نوجوانی مثل او نمی دانستم. اگر چه خیلی ها را در همان سن و سال و
حتی کمتر و با همان جرم هواداری صرف اعدام کردند. او از روی آگاهی انقلابی راهش را
انتخاب نکرده بود. صرفاً به خاطر اینکه به خانواده نشان دهدکه او هم وجود دارد،
مجاهد شده بود.
چون پدرم سیاسی بود، خواهرهایم سیاسی بودند و من
که چهارسال از او بزرگتر بودم سیاسی بودم. او هم می خواست چیزی باشد. خیلی باهاش
توی زندان بحث کردم. دلائل مختلف میآوردم تا بلکه دست ازآن قهرمان بازی بردارد.
اما درآن مدت زندان تاثیر بچه های مجاهد روی او بیشتربود. هرشب خواب می دیدیم که
شاهد تیربارانش هستم. یا اینکه خواب می دیدم که داریم با هم اعدام می شویم. احساس
می کردم باید مثل آن دوران کودکی که که تیفوس گرفته بود و توی کوچه درحالی که کلی
خاک خورده بود و دور دهانش گِلی بود و پای دیوارخوابش گرفته بود، می بایست بهش
برسم، کمکش کنم و از مرگ حتمی نجاتش دهم. بازجوکننده بارها بهش گفته بود که،
اگردست از مقاومت اش بردارد، شاید بشودکاری کرد. خودش این حرفها را برایم می گفت.
بهش گفتم:«خوب چرا مقاومت میکنی؟ توهنوز یه بچه ای، هنوز زوده تا راهی را انتخاب
کنی که به خاطرش جانت را بدهی.»
گاهی اوقات به من عصبانی می شد و به من می گفت:«
توده ای.» بعد میرفت و من دلم برایش تنگ می شد. چون مطمئن نبودم دوباره می بینمش. با
توجه به آن حکمش هرشب احتمال اعدامش بود. از قبل اعلام نمی کردندکه آدم بداند. از ابی
شنیدم که اعضای خانواده را آزادکرده اند و فقط خواهر بزرگم میترا را نگه داشته
اند. اما هنوز هیچ حکمی در موردش نداده اند.
میترا جنبشی(گروه پیمان ) بود اما به جرم
کمونیست و فدائی خلق آن هم اقلیت قرار بود
محاکمه اش کنند.
یک
روز دوباره دنبالم آمدند. مثل همیشه چشمم را بستند و به اتاقی بردند. به اتاق که
رسیدیم چشمم را بازکردند. دیدم که کسی روبرویم نشسته. تبسمی کرد و دست اش را به سویم
درازکرد وگفت که خیالم راحت باشد که کسی حرف ما را نمی شنود و به او اعتماد کنم که
هرچه می گوید عین حقیقت است و به جان امام قسم خورد و من کنجکاو از موضوعی که می
خواهد بگوید هم چنان نگاهش می کردم. از صدایش فهمیدم که تا حالا او را ندیده ام.
دستانش را به هم سایید و سرش را بلندکرد و خودش را معرفی کرد و پست و مقامش را توضیح
دادکه چقدردرزندان با نفوذ است و چه کارهاکه نمی تواند بکند. نمیدانستم که چرا این
حرفها را به من می زند. اولین باری بودکه ضمن باز جویی چشمم را بازکرده بودند و
فرد بازجو اینطور صمیمی بامن حرف میزد و گاه به پت و پت می افتاد. من فقط سرم را تکان
می دادم. بعد با صدای آرامی گفت:«میترا زیردست منه.»
نفسم تند شد قلبم ضربان گرفت.گفتم:«اتفاقی براش
افتاده؟»
دستانش
را تکان داد وگفت:«نه، نه، نگران نباش. تا پیش منه اتفاقی براش نمی افته.»
گفتم:«خوب
پس چی شده؟»
گفت:«چه
جوری بگم. دخترخوبیه. با بقیه فرق می کنه. خیلی نگران شماست. دائم برا شما گریه می
کنه. خودشو فراموش کرده و همش.. اومدم تا خبری از شما براش ببرم.»
گفتم:«خیلی
ممنون که به دیدار من اومدین.»
گفت:«شماهم
نگران او هستین؟»
گفتم:«خوب
معلومه. خواهرمه.»
دستة فلاکس چای راکه روی میز بودگرفت و توی
دوفنجان ریخت و یکی را جلوی من
گذاشت
وگفت:«می دونی، میترا اگه بخواد هم می تونه خودشوکمک کنه هم شما رو.»
توی حرفش پریدم وگفتم:«ببخشید
نمی فهمم. منظورتون چیه؟.»
گفت:«شاید
مسخره به نظر برسه. اما هیچ تحلیل کمونیستی از حرفام نکن. من از میترا
خوشم اومده وغیرمستقیم
کمکش هم کردم. اگه خودش بخواد از همین فردا ترتیب آزادیشو می دم و بدون تأثیر هم
روی حکم آرشیا نیست.»
گیج
شده بودم. نمی دانستم چه جوابی باید می دادم.گفتم:«ببخشید با خودش صحبت کردین؟»
«
اگه نکرده بودم که اینجا نبودم.»
«خوب
چی گفت؟»
«مسئله
همینه. او منو یه قاتل ارتجاعی می دونه. و می گه که مگه با جسدم ازدواج کنی و
درخواست منو جدی نمی گیره. من حتی برای اینکه حسن نیتم رو ثابت کنم بهش گفتم که تو
و آرشیا رو هم کمک خواهم کرد.»
مکثی
کرد و ادامه داد:«نمی دونم تا چه حد اطلاع داری. وضعیت آرشیا زیاد جالب نیست. اما
شاید من بتونم کمکش کنم.»
این
آقا آمده بود و داشت به من چراغ سبزمی داد یا تهدیدم می کرد؟گفتم:«به همین راحتی؟.»
قیافه
ی بازجوها راگرفت وگفت:«منظورت چیه به همین راحتی؟ فکرمی کنی تغییریک حکم اعدام
کار راحتیه؟.»
گفتم
:«نه، و ادامه دادم که: واقعاً آرشیا به اعدام محکوم شده؟»
سری
بعلامت تأیید تکان داد. لحظه ای چشم هایم را بستم و سکوت کردم. او منتظر بود تا چیزی
بگویم. سرم رابرداشتم وگفتم:«آیا این یک جلسة خواستگاریه؟ اونم درچنین وضعیتی؟ شما
هرکاری که بخواید می کنید. چه کاری از من زندانی که حتی نمی تونم برای خودمم تصمیم
بگیرم و از فردام بی خبرم ساخته است؟»
گفت:«برادربزرگشی. خیلی
دوستت داره. باهاش صحبت کن.»
توی حرفش پریدم وگفتم:«ببخشید
من دقیقاً نمی دونم واقعاً شغل شما چیه؟»
گفت:«من
نه بازجویم و نه شکنجه گر و نه رئیس زندان. من فارغ التحصیل فلسفه هستم و کارم
اینه که با زندانیها صحبت می کنم. باهاشون
بحث ایدئولوژیک و فلسفی می کنم. و از این راه کمک شون می کنم و تا حالا خیلی ها رو
از اعدام حتمی نجات دادم. من می دونم که خیلی هاشون فریب خورده اند. قلباً آدمای
خوبی هستن. از خونواده های مذهبی و متدینن و... اعتقادشون آگاهانه نیس.»
پیش
خودم گفتم پس شما کارخانه ی تواب سازی هستید. و ادامه داد:«سعی می کنم به راه راست
ارشادشون کنم. تا به آغوش خونواده هاشون برگردند. آیا من قاتلم؟ می دونی تا حالا من
چند صد نفر رو نجات دادم؟.» لحنش را کمی تندکرد و ادامه داد:«اگه من این کارها رو نمی
کردم، می دونی تا حالا چند هزا... صد نفر
بی خوداعدام شده بودند؟. اگه میخوای باورکنی بیا با این افراد خودت صحبت کن. بودن
من درچنین پُستی بهتر از نبودنه. برامن خیلی راحته که برم بیرون و معلم ساده ای یا
کارمند بانکی بشم. اما میدونی چه اتفاقی میافته؟ من آگاهانه این شغل رو انتخاب
کردم. می فهمی؟»
سری
تکان دادم. من تاحالا این نوع زندگی رو نشنیده بودم. باید چیزی می گفتم بی خودی
این همه برای من حرف نزده بود. گفتم:«ببخشیدمن احتیاج به یه مقداری زمان دارم. این
جلسه منو یه مقداری شوکه کرده. برام غیرمنتظره بود و عادی نیست. اما من مجبورم
پیشنهاد شما رو جدی بگیرم و اگرزنده موندم قطعاً در موردش فکر می کنم.»
تبسمی
توی چهره اش آمد. خواست تا چای دیگری برایم بریزدکه گفتم نه ممنونم. بعد درمورد خودم
و وضعیت زندان سوالهای مسخرة دیگر پرسید. انگارکه او از اتفاقاتی که هر روز درزندانها
می افتد نمی داند و ادای ملاقات کننده ها را درمی آورد. چه نمایش مصنوعی و مسخره ای. آرشیا راکه دیدم
ازش پرسیدم که آقای فیلسوف به سراغ او هم رفته؟ نمی شناختش. منم چیزی به او نگفتم.
دوهفته ی بعد دوباره به سراغم آمد. تا ببیندکه آیا در موردش فکرکرده ام؟
حالا توی همان اتاق نشسته بودیم. و منتظر بود تا
من سرصحبت را باز کنم. حقیقت اش من اصلاً مسخره تر ازآنی می دانستم تا درآن اوضاع
بهش فکرکنم. اما باید چیزی می گفتم که نشان از تفکری عمیق و جدی روی مسئله می کرد.
به آرشیا فکرکردم. که اگر آزاد شود. و اگرمیترا واقعاً روی عقیده اش پافشاری می
کرد، هردو از دست می رفتند. به خاطرخودشان هم که شده باید چیز مثبتی بگویم. باید اظهار
رضایت می کردم. بی مقدمه گفتم:«اگر حالت معامله به خودش نگیره و بدونم که خود میترا
و آرشیا ازاین وضعیت خلاص میشن من قطعاً حرفی ندارم و خوشحال هم خواهم شد. و شغل
شما هم برا خودش راهیه که شما به اون معتقدید و دلایل خودتون رو دارید. با میترا صحبت
کنید و ازقول من بهش بگین که به نشونی خانة عمه فانوس و عمه قدم خیر و نانوایی من
و آرشیا نظر مساعد داریم. توی حرفم پرید وگفت:«قضیه ی نانوایی چیه؟ رمزی، کدی،
چیزیه؟»
گفتم:«نخیرآقای
محترم. یک داستان دوران بچه گیست. که فقط من و او می دونیم.»
برای
اینکه نشان بدهدکه حرفم را باورمی کند. پرسید:«پس باآرشیا هم در میان گذاشتی؟»
گفتم:«بله.
او هم موافق بود. تازه خیلی هم خوشحال شد.»
باشیندن
این حرف تبسمی کرد وگفت:«بزودی خودمم باهاش صحبت می کنم.»
توی
دلم ریخت. نکنه آرشیا اظهار بی اطلایی بکند؟ نکنه عصبانی بشود و توهینی بهش بکند.
مثلاً ارتجاعی و.. آنروز با خوشحالی از پیش من رفت. فردای آن روز آرشیا را دیدم و
جریان را بهش گفتم اما جور دیگری که باصطلاح میتراخودش قبول کرده و من و توهم که
ارتجاعی نیستیم با تصمیم اش مخالفت کنیم. به هر زبانی بود آرشیا را متقاعد کردم و
خیالم راحت شد.
چند
هفته بعدآقای فیلسوف آمد و توی همان اتاق گفت که میترا آزاد شده و دنبال کار آرشیاست
و مدتی را به همین خاطربه تهران رفته وهمش اینور وآنور بوده. می گفت بی فایده است
حکمش قطعی شده. باید فکر دیگری کرد. به من امید دادکه حتماً راه حلی پیدا خواهد کرد.گفت
که فعلاً اجرای حکم اش را عقب انداخته و
از این بابت مطمئن بود.
شنیدن
خبرآزادی میترا برایم باورکردنی نبود. دلم می خواست روزی می رسید و از میترا می
پرسیدم که بعد ازآنکه پیغام مرا گرفته چه فکری کرده وچه جوابی داده. آیا واقعاً
میترا قبول کرده که با فردی مثل او ازدواج کند؟.
تا جایی که من میترا را می شناختم باورش مشکل
بود. اما هرچه بود تاآن موقع به خوبی
پیش
رفته بود.
« ۱٤ »
نیمه
های شب که توی سلول ميان بقيه زندانی ها خواب بودم احساس کردم که کسی به پهلویم می
زند. بی آنکه چيزی بگوید، پتو را از روی سرم کنار زدم، دستی به صورتم کشیدم و چشمهایم را بازکردم. همه جا تاریک بود.
درتاریکی ِاتاق کسی بالای سرم ایستاده بود و نورچراغ قوة کوچکی را توی صورتم می
انداخت، سرم را دور اتاق چرخاند. همه خواب بودند. برخاستم و نشستم. سعی کردم تا ازپس
آن نورچراغ قوه صورت او راببینم، دستی را روی بازویم حس کردم که مرا به طرف خودش
می کشید.
بی آنکه چیزی بگویم به آرامی از تخت پائین آمدم
و درتاريکی پایم را روی زمين دور و برم کشيدم تا دمپائی هايم را پيدا کنم. دست
بازويم را فشارداد:
«
دنبال چی می گردی؟»
گفتم:«دمپائی
هام.»
دمپائی
هايم را روی سینه ام کوبید. دودستی آنها راگرفتم و درحالی که آن دست همچنان بازویم
را می کشید، پای برهنه براه افتادم، از لابلای عده ای که کف زمین چفت هم زير پتوهايشان
خوابيده بودند با احتياط گذشتیم.
هنوز
از اتاق خارج نشده بودیم که دست بازویم را رها کرد و بادستمالی چشمم را بست. دم در
تنم به فرد ديگری خوردکه آنجا ایستاده بود. صدای قفل شدن در راپشت سرم شنیدم. از دو
طرف بازویم را گرفتند و به راه افتادیم.«می خواهند بازشکنجه ام کنند؟
ترس
و دلشوره سراسر وجودم را فراگرفت. قدرت راه رفتن نداشتم.کمرم هنوز درد میکرد.
سردرد وحشتناکی داشتم. از راهروی بلندی گذشتیم و از چند پلة کوتاه پائين رفتیم.
صدای
ضجه های دختری می آمدکه در راهرو می پيچيد. پس از طی مسافتی کوتاه ايستادیم.
درحالی که ایستاده بودم وآن دست بازویم را محکم گرفته بود، چند بار مرا دور خودم
چرخاند و دوباره براه افتادیم، به چپ پیچیدیم، به راست پیچیدیم. هرچه جلوتر میرفتیم صدای ناله های آن دخترکه در راهروها می پیچید،
نزديک ترمی شد و رعشه براندمم میانداخت و مرا می ترساند.« نکند قصد اعدامم را
دارند؟
احساس
می کردم که ُشل می شوم وآن دو دست مانع افتادنم می شوند و مرا با خود میکشانند.
فاصله ای را رفتیم، بعد وارد اتاقی شدیم و ایستادیم. چشم بندم را برداشتند. نور چراغ
اتاق چشمم را می زد، فکرکردم دوباره آقای فیلسوف آمده. ديدم که دردفتررئيس زندان
هستیم.
رئیس
زندان مثل همیشه با آن پیراهن سفید یقه آخوندی اش وآن شلوارسبز تیره اش، پشت ميز نشسته
بود و روی مبل کنارش، آخوندی لم داده بود و با خونسردی تمام تسبيه میگرداند. مقابل
آنها، سه جوان که زودتر بيدارشان کرده و به آنجا آورده بودنشان دور میزی نشسته
بودند و داشتند چيزی می نوشتند. خوب که دقت کردم دیدم یکی شان آرشیا برادرم است.
انگار نه انگار مرا دیده است. دوباره سرش را روی ورقه خم کرد و مشغول نوشتن شد.
اول خوشحال شدم. فکرکردم آقای فیلسوف به قولش عمل کرده و حالا آرشیا دارد تعهد مینویسد
تا آزادش کنند. اما مرا برای چی اینجا آورده اند؟! من که به آقای فیلسوف گفته بودم
که نمی خواهد برای من کاری بکند و فقط اگر راست می گوید، آرشیا را نجات بدهد! چرا این
دخترگریه می کند؟! چرا التماس می کند؟!
سمت
راست حاج آقا، دختر نوجوانی درحالی که قلم و کاغذی را در دست داشت و از نوشتن
امتنان می کرد، باگریه و زاری و التماس کنان به سوی میزحاج آقامی رفت، اما مأموری مرتب مانعش می شد.
«
نکند که...؟»
تنم
لرزید، قلبم طپش تندی گرفت، احساس کردم که در اتاق هوای کافی برای تنفس نیست. حاج
آقا درحالي که هم چنان نگاهم می کرد به قلم و دفتر بزرگی با آرم دادگاه انقلاب که روی میز بود اشاره کرد وگفت:«نمی
خوای چيزی بنويسی؟»
احساس
کردم که سردم است، چانه ام می لرزيد«چرافقط من میلرزم؟
به آرشیا که وسط آن دو جوان دیگرکه بادقت و
خونسردی تمام روی ورقه هایشان خم شده بودند و چیزهائی می نوشتند خیره شدم. تا خوب
نگاهش کنم. اماسرش پایین بود. خوب نمی توانستم صورتش را ببینم. گوئی درجلسة امتحان
بودند. گاه مکثی می کردند، با نوک انگشت چانه شان را می خاراندند وگاه به سقف اتاق
نگاه می کردند و بعد نگاهشان را از سقف می گرفتند و با اشتیاق می نوشتند. دختر هم
چنان ناله و زاری می کرد. نگاه کردن به دختر اضطراب و دلهره ام را بیشترمی کرد.
کاغذ را بر داشتم. اما آنقدر دستم می لرزيدکه نمی توانستم قلم به آن سنگینی را خوب
توی انگشتانم نگه دارم. چند بار قلم از دستم روی میز افتاد و تمرکز آرشیا و آن
دوجوان را بهم ریخت. بهم نگاه کردند، سرم را پائین انداختم، از خودم خجالت می
کشیدم. برای لحظه ای به شجاعت آنها حسودیم شد.
«چی
بنویسم؟جلسه امتحان که نیست به ورقه ی اونا نگاه کنم.»سرم رابلندکردم و رو به حاج
آقا گفتم:«حاج آقا، من حرف خاصی ندارم.»
آرشیا
سرش را برداشت و نگاهم کرد. دختر لحظه ای ازگریه ایستاد و مرا نگاه کرد. حاج آقا سری
تکان داد و به پاسدارهائی که آنجا ایستاده بودند اشاره ای داد. دو پاسداردرحالی که
تکه طنابی را به دست داشتند جلو آمدند. برم داشتند و دستهایم را از پشت، محکم
بستند.
آرشیا هم چنان نگاهم می کرد. سعی کردم تا خودم
را کنترل کنم و این لحظات آخر را مقابل آرشیا ازخودم شجاعت نشان دهم. آخرهرچه بود
من برادر بزرگتربودم. هم چنان که یکی از آن پاسدارها بازویم راگرفته بود، به آرشیا
نگاه می کردم، کسی از پشت با همان دستمال سياه چشمم را بست.
دقايقی بعد درحالی که هم چنان به خودم می لرزيد،
دستی زير بغلم را گرفت و راه افتادیم. جیغ و دادهای دخترک بلندترشد. قلبم طپش
وحشتناکی گرفته بود و گوشم دوباره به صدا افتاده بود،
احساس
کردم که صورتم دوباره دارد داغ می شود، دهان و گلويم مثل چوب خشک شد، صدای جيغ و
داد آن دختر همراهی مان می کرد. دلم می خواست تایک جوری در ضمن راه رفتن درکنارآرشیا
باشم تاتنم به تنش بخورد.
چقدرآن
لحظه دلم می خواست تابه آغوشش بکشم. راستی چرا ازحاج آقا نخواستم تا اجازه بدهد که
باهم وداع کنیم !؟.
از چند پله پائين رفتیم. از سردشدن هوا و
بادسردی که به صورتم خورد، فهميدم که وارد حياط شدیم، بعد درحالی که بازویم را گرفته
بودند، ايستادیم. مرا یک بارسرجایم چرخاندند، فکرکردم باز به خاطر ردگم کردن
مسیراست، دستها رهایم کردند، شنیدم که یکی شان گفت:«همين جا بايست وتکان نخور.»
دقايقی
گذشت. احساس کردم که پاهایم قدرت تحمل وزن بدنم را ندارند و به اینور وآنور تکان
می خورم. پشتم به ديوارنمناک آجری خورد. باخودم گفتم:«کارمان تمام است، اينجا ديگرآخرخط
است.»
هوا خيلی سرد بود وحسابی ميلرزيدم. فقط زير پوشی
که با آن خوابيده بودم، به تن داشتم. نوک انگشتان برهنه ام توی دمپائی های لاستيکی ام حسابی يخ زده بود.
«شايدفکرکرده
اند،آدمی که قرار است دقايقی ديگراعدام بشود اشکالی نداردکه سرما بخورد.»
صدای
پائی را شنیدم که به طرفمان می آمد. شایددخترک دوباره با التماس کردنش از
جایش حرکت کرده و با چشم
بسته اش به دنبال حاج آقا به طرفی رفته و حالا پاسداری آمده تا او را سرجایش کنار دیوارآجری
برگرداند. شایدچشم بندکسی از روی چشم اش ُشل شده. دستی را روی شانه ام حس کردم.
«چیه؟
چته می لرزی؟ سردته، نه؟ نگران نباش الان گرم ات می شه؟»
گرمای
نفسی را پشت گردنم حس کردم:«داری به چی فکرمیکنی؟ به بابا یا به مامان جونت؟ به
دادشی؟نکنه اصلاً فکر نمی کنی و مغزت ازکار افتاده؟»
سنگینی
دستش را روی سینه ام حس کردم.
«به پرت و پرت افتاده.
هنوز دیر نشده ها، می خوای چشمتو بازکنم و برگردی تو تخت ات؟ زیر پتوی گرم ات؟»
چیزی
نگفتم. سعی کردم که نلرزم و خودم را محکم سرجایم نگه دارم، اما انگار اختیار بدنم
دست خودم نبود و فقط کله ای بی تن بودم که توی هوا معلق مانده بود.
صدای
قدم هایش را شنیدم که ازمن دورمی شد. همان جا، پشت به ديوار، با دستان از پشت بسته
کنارهم رو به ساختمان زندان ايستاده بودیم از بغل دستی ام آرام پرسیدم:«آرشیا
تویی؟»
صدایی نشنیدم. چند بارتکرارکردم جوابی نشنیدم.
دخترک هم چنان با ناله و فریادهایش، مامان، مامان وگاه حاج آقا، حاج آقا می کرد و
فضارا مملو ازدلهره و ترس کرده بود. کسی داشت چیزی می گفت. گوش هایم را تیزکردم، درمیان
گریه های دخترک صدائی را شنیدم که به عربی متنی را می خواند.
موجی ازفشار را توی صورتم حس کردم که هرلحظه
بیشتر و بیشتر میشد. نفس ام را بند بردم تا همه چیز را مثل همیشه باگوشم تعقیب
کنم. صدای حاج آقا را شنيدم. صدای جيغ و داد
آن دخترکه حالا باکمی فاصله ازمن ايستاده بود، نمی گذاشت تا دقيقاً بفهمم که چه
میگويد. ازنوع ادای جملاتش می شد فهميدکه دارد از روی کاغذ چيزی می خواند. اسمهائی
را شنيدم. اسم خودم و آرشیا را هم خوب شنيدم. بعدکه حاج آقاتمام کرد. لحظه ای سکوت
برفضا حاکم شد. صدای دخترک را شنیدم که فریاد زد:«پس چرا وایستادین بی شرفها،
حیوانها؟ قاتل ها، چرا شلیک نمی کنید؟ شلیک کنید. من دیگه نمی ترسم.»
بعد صدای قدم هایی را شنیدم که به اینور وآنور
می روند. صدای گلنگدن تفنگ هاراکه شنيدم. لرزش بدنم ايستاد. قلبم دیگر تند نمی
طپید. انگار ديگرنفس نمی کشيدم و وحشت و ترس از من گريخته بود، با خودم گفتم:«چرا دیگرنمی
لرزم؟ شايد هم قلبم ديگر از ترس کار نمی کند.»
احساس کردم هواگرم شد و ديگرسردم نبود، دندانهایم
دیگربه هم نمی خورد، فکرم آرام گرفت. دیگر ناله های دخترنمی ترساندم. آرشیا شروع
به سرود خواندن کرد. کم،کم دحترک وآن یکی ها با او هم آواز شدند. بعد، صدای شليک
گلوله ها سرود را خاموش کرد. کسی که سمت راستم ايستاده بود روی پایم افتاد. آرشیا بود؟
کدامشان بود؟ چه فرقی میکند که کداميکی بود؟ شايد اول مرا تيرباران کرده اند! همان
لحظه که ديگرهيچ احساس سرما و ترس نداشتم؟ اما چرا هنوز صدای همهمه می شنوم؟ چرا بوی
دود و باروت راحس می کنم؟چراگوشم صدامی دهد؟ شايددارند خشوی تفنگ هایشان را پُرمی
کنند، نه، شايد دارند جلو می آیند تا تيرخلاص را توی مغزمان خالی کنند.
هيچ
حسی نداشتم، نمی دانستم که به زمين افتاده يا ايستاده ام. زمان را گم کرده بودم.
تا اينکه دوباره صدای چند شليک کوتاه تپانچه را بافاصله های اندک از هم شنيدم.
حواسم را جمع کردم تا به همه چيزخوب گوش دهم. دستی به سرم خورد و چشم بندم را پائين
کشيد، ديدم که همان پاسدار تنومند است. روبرويمان رئیس زندان و آخوند با آن ابایش
و چند نفر دیگردرسایه نوری که از پشت سرشان می تابید و نمی گذاشت تا صورتشان را واضح
ببينم، ايستاده بودند. صدای رئيس زندان را شناختم که خطاب به آن پاسدارگفت:«بذارکه
نگاشون کنه، تا قدرعافيتو بدونه و بدونه که ما باکسی شوخی نداريم.» بعد خطاب به من
گفت:«اخوی ات رو خوب ببین. و بعد قهقه زیر خنده زد.»
پاسدارتنومند،
باتبسمی که به چهره داشت زيربغلم راگرفت و من بی آنکه چيزی بگويم،
زيرشعاع
نور افکنی که ازساختمان زندان می تابيد، به اجسادی که روی زمين افتاده بودند
نگاه کردم. تا آرشیا را پیدا
کنم.
دخترک
درحالی که انگار زانوانش راشکسته باشی، به پشت روی دستهای ازپشت بسته اش افتاده
بود و موهای صاف اش از زير روسریش بيرون زده بود و روی صورت خون آلودش افتاده بود
و آرشیا وسط آن سه جوان درحالی که انگارکه سر به شانه هم نهاده اند، روی زمین کنار
هم افتاده بودند. هنوزداشتم جسدها را نگاه می کردم که حالا خونشان روی زمین راه
افتاده بود وکمی آنطرفتر، مثل جویبارهای کوچکی به هم می پیوست و پاسدارها داشتند
تن های بی جانشان را بر می داشتند.
دوباره چشمم را بستند و پس ازدقايقی زيربغلم
راگرفتند و براه افتادیم. ازگرمای فضا فهميدم که مرا به داخل ساختمان برگرداندند.
پس ازطی مسيری ايستادیم. دستمال را از روی چشمم برداشتند و روبروی ميزحاج آقا روی
صندلی ای درحالی که کتف هايم را هم چنان از پشت بسته بودند نشاندند. حاج آقا درحالی
که استکان چای تازه دم را ازروی ميزش بر میداشت تا به دهان ببرد، باخنده ای که
درچهره داشت روبه من کرد وگفت:«حال کردی؟ ديدی که ما با کسی شوخی نداريم.»
بعدجرعه
ای چای خورد و درحالي که تکه ای قند را زير زبانش می گرداندگفت:«بين پسر، من به تو
يه فرصت دیگه می دم. بهتره ازاون استفاه کنی.»
بعد
به آن پاسدار اشاره داد تا دست هایم را بازکند.کاغذ و قلم را دوباره جلویم
گذاشتند. آخوند درحالی که داشت بيسکويتی را توی استکان چای اش فرو می برد رو به من
کرد وگفت:«برو خدارا شکرکن وگرنه الان مثل آن برادرت، جسدت اون بيرون سرد شده بود.»
دیگر نمی ترسیدم. قلبم مثل
آن دفعه نمی طپید. سردم نبود. درحالی که مچ دست هایم را میمالیدم، توی چشمان حاج
آقا نگاه کردم وگفتم:«من چيزی براگفتن ندارم.»
رئیس
باعصبانیت گفت:«چطورچیزی برای گفتن نداری؟ می خوای بگی که شماکاری نکرده ای؟»
گفتم:«تنهاجرم
من کتاب خواند بوده.»
آخونددرحالی
که تسبيحی را ميان انگشتان سفيد وگوشتالودش می چرخاند توی حرفم
پرید وگفت:«مگرآنهائی که
الان به درک واصل شدند، کارديگری کرده بودند؟ همه چيز از اين کتابها بلند می شود ديگر.
فراموش کرده ای که چند وقت پیش همين رفقای منافق شما چطوردفترحزب جمهوری را منفجرکردند
و عده ای ازیاران امام را به خاک و خون کشيدند؟ بعد شما می گوئيد، ما فقط کتاب
خوانده ايم حاج آقا. همين کتابهاست که شماها را وادار به اين جنايات می کنند. اول از همين کتاب
خواندن ها شروع می شود ديگر.»
با
تنفرتوی چشمانش نگاه کردم. رئیس زندان استکان چای اش را بر داشت وگفت:«تا این
استکان چای رامی خورم به ات وقت می دم تا فکرهایت رابکنی، یاحرف می زنی و یا میفرستم
ات پیش دادشی.»
وچای اش را به دهان برد. همچنان استکان چای اش را
نگاه می کردم که چقدر قرمز بود. آخرین قطره اش راکه بالا کشید، استکان را توی زیر
استکان گذاشت وپرسید:«خوب؟»
برخاستم و قدم راراست کردم و سینه ام
را جلو دادم وگفتم:«می خواهم چشمانم بازبماند.»
کسی سرش را از زیر پتو
بیرون آورد وگفت:«بگیر بخواب بابا، باززده به سرت؟!»
چشمانم را بازکردم همه
خواب بودند و هوا به روشنی می رفت. ازآن پس شبی نبودکه دچارچنان کابوسهایی نشوم.
درحقیقت هرشب اعدام می شدم و یا شاهد اعدام آرشیا و دیگران می شدم. هم سلولی ها
دیگر از دست کابوسهایم کلافه شده بودند.
هفتة
بعد دادگاهم بود. ما متهمان پنج نفرهمشهری بودیم که سه تایمان از بچه های اکثریت
ودو تای دیگر اقلیتی بودند. جرم مشخصی که دال بر عملیات مسلحانه و یا اتهام های
دیگرجز اتهامات کلیشه ای که هر روز و همه جامی شنیدی درآن جلسه شنیده نشد. در شهرکوچک
ما هرگزاتفاق خاصی مثل میتینگ و اخلال و بهم زدن نظم عمومی و درگیری با نیروهای
دولتی و... اتفاق نیافتاده بود. اغلب ما به زندانهای تأدیبی و تعلیقی محکوم شدیم.
من به سی و شش ماه تأدیبی و پنج سال تعلیقی محکوم شدم که چهارماه اش راپشت سر گذاشته بودم. فقط یکی از بچه های اقلیت
به ده سال حبس تأدیبی محکوم شد. بقیه کما بیش مثل هم بودیم. سه روزپس از دادگاه
آقای فیلسوف به دیدارم آمد. گفت که خبر خوشی دارد. پرسیدم:«موضوع
آرشیا درست شده؟»
دور
و بر را نگاه کرد و صدایش را پایین آورد وگفت:«هرچه فکرکردم، هیچ راهی نبود تا اینکه
یکی از برادران دادستانی انقلاب مرکزگفت تنها راهش اینه که یک استشهادی بنویسیم
وگواهی دکتر بیاریم که ایشان از قدیم مشکل روانی داشته و فاقد سلامت عقلی و روحی
است. و اینکه درپرونده اش اشتباهی رخ داده . همین کار را کردیم و به لطف خداوند
پذیرفتند و حالا دستورآمده تا پرونده اش را باز نگری کنند.»
خوشحال
شدم. وقتی خوشحالی را درچهره ام دیدگفت:«حالا باید خودش هم به این مسئله کمک کنه.»
آرشیایی
که من می شناختم محال بود.گفتم:«یعنی خودشو به دیونه بازی بزنه؟»
گفت:«نه،
لازم نیست. فقط هرکاری که من می گم بکنه.»
پیش
خودم گفتم:«اگه اون هرکاری که شمامی گفتید می کرد، که دیگر به اینجا نمیرسید.
پرسیدم:«مثلاً چه کاری؟»
گفت:«او
تا جای که من اطلاع دارم توی زندان هم نمازش قضا نمیره. روزه هم می گیره. فقط جلوی
دهنشو بگیره و بفهمه که بابا اینجا زندانه. بیرون که نیست. به کسی ازهم سلولی هاش
اعتماد نکنه و چیزی نگه وکار و خراب نکنه.»
گفتم:«باهاش
صحبت می کنم.»
بعد
به من هم توصیه هایی کردکه در مدت محکومیت مواظب رفتارم باشم و در برنامه های
تربیتی زندان هم شرکت کنم و...که مورد لطف قرار بگیرم بلکه در محکومیتم تخفیف داده
بشود و زودتر به آغوش خانواده برگردم.
ماه
بعد بودکه آرشیا به پنج سال تأدیبی تقلیل یافته بود.آقای فیلسوف باتفاق خانواده به
خواستگاری میترا رفته بودند و حرف هایشان را زده بودند و قرار و مدارها را هم
گذاشته بودند. میترا گفته بودکه تا آزادی برادرانم آمادگی ازدواج ندارم وآقای
فیلسوف به خودش مطمئن بودکه نظر میتراراعوض خواهدکرد.
پس
از سیزده ماه روزی باز به سراغم آمدند و به دفتر رئیس زندان رفتیم. واردکه شدم
رئیس با دست اشاره داد تا
بنشینم. و بعد پرسید:«دلت برا خانواده تنگ شده نه؟ سری تکان دادم.»
گفت:«می خوای بری خونه؟»
نمی دانستم که چه نقشه ای
دارد. هم چنان نگاهش می کردم. ادامه داد:«برادرجواد از شما راضی است وشفاعتتو
کرده. با توصیة ایشون تورو هم توی لیست بخششی های بیست و دو بهمن قیدکرده بودیم و
حالا شما هم جزو بخشیده شده ها هستی. و بزودی مرخص می شی.»
قلم وکاغذی راجلویم گذاشت وگفت:«بنویس.»
پرسيدم:«چی بنويسم؟»
گفت:«معلومه ديگه، توبه
نامه. بنويس که از اين به بعد هيچ اقدامی عليه انقلاب و اسلام نخواهم کرد و چنانچه
مشهودگردد به اشد مجازات برسم و اينکه تا مدت يک سال حق خروج از شهر را ندارم و
هرماهه می بايست به مرکز سپاه منطقه بروم و امضاءکنم.»
دلم می خواست که قدرت این
را داشتم تا قلم وکاغذ را توی صورتش پرت کنم اما جرأتش را نداشتم. مسئولیت
خانوادگی وآن مدت یک سال و.. زندان مرا درهم شکسته بود.
بالاخره همان کاری را که مدتها در زندان درعدم انجامش
مقاومت کرده بودم و به خاطرتوبه نکردن شکنجه ها دیده بودم. انجام دادم. او ديکته
کرد و من صفحه ای سياه کردم بعد امضايش کردم و چند روز بعد آزادم کردند.
«۱٥»
.
به
خانه که آمدم. پدرم حسابی درهم شکسته بود. و دائم سیگار ازدستش نمی افتادکاملاً
خانه نشین شده بود. بقیه دکانها را فروخته بود و هیچ کاری نمی کرد. زن پدرم دوباره
حامله بود. ژینا و آنا را ازتحصیل و میترا را از اشتغال در مراکزدولتی محروم کرده
بودند و حالا آنها هم خانه نشین شده بودند. من تازه از زندان آمده و آرشیا هنوز در
زندان بود. چند بچة کوچکتر هم یکی دوتاشان مدرسه می رفتند. اگرچه من تا قبل از اين
ماجراهای دستگيری سال تحصيلی را با موفقيت تمام کرده بودم، ولی دانشگاه ها را بسته
بودند.
ازآنجاکه
رژيم تمام گرفتاری ها و ناآرامی ها را ازهمين دانشگاه ها می ديد. می خواستند به قول
خودشان انقلاب فرهنگی بکنند. تا توانستند، استاد و دانشجو و معلم و کارمند را از دانشگاه
ها و مدارس و ادارات اخراج کردند. صدها استاد و هزاران دانشجو و محصل را به چوخه
دار بستند و تيرباران کردند و همة دانشگاهها و مراکز عال آموزشی را تعطیل کردند.
زمان پيش می رفت و تخم نفاق و دشمنی که حربه رژيم بود بين مردم کشورازجمله مردم
شهر کوچک ما را که روزی با صفاترين شهر دنيا بود، روزبه روز بيشتر می شد.
در تلويزيون مردی را می آوردندکه فرزندان
کمونيست اش را لوداده بود و مادری که دختردوازده ساله اش را، و حالا از اعدام
دخترش اظهارخشنودی می کرد و پسری که پدرش را، دختری که برادرش را و... بااين
نمايشات، داشتند نوع جديدی از فرهنگ غير انسانی و عدم اعتماد را درجامعه رواج می
دادند، تا روابط عمیق خانوادگی را از هم بگسلند و به اين وسيله مردم را ترغيب به
جاسوسی عليه هم ديگرکنند و آنها را غيرمستقيم به نفع رژيم به خدمت بگيرند و
نتوانند به هم اعتمادکنند و یا با هم متحد شوند. تا جائیکه ديگر کسی به برادر و
ياپدرش و هيچ کسی اطمينان نداشت.
در فضائی از رُعب و وحشت زندگی می کردیم. برای
همة اعضای خانواده ما و خانواده های مشابه ماکه انگ کفار و عامل اجنبی برپيشانی
شان خورده بود، روزگارسخت میگذشت.
پس
ازآزادی از زندان بازدست از سرمان برنمی داشتند. بارها روی ديوارمان با اسپری های
رنگی ضربدرهائی می کشيدند وگاه می دیدیم که همان بچه های فایل و همسایه شعارمرگ برکفار
وکمونيست و مرگ براجنبی.. را روی ديوارمان می نوشتند. از لحاظ روحی تمام اعضای
خانواده آسيب جدی ديده بوديم. تمام اقوام و فاميل از ارتباط با ما دوری می کردند.
شنیدم
که شهرزاد هم بعد از دستگیری من با احمد
کله ازدواج کرده. بعضی شبها با سنگ و گلوله به شيشه های منزلمان می زدند و در می رفتند.
تا اتفاقی درکشور می افتاد، پاسدارها علناً به خانه مان هجوم میآوردند و با پوتين
واردخانه مان می شدند و همه چيز را بهم میريختند و باخود می بردند و همانجا در اطلاعات
محلی باز جویی مان می کردند. و چند روزی را نگه مان می داشتند. ما که زندان رفته و
درهم شکسته و محکومیت مان را ازسر گذرانده بودیم وديگر چيزی درخانه نداشتيم که
پيدا کنند. همان اوائل قبل ازدستگيری مان، ما همة مدارک وکتابهای مهم را از خانه
دور و یا نابودکرده بودیم.
بارعب و وحشتی که آنها درمردم ايجادکرده بودند
وضعيتی را درکشور ايجادکرده بودند که مردم خودشان تمام کتاب هائی را که شايددرطول
سالها در کتابخانه شخصی خانه شان جمع آوری کرده بودند، شبانه همه را ازخانه به
نقطه دوری ببرند و بادست خودشان نابود کنند و یا در بخاری هایشان بسوزاند.
ازآنجاکه
کارخاصی نداشتم. بيشتر اوقات خانه بودم و با پدرکلنجار می رفتم و او بافحش دادن به
توده ای هاکه هم چنان درکنار رژیم ایستاده و به جنبش آزادیخواهی ملت پشت کرده
بودند بدتر اوقات مرا تلخ می کرد. ماتم خاصی برفضای خانه ماسايه افکنده بود. هيچ
فاميلی به خانه مان رفت وآمد نمی کرد. درآن شرایط فرصت خوبی بود تا از میترا بپرسم
که آیا واقعاً قصد داردکه با آقای فیلسوف ازدواج کند. خندید وگفت:«مگه چیه؟ اونم
آدمه. دل
داره.»
گفتم:«اینومی
دونم اما دل تو چی می گه؟»
سری
تکان داد و آهی کشید وگفت:« بذارآرشیا هم انشالله بیاد. حالا کو تا اون موقع.»
ماهی
بعد ازآنروزخواهرآقای فیلسوف باتفاق شوهرش از بروجرد غیرمنتظره به خانه مان آمدند
وگفتندکه آقاجواد به اتفاق عده ای که برای بازدیدی به جبهه رفته بودند مجروح شده و
بستری بیمارستان است. بعد درحالی که اشک هایش را با پَر چادرش پاک می کردگفت: «دکترها
می گن که قطع نخاع شده.»
از میترا می خواست تا به عیادتش برود. با ورودآنها
پدرم بلافاصله از خانه بیرون زد. نمی خواست تا با آنها روبرو شود. میترا به من
نگاهی کرد. تاببیندکه نظر من چیست. بعد از اظهار تأسف گفتم:«متأسفانه من اجازة خروج
از شهررا ندارم اما میترا و برادرکوچکم اهورا میتواند با شما بیاید. و بعد از ملاقات
خودشان با اتوبوس برگردن.»
حالت
اجبار داشت باید می رفت. باید این بازی را تا آخر ادامه می دادیم. بالاخره میترا به
اتفاق اهورا با آنها رفتند وآن آخرین باری بودکه ما دیگر ازآقا جواد چیزی شنیدیم.
میترا هم دیگر به عیادت اش نرفت. آقاجواد خودش پیشنهاد داده بودکه میترا قضیه
ازدواج را فراموش کند و به فکرخودش باشد.
وقتی میترا برگشت. خیلی توی خودش بود. احساس
کردم که نکند واقعاً به آقاجواد دل بسته بود! مدتی توی خودش بود. تا اینکه کم کم
سرحرف را با او بازکردم. حالا که دیگر کتاب آقاجواد بسته شده بود میترا گفت:«می
دونی دادش. حقیقتش توی زندان قصد داشتم تا خودم را فدای تو و آرشیا بکنم و با این
آقاجواد ازدواج کنم. بعد از اونکه پیغام توروآورد. احساس کردم که تو به من ندائی
دادی. برای آزادی آرشیا. منم باهاش قرارکردم که در صورت آزادی هردوی شما باهاش
ازدواج می کنم. اما تصمیم داشتم تا بعد از ازدواج خودکشی کنم. با حالت مسخره ای
نگاهش کردم.گفت:«نه دادش بخدا جدی می گم. مگه وتوی زندان کم دخترای مث من اعدام
شدند.»
چیزی
نگفتم و ادامه داد:«حالاهم که این اتفاق براش افتاد. تا به دیدنش رفتم ازش متنفر بودم.
اونجاکه بودم خواست تا بامن تنهایی حرف بزنه. همه بیرون رفتند و ما رو تنها
گذاشتند. چیزهایی به من گفت که منوشوکه کرد.»
نفسم
را بندکرده بودم تا ببینم میترا چی می گوید. و ادامه داد:«نمی دونم. چطوری بگم.
اما فقط به تومی گم. نبایدکسی بدونه.»
گفتم:«باشه.
قول می دم.»
گفت:«جواد
بعد از اونکه ازم خواست تا به فکر خودم باشم. رازی رو به من گفت که حتی خانواده اش
هم نمی دونند.»
«چه
رازی؟»
«اوتوده
ای بوده.»
گفتم:«غیر
ممکنه توده ای ها از این کارها بکنن. این آقامی خوادکارهاشو توجیه کنه و خودشو پیش
تو مقدس کنه. بلکه با اون وضعیت زنش بشی و...»
حالا
میترا داشت اشک می ریخت. گفتم:«خواهر جون این تئاترش بوده. آخه توده ای کی میآد
بازجوبشه. خودت بهترمی دونی که. بریز دوراین حرفها رو.»
اما
میتراحسابی باورکرده بود.گفت:«نه دادش من مطمئنم.خیلی باهم حرف زدیم.
و فهمیدم که واقعاً راست میگه. حتی گفت که جریان مجروح شدنش هم مشکوک بوده.»
گفتم:«اینم
از اون فیلم ها. مگه برا اینا کاری داره. همونجا توی زندان به جرم جاسوس میگرفتن و
اعدامش می کردن.»
باعصبانیت ادامه دادم:«هرکاری بکنی میتراجون من
این یکی رو اصلاً قبول نمی کنم.
بهتره که دیگه اصلاً حرفشو
هم نزنی.»
گفت:«دادش
توکه توزندان ما نبودی. من بودم و می دیدم که چطورهمه ازش راضی بودند. اوکه بازجو نبود.
فقط میومد با بچه ها صحبت می کرد. توفکرمی کنی که فقط دنبال کارآرشیا بود؟ اونم
براخودش عقیده ای داشت.»
گفتم:«میتراجون
حالا فرض کن توده ای بوده. دیگه هرچی بودتموم شد. بی خیالش.»
پاسدارها هم چنان دنبال بهانه ای بودند تا دوباره
دستگيرمان کنند. حتی چند دفعه رفته بودند سنگ قبر برادرم آرش را که به خاطر انقلاب
جان باخته بود شکسته بودند. چون حالا فهميده بودندکه برادرم عضويکی از سازمانهای چپ
بوده. ازآنجا که آرش قبل از انقلاب کشته شده بود و خاک اش کرده بودیم. حالا آنها می
گفتندکه جای قبربرادرم که کمونيست بوده
نبايد در قبرستان مسلمانها باشد..
چندین ماهی می رفتم و
هرماهه خودم را معرفی می کردم و حق خروج از شهرمان رانداشتم. تا اینکه يک روز نزد
دوستی بودم، پدرم تلفن کرد وگفت که پاسدارها دوباره به خانه مان حمله کرده و مرا می
خواسته اند، آمده بودند تا دوباره دستگيرم کنند.
فردای آنروز صبح خیلی زود
از شهرگریختم و به کرمانشاه رفتم. وقتی رسیدم به خانه دائی ام که حالا حاجی مؤمنی
شده بود و چندبار هم به مکه رفته بود و هرروز جمعه هم در نمازجمعه شهرشرکت می کرد
و درحالي که هيچ شغل دولتی نداشت از طرفداران پر و پا قرص رژيم بود و سرش با حجرة
خوار و بار فروشی که داشت مشغول بود رفتم.
دائی وضعیت مرا می دانست.
اصلاً ازآمدنم به آنجا خوشحال نبود. یکروز
زن دائی ام هرسان آمد و ازخواب بيدارم کرد وگفت:«يالا، يالا زود بيدارشو، بايد از اينجا
بری.»
گفتم:«چرا؟
مگه چی شده؟ کجا با يد بروم؟»
گفت:«نمی
دونم، فرارکن، دائيت رفته لوت داده، الانه که بريزن و بگيرنت، از اينجا برو.»
بعد
مقداری پول اسکناس توی دستم گذاشت و ازخانه خارج شدم. وقتی که ازکوچه شان دورشدم
نمی دانستم کجا بايد بروم. حاضرنبودم تا دوباره دستگيرشوم و به آن دوران وحشتناک
زندان بر گردم. چون مطمئن بودم که این دفعه به خاطر تعهدی که داده بودم حتماً اعدامم
می کنند. جائی را نداشتم که بروم. مسافرخانه هم هرشب توسط پليس کنترل می شد
و می آمدند و ليست مسافران
را از مديرآنجا می گرفتند.
یکی
از رفقای اکثریتی رامی شناختم اما شماره دقيق خانه اشان را خوب بياد نداشتم. به
کوچه شان که رسيدم ازمردی که ازآنجا می گذشت آدرس خانة دوستم را پرسيدم. درحالی که
نان سنگت تازه و داغی را بدست داشت، باآن يکی دست اش به درچوبی و رنگ و رو رفتة قهوه ای اشاره کرد.
جلو
رفتم و زنگ زدم. دقايقی بعد مادر دوستم در را ازداخل بازکرد. مرا شناخت و من
خوشحال شدم. با مهربانی به داخل دعوتم کرد و وارد شديم. پس ازساعتی انتظار اصلان
دوستم آمد. روبوسی کرديم وگفت:«اوضاع خيلی
خرابه. آن طرفها چطور؟»
گفتم:«آسمان
همه جاهمين رنگ است.»
خنديد
وگفت:«سرخ سرخ، نه؟»
چند
هفته ای منزلشان بودم. پس ازساعتی گفت وگو، توضیح دادکه مدتی است توده ای شده.
دوستی ام با اصلان به سالهای قبل ازآنکه اوتوده ای شود برمی گشت. شبها را تا دير وقت
می نشستيم و بحث سياسی می کرديم. سال آخر مهندسی کشاورزی بود. حالا از زمانی که
دانشگاهها تعطيل شده خانه نشین شده بود.گاهی شبها مردی می آمدکه وفا صدايش
میکردند. مرد لاغراندام و نحيفی بود و قيافة
معصومی داشت اما خيلی باهوش و نکته سنج و دانا بود. حرف زدنش به دل آدم می
نشست. برای هرسئوالی جواب قانع کننده ای می داد.
خيلی
متواضع وآرام بود. بعدها فهميدم که مسئول رده بالای حزب توده درغرب کشور است. هرشب
جمعه به خانه دوستم می آمد. کم کم مراهم در بحث هايشان راه می دادند. آن مدت من
اصلاً از خانه بيرون نمی رفتم و کارم فقط مطالعه بود.گاه که خسته می شدم نوار الهه
که تنها نوارهای موجود درآن خانه بود راگوش می کردم. هرچند وقت یکبار مادر دوستم
با ظرفی میوه و یا چای در می زد و وارد می شد. دوستم کتابخانه ای غنی و پر از کتابی
داشت و هروقت سئوالی و يا نکته مبهمی برايم پيش می آمد وفا با جواب ساده ای حلش می
کرد. کم کم مرا با بچه های دیگرتوده ای آشنا کرد. ديری نگذشت که خودم را يک توده
ای تمام عياريافتم .
وفا مرا به هسته ای از بچه های حزب پيوند داد و
دیری نگذشت که مسئول عده ای بیست نفره شدم. بعد برايم نزديک گالری نقاشی فروشی،کاری
پيداکرد، می بايست که بعنوان نقاش برايش سفارشات پرتره و منظره را بکشم. چنددهنه
مغازه بودکه مملو ازتابلوهای بزرگ وکوچک نقاشی بود. بعدها فهميدم که اين تابلوها راخودش
نمی کشد. ازیک گالری در تهران می خريد و بعد اسم خودش را زيرش می نوشت و بنام خودش
به مردم می فروخت.
حالا می خواست تامن برايش بکشم. ديری نگذشت که
بساطی درگوشه گالری اش برای من راه انداخت. برای من هم درهمان حوالی اتاقی اجاره
کرد و خودش هم ضامن اخلاقی و مادی من شد و مقداری پول به من داد و من مقداری وسائل
و موکت دست دومی خريدم.
«۱٦»
حالا
ديگر من ظاهراً نقاشی بودم که از راه نقاشی کردن زندگی می کردم و حقوق میگرفتم و
اتاقی ازخودم داشتم که شبها رفقای حزبی که تنها دوستانی بودندکه درآن شهر می
شناختم به ديدارم می آمدند و بحث های سياسی و تحولات روز را رد و بدل می کرديم.
هرازگاهی
هم برای خانواده ام مبلغی می فرستادم و غيرمستقيم ازشون نامه ای دريافت میکردم که
اغلب هم توسط ميترا نوشته شده بود و مثل هميشه ازاذيت و آزار حزب الهی ها که شيشه
های خانه مان را می شکنند و فرار می کنند و اينکه جرأت نمی کنند از خانه بيرون
بروند و از شهرزاد و از اينکه پدرم هم اوضاع روحی اش خيلی خراب شده و بد اخلاقی میکند و هزاران مشکل ديگر.
وقتیکه
دیدم که دیگردرآمدی مختصری دارم. تصميم گرفتم تا خواهران جوانم رابه کرمانشاه بياورم
و ديری نگذشت که آمدند و هرچهار نفری درهمان يک اتاق من زندگی کرديم.
حقوق
من کافی بود تا به زحمت هزينه ماهانه و خرج و خوراکمان را بدهيم. توسط يکی ازرفقای
توده ای که در اداره آموزش و پرورش ِسمَت بالائی داشت توانستيم که هردوخواهر کوچکترم
را دوباره دردبيرستانهای کرمانشاه ثبت نام کنيم. ميترا هم که ديگرلازم نبود و
سالهای قبل دبيرستان را تمام کرده بود خانه ماند و مثل آن دوران بچه گی، زن خانه
دارمان شد. غذامی پخت و لباسها یمان را می شست و برايمان مادری می کرد.
دیری نگذشت که اوهم به ما توده ای ها پیوست و
باگروه اصلان اینها در حزب مشغول فعالیت شد. حالا فقط نگرانی مان آرشیا برادرم
بودکه هنوزدرزندان بود. وگاه به روستاها میرفتند و درصدد اقداماتی بودندکه دهقانان
را برای اجرای بند جیم قانون اساسی ترغیب کنند و...
من هم هرروز صبح که بيدار می
شدم سرکارم می رفتم و پشت سه پايه نقاشی ام می نشستم و مشغول می شدم و چيزی می
کشيدم. اما در فروش تابلوها دخالتی نداشتم. هرچه بود برای صاحب کارم ارزانتر از دادشی
تمام می شد. ديگرهم لازم نبودکه به تهران برود و سفارشات را من همانجا درگالری
انجام می دادم.
یک
روز زن پدرم تلفن کرد وگفت که برادرم آرشیا آزاد شده و می خواست تا اگر جا دارم او
هم نزد ما بیاید. ازخوشحالی در پوست خودم نمی گنجيدم.
پس ازچند روز آرشیا به کرمانشاه آمد و ازش خواست
تا نزد خودم کار کند. اما میخواست تا به سربازی برود. گفتم منم مشمول فراریم. ازش
خواستم تا مدتی صبرکند بلکه جنگ تمام شود اما او تصمیم خودش را گرفته بود. پس از ماهی
استراحت به سربازی رفت. چند ماه بعد پدرم هم خانه مان را فروخت و با تمام خانواده
به کرمانشاه آمدند و بار ديگر تمام خانواده به هم پيوستیم.
برخوردهای
وفا میترا را هم یک توده ای تمام عیارکرده بود و دیری نگذشت که میترا و اصلان هم
به حرمت هزاران مبارزی که هر روز در زندانهای رژیم اعدام می شدند بی هیچ مراسم و آدابی
باهم ازدواج کردند. پدرم هم که بعلت افسردگی ای که دچارش شده بود دیگرنقشی در زندگی
و تصمیمات ما نداشت. تنها منبع معاش خانواده ی سیزده نفری مان فقط حقوق ناچیز من
بود. آرشیا هم سرباز بود و هزينه ی اداره کردن يک خانواده سيزده نفری آنهم درآن
دوران بحرانی و جنگ کار ساده ای نبود.
يک روز که مثل هميشه سرکارآمده بودم، صاجب کارم روبه من کرد
وگفت:«پاشو با هم جائی می خوايم برويم.»
درمغازه را بستيم و
از پاساژ بيرون زديم. با ماشين بيوک سفیدی که داشت به محله ای خيلی قديمی رفتيم.
درمقابل يک ساختمان قديمی که قدمتش به دوران قبل از قاجار میرسيد توقف کرد و پياده
شديم. دسته کليدی را ازجيبش درآورد و درب چوبی قديمی و
بازکرد. از چند پلة خاک گرفته و نمورآجری بالا رفتيم و وارد ايوان دراز وآجرفرشی
که حالا همه کف آجريش خزه زده بودشديم. درسمت چپ ايوان يک رديف اتاق دربسته قرار
داشت که گوئی سالهاست دست کسی به دستگيره شان نخورده بود. درمقابل آخرين در ِاتاق
ايستاديم و رو به من کرد وگفت:«ببين
پسرم، از راه نقاشی نمی شه نونت رو در بیاری، فکر نکن که این همه ملک و معوایی که
دارم از این قلم و رنگ در آوردم. قبلاً هم
بهت گفتم، من از تابلو نويسی شروع کردم.»
بعد
با انگشت به در اتاق اشاره کرد و ادامه داد:«من از اينجا شروع کردم و مُعينی شدم.
من پر کاهی از پدرم به ارث نبرده ام. پدرم خرکدار بود و با خرخاک می کشيد.»
توی حرفش پريدم وگفتم:«خواهش می کنم.»
دست
اش را تکان داد وگفت:«نه اين واقعيتيه، من که عارم نمی آد.»
و
ادامه داد:«حالا توهم اگه بخواهی می تونی مُعينی ای برا خودت بشی.»
کليد
را در قفل درچرخاند و به زحمت در راگشود. اتاق بزرگی بودکه پر از خرت و پرت و
تابلوهای قديمی و تبليغاتی بود. بزحمت چند ورق تابلوی کهنه شده را کنار زديم و کمی
جلوتر رفتيم. ازهمه جور تابلوی کهنه آنجا روی هم تلنبارشده بود. از تابلوی تيغ
ناست دو سوسمارگرفته تا تابلوی ارج و تلويزيون شابلورنس و تابلوی بزرگ و تاج
مانندی که به مناسبت پنجاهمين سالگرد رژيم شاهنشاهی پهلوی بصورت نقش برجسته با حروف
طلایی رنگ ساخته بودند. از اتاق بيرون آمديم و در اتاق دیگری را گشود. از وسائل
داخل اتاق که لایه زخیمی گرد و غبار رویشان نشسته بود، معلوم بودکه روزی اتاق
پذیرائی خانواده ای اشراف بوده. هنوزکمُدِگرامافون سرجایش بود و توی طاقچه هایش
هنوزآینه و شمعدانی و تنگ وگلاب دانی قرارداشت و وسط اتاق مقدار زیادی اسباب و
وسائل دیگرروی هم ریخته بود. خم شدم وآلبومی قدیمی را ازروی میزی برداشتم ولایة
زخیمی گرد وغبار نموررا با کف دستم پاک کردم وآلبوم راکه ورق زدم تمام عکسهای زمان
قاجار بودند. باآن فرم لباس و هیبت آنچنانی و زنانی که با آن دامن های گلدار
وکوتاه و پر ازچین و روسری های سفیدتا زیرچانه بسته شان و ابروان بهم پیوسته و
چشمان سُرمه کشیده شان درحالتهای مختلف و در اندرونی و بیرونی وکنار باغچة
پرازگُلی که اکنون دیگر وجود نداشت وگاه خدمتکاران پژمرده ولاغراندام درپشت صحنه و
عکسهائی ازمردان درحالی که چند بزکوهی را شکار کرده بودندبه همراه نوکرانشان. حال
و هوای عکسها مرا با خود برده بودکه متوجه آقای مُعینی شدم که داشت هم چنان
چیزهائی می گفت. درحالی که شلوارش راکه حسابی خاکی شده بود می تکاند گفت:«اينه
ديگه، اگه بخوای من کار تابلوسازی روهم همين جا برات راه میندازم. همه وسائلش روهم
داريم. يه چيزائی هم که لازمه می خريم و رديفش میکنيم. خداوکيل نصف تو نصف ما.»
من
که همين طور به حرفهايش گوش می دادم، گفتم:«هرطورکه شما بخوايد، منم حرفی ندارم.»
بعد
درحالی که داشتيم از پله هاپائين می آمديم، دست خاکی اش را به سويم درازکرد وگفت:«پس
ياعلی؛ بزن قدش و از فردا کارگر بگير و رديفش کن، هزينه اش با من.»
هفته
ای نگذشت که آنجا را به کمک تعدای از رفقای جوان حزبی روبراه کرديم و بعد شروع به
سفارش گرفتن کرديم. چند روز اول را خودش برای آموزش من می آمد. اما من خيلی سريع
کار را فراگرفتم و بطوریکه سرمان حسابی شلوغ شد.
تا
نيمه های شب درکارگاه می ماندم کار می کردم. گاه روزها خانه نمی رفتم و شبانه
روزکار میکردم و فقط روزی يکی دو ساعت را درکارگاه چُرت می زدم. ده برادر و خواهر که
همه مدرسه می رفتند. لباس و قلم و دفتر و کتاب می خواستند. از طرفی مسئولیت حزبی هم
داشتم. ازهمه بدتر پدرم بودکه بعد از سرکوبهای سیاسی و به آتش کشیدن دفاتر حزب
جبهة ملی و متواری شدندش، دوباره انگیزه اش رابرای زندگی ازدست داده بود و دوباره
وضع روحی اش وخیم شده بود و مرتب پرخاش گویی می کرد وگاه باپرخاش هایش فضای خانه
را به حد غیرقابل تحملی می رساند.
فهمیده بود که من و میترا توده ای هستم. تا قدم
توی خانه می گذاشتم شروع می کرد به فحاشی کردن به توده ای های خائن و تاریخ خیانت
هایشان را من می بایست هرشب از زبان ُپر نیش پدر بشنوم. زمان می گذشت و ما هرجوری
بود خودمان را به آخرماه می رسانديم.
بعلت
بمبارانها ماهی نبودکه حداقل هفته ای را به دامنة کوهها فرار نکنیم. گاه بمباران
ها ماهها طول می کشید و مادر پناه کوهها و یا روستاها زندگی می کردیم. و درآن
شرایط بازار تعطیل می شد و ما درآمدی نداشتیم.
دوران سربازی آرشیا به آخر رسید و از اینکه به سلامت بازگشته
بود همه خوشحال بودیم. چند هفته ای بی هیچ هدف و برنا مه ای را درخانه نشست. بيکار
بود وگاه می خواست که کمک اش کنیم تا به
خارج برود. هنوز از اعتقادش به راه
مجاهدین دست برنداشته بود و می خواست تا ازکشورخارج و به آنها بپیوندت. گاه بی
آنکه من بدانم با افرادی تماس گرفته بود تا ازطریق قاچاق و از راه کردستان که آنجا
سرباز بود به عراق برود. می گفت پشیمان است که زمانی که در جبهه بوده از همانجا به
آنطرف به سوی مجاهدین فرار نکرده. چند بار غیرمستقیم وفا به خانه مان آمد و باهاش صحبت کرد. حرفهای
وفا رویش اثرکرد و قدری آرام شد. ازش خواستم تا نزد خودم بيايد و کارکند و مشغول
شود. می گفت که از این کار خوشش نمی آید. بوی تینر اذیتش می کند. من هم نم یخواستم
مجبورش کنم.
تا اينکه شهردوباره توسط هواپيماهای عراقی
بمباران شد. مردم شهر را ازترس بمباران های بعدی ترک کردند و ماهم مثل همه مردم به
روستاهای اطراف رفته بوديم و شهرهرروز بمباران می شد.
ما
درمدرسة روستا پناه گرفته بوديم و تلويزيون کوچکی هم با خودمان داشتيم. آنجا بودکه
ازتلويزيون ديدم که رهبران حزب توده را آورده بودند تا باصطلاح به خيانت هايشان
اعتراف کنند. فهميدم که کارحزب تمام است. پدرم
می خندید و مرتب به من می گفت: «دیدی؟ من چقدر به توگفتم که اینها خائنن. توی گوشت
نمی رفت که نمی رفت و..»
دچار شوک روحی شدم. به
شهرآمدم تا هرطور شده وفا، را پيدا کنم و ازش توضيح بخواهم که اين کار رهبران يعنی
چی؟
زنگ درخانه اش راکه زدم درحالی
که زيرشلوار طوسی رنگی به پا داشت در را بازکرد و در حالی که صورتش ژوليده و حسابی
بهم ريخته بود و مثل کسی که از خواب بيدارش کرده باشد ، بی آنکه چيزی بگويد با
اشاره دست به داخل دعوتم کرد.
ازکنارحوض
خشک شده شان که چندگلدان و شيشه و خمرة ترشی و رب گوجه کنارش چيده بودندگذشتيم و
از پله بالارفتيم و واردخانه شديم. تنها بود واين اولين باری بودکه من واردخانه اش
شده بودم. با صدای گرفته ای گفت:«چای می
خوری؟»
گفتم:«نخيرمن
توضيح می خوام.»
بعد
برايم توضيحاتی دادکه مراقانع
نکرد. با عصبانيت گفتم:«يعنی چه آقا برا حفظ نيرو هاست. باکاری که
اوناکردن، ديگه نيروئی نمی مونه. شهامت آقایون به اندازه یک دختر دوازده ساله ی
مجاهد نبود.»
توی
حرفم پرید و بآرامی گفت:«موضوع این حرفها نیست.»
من
بدجوری عصبانی بودم و سرش داد می زدم. اوآرام و خونسرد مثل همیشه اول گوش می کرد و
بدجواب می داد.گفتم:«تازه، حالابا اين مُهلتی که دولت داده تاخودمون رو معرفی کنيم
چکارکنيم؟ ازکجا معلوم که نگيرن همه مون رو اعدام کنن؟»
گفت:«نگران
نباش، اگه عزت نفس داری که نام کسی رونبری وکوتاه جواب بدی اتفاقی نمی افته.»
گفتم:«يعنی
می گين برم خودم رو معرفی کنم؟»
با
همان لحن آرامش گفت:«من صلاح رودراين می بینم
و این دستورحزبه.»
گفتم:«کدوم حزب؟ مگه دیگه
حزبی هم مونده؟»
تازه
با تعهدی که درگذشته دادم چکارکنم؟ شماکه می دونيد من قبلاً چريک فدائی بوده ام،
زندان رفته ام و يک بارتوبه نامه نوشته ام، فکرمیکنی باز با اين حال صلاحه که برم
و خودمومعرفی کنم؟»
گفت:«شما
راه ديگه ای داری؟ تاکی می تونی فرارکنی؟»
باکمی عصبانيت گفتم:«من اومدم تاراه ديگه شو ازشما بپرسم
والله ايناروخودم میدونستم.»
گفت:«اهل سفر باشی ما راهشو هم می گيم.»
« بفرمائيد. ما ازهمون اولش اهل سفر بوديم.»
«باشه من چندروز ديگه باهات تماس می گيرم.»
پرسیدم:«شما خودتان چکارمی کنید؟»
گفت:«من فعلاً باید بمونم و جوابگوی رفقا باشم.»
بلند
شدم و بی آنکه منتظر بدرقه اش باشم ازخانه اش خارج شدم.
پس
از دوهفته ای ديگر ازبمباران خبری نبود و مردم به شهر برگشته بودند و زندگی عادی
خودشان را ازسرگرفته بودند. دراين مدت هم وفا مادریکی از رفقای حزبی ام را دنبالم
فرستاد تا درجائی مخفی هم ديگر را ملاقات کنيم. به اتفاق مادردوستم به خانه ای
رفتيم وآنجا وفا به من گفت:«همه لورفته ايم. حالا یا باید بری خودتو معرفی کنی تا دستگيرت
نکردن و يا ازکشورخارج بشی.»
گفتم:«ازکشورخارج
بشم؟چطور؟»
گفت:«اونش با من.»
«کجا؟»
با لحنی عصبانی گفت:«عزيز من چه فرقی می کنه؟ يه
خراب شده ای. حاضری؟»
«بايدروش
فکرکنم. آخه من خانوده ام روچکارکنم؟»
«پس
بروخودت رومعرفی کن. چون فرصتی برا فکرکردن نیست.»
روزآخر مهلت داده شده بود که تصميم خودم را
گرفتم. من نمی توانستم خانواده ام راکه
من
تنها نان درارشان هستم درآن شرايط طوفانی رهاکنم و خودم را نجات دهم، بايد به هر
قيمتی شده تن به آن ریسک
بدهم و بمانم. آرشیا را متقاعدکردم که خانواده مان دراین شرایط طوفانی کسی جز مارا
ندارند. به پدرم که سخت دچار مشکل روحی است هیچ امیدی نیست و این بچه ها را باید هرطورشده
بزرگ کنیم. و اگرمن دستگیر و اعدام شدم او باید خودش را به خاطرخانواده و برادر و
خواهرهای کوچکمان حفظ کند. بالاخره قبول کرد تا پیش خودم بیاید و کار را یاد بگیرد
و مشغول شود. تا اگر اتفاقی برای من افتاد کار را ادامه بدهد. همان روزهای اول
متوجه شدم که استعداد خوبی دارد. دیری نگذشت که از کار خوشش آمد. برایش وسایل
خطاطی خریدم و تا بیکار بود تمرین می کرد. از اینکه می دیدم صحیح و سالم درکنار خودم است، احساس خوبی داشتم.
چند
روز بعد رفتم تا خودم را معرفی کنم. دم درکه رسیدم ازهمانجا روی چشمم را بستند و
دوباره کسی سرتسبیه اش را دست من داد و مثل اسب و يا الاغی درحالی که روی چشم را بسته
بودند دنبال خودش می کشاند.
توی
حیاط چندبار مرا دورماشین پارک کرده ای چرخاند و بعد وارد ساختمانی شدیم. بالاخره
پس ازطی مسافتی به محل بازجوئی رسیدیم. ازسر و صدای افرادی که آنجاآمده بودن میشد
فهمیدکه خیلی هابرای معرفی خودشان آمده بودند. ساعتها طول کشیدتانوبت به من رسید.
خیلی کوتاه نام و مشخصاتم و آدرس و شماره تلفنم را پرسیدند و بعد ازساعتی بازجوئی
درکمال ناباوری، شخصی دوباره سرتسبیه اش رادستم داد و به طرف درب خروجی راهنمائیم
کرد. به خاطر ازدهام زیاد توده ای ها برای معرفی خود درآن روز بازجویی ها خیلی
سریع و کوتاه بود. چشم بندم راکه بازکردند و چشمم راکه پس ازساعتها گشودم،
نورآفتاب چشمم راآزارمی داد و دیدم که بیرون ازساختمان اطلاعات هستم. دقایقی کنار دیوار
ایستادم تا چشمم دوباره باهوای روشن بیرون عادت کند. بعد به طرف روستائی که
خانواده ام آنجا بودند براه افتادم و ماجرای حزب درهمان روزبرای من تمام شد. دربین
راه مثل سرباز شکست خورده ای که ازمیدان نبرد برمی گردد احساس بیهودگی میکردم. به
روستاکه رسیدم رفتم و بالای تپه بلندی که درمجاور روستا بود نشستم.
دلم می خواست تا به هیچ چیز فکرنکنم. تا هواحسابی
تاریک شدآنجا ماندم و سیگار
کشیدم و علارغم میلم
فکرکردم. به همه چیز. به سرنوست جنبشی که آخرین سنگرش را هم ازدست داده بود، به
خانواده ام که دیگر منبع معاشی نداشت، به پدرم که با ازدست دادن مغازه های منو و آرشیا
ضربه ای دیگر برمغزش واردشده بود و ترس و وحشتش را بیشتر میکرد، به شهرزاد و به
همه چیز.
« ۱۷ »
چند ماهی بخوبی گذشت و درآمد
خوبی داشتیم و خیلی راضی بودیم. آرشیا هم دیگر همه فوت وفن کار را فرا گرفته بود و
به تنهایی می توانست آنجا را اداره کند.
تا اینکه یک روز که برای خرید جنس به تهران رفته بودم در بین راه توسط پست
بازرسی دستگیر شد. جرمم غیبت از سربازی بود. از همان جا یکراست مرا به عجبشیر
فرستادند.
درعجبشیر
پس ازچندروز عذاب آوردرحالی که همه ما را در محوطه ی حياط به صف کرده بودند و
ازتخصص و شغل مان می پرسيدند.
به
من که رسيدندگفتم خطاط هستم. فردای آن روز مرا صداکردند و به خاطرخط خوبم منشی
گردان شدم و دردفتر فرماندهی گردان کارم منشی گری شد.
هفته ای نگذشت که تعدادی
سرباز جديدآورده بودند و من مأمور شدم تا بروم آنها راکه سهم گردان ما بودند تحويل
بگيرم و بين گروهانهای گردان تقسيم کنیم. وقتی که به آنجا رسيدم ليستی را که از قبل
تحويل گرفته بودم بازکردم تا با صداکردن نامشان ازصف بيرون بيايند وگوشه ای
بايستند. نامها را يکی يکی خواندم تا به نفرهشتم رسيد. با نا باوری ديدم که نام
احمد کله شوهرشهرزاد است و بی آنکه مطمئن باشم خود اواست، نامش را تکرارکردم. ديدم
درحالی که موی سرش را ازته ماشين کرده بودند وکيسه سربازی اش را بدوش داشت ازصف
بيرون آمد و به چند نفرديگری که
درگوشه ای ايستاده بودند پيوست. بين ما هيچ حرفی رد و بدل نشد. درآن لحظات نمی
دانستم چطور بايد با او برخورد کنم. نمی دانستم بايد ازش بدم بيايد و يا به خاطر
اينکه بوی شهرزاد را می دهد دوستش داشته باشم.
روزهاگذشت
و کم کم با هم سلام و احوال پرسی کوتاهی می کرديم. هفته ها جدالی در درون من
درگرفته بود بالاخره آرام و تبديل به محبت
شد. ديگر ازاو بدم نمی آمد. بلکه اگر يک روز او را نمی ديدم دلم می گرفت و هروقت
که می ديدمش انگار شهرزاد را می ديدم. او را هم درسفر ماه عسل به خاطرسرباز فراری
بودنش گرفته بودند و یک راست به عجب شیرفرستاده بودنش. ازآنجاکه من مسئول فرستادن
سربازان به مرخصی بودم او را هم درليست اولين کسانی که به مرخصی رفتند قرار دادم.
اگرچه جزء سربازان گردان ما بود، اما هرگز بیشتر ازسلامی باهم حرفی نزدیم.
ازطرف خواهرم نامه ای دریافت کردم که درآزمون
دانشگاه آزاد قبول شده ام. بی درنگ به مرخصی رفتم. چشن کوچکی گرفتیم و با خوشحالی
و هزاران امید به عجبشیر برگشتم وبه خیال اینکه به دانشگاه می روم در انتطار فرا
رسدن آن روز شدم. اما بعدها بعلت تحقیقات و محرومیت از تحصیل رد شدم.
در
یکی از مرخصی هایم برای پسری که بعد از چند سال زندان سیاسی آزاد شده بود به
خواستگاری خواهرم ژینا آمدند. پدرم خودش راکنارکشید وگفت که اودیگرمرده و وجود
ندارد. هرکاری که دلمان می خواد بکنیم.
بناچار من چون فرزند بزرگ خانه بودم مسئولیت پدر بودن و رتق و فتق امور ازدواج
ژینارا بعده گرفتم و بعد از رضایت خواهرم، آنها پس از مدت کوتاهی ازدواج کردند و
من خوشحال از اینکه دو نفراز اعضای خانواده سر و سامان گرفتند با بغض به عجب شیر
برگشتم.
آخرهای
دوران به اصطلاح آموزش بود و بالاخره چهار ماه به آموزش که جزء تنبيه های روحی و
بدنی و رژه رفتن جلوی روحانیون و چند افسر چاپلوسی که هرروزدرجايگاه مراسم رژه می
ايستادند و بابادی که به غبغب انداخته بودند به سربازانی که درمقابل شان رژه
میرفتند می نگريستند وآنها ازآن بالاکيف می کردند، چيز ديگری نبود، بی آنکه چيزی
ازجنگيدن ياد گرفته باشيم. به جبهه جنوب به منطقه عملياتی فکه اعزام شديم. ازآن
روز به بعد نفهميدم که احمد شوهر شهرزاد به کدام جبهه منتقل شد. تازه برایم چه
فرقی می کرد.
ازتبريزتا
تهران و ازتهران تا انديمشک را با قطاررفتيم. چند صد نفر سرباز می شديم. که از
انديمشک دسته، دسته باکامیونهای ارتشی بسوی بگردانهای مختلف در خط حرکت کردیم.
پس
ازچندساعت درحالی که ديگرشب و هوا تاريک شده بود وکاميونها با چراغ های خاموش
زيرشعاع نور مهتاب به خط مقدم نزديک می شدند. و ما همه ازترس نفس هامان را در سينه
حبس کرده
بوديم. به آسمان صاف و پرستاره خيره شده بودم که هرازگاهی جرقه های آتش که به رعد و
برق می ماند هوا را روشن می کرد و گاه صدای انفجارخمپاره ای که در چند صدمتری مان
کنارجاده به زمين می خورد، ما را حسابی می ترساند. فکر می کرديم که به محض ورود و
پياده شدن ازکاميونها بايد اسلحه مان رابرداريم و بجنگيم.
به
منطقه ای که مادرآن تاريکی هيچ اطلاعی ازآن نداشتيم که کجا هستيم رسيديم. از کاميون
ها پيدا شديم. چندنفرباچراغ قوه هائی که در دست داشتند، منتظرمان بودند. زيرشعاع
نورچراغ قوه يکی يکی اسم مان را خواند وآنجا هرچند نفر را به سنگری نزد سربازان
قديمی فرستادند. تا به اصطلاح بخوابيم. اما مگر زيرآن همه غرش توپ و خمپاره می شد
خوابيد. من تا هوا روشن شدبه اتفاق بهداد که بچة تهران بود بيدار نشستیم و سيگار
کشيديم.
صبح
آفتاب نزده همه مان را ازخواب بيدارکردند و دوباره درصف های طولانی قرار گرفتيم و
دوباره بين گروهانهای مختلف که دوکيلو متری جلوتردرخط مقدم بودند تقسيم کردند. مرا
باز درمرکزگردان نگه داشتند و دوباره منشی گردان شدم. بعداً فهميدم که از عجب
شيردر پروندة من قيدکرده بودند که خط خوشی دارم و به کارمنشی گری وارد و نقاش خوبی
هم هستم .
چند
ماه گذشت. منشی گری گردان درجبهه بامرکزآموزشی فرق میکرد. هرروز تعدادی را ازخط که
دوکيلومتری با ما فاصله داشت درحالی که غرق خون بودند و يا نيمی از اعضای بدنشان
رانداشتند اول به گردان می آوردند. اگرمرده بودند، من مأمور بودم تا پلاک گردنشان
را بکنم و محتويات جيب شان را خالی کنم و همه را درکيسة نايلونی بيندازم
بعد با ماژيکی روی قسمت سالمی از بدنش نامی وگاه شماره ای
بنويسم و اگرهم زخمی بودکه کناری می خوابانديم تا خودروی بهداری برای
انتقال شان به بهداری قرارگاه بيايد. امکانات بهداری گردان فقط درحدکمک های اوليه
بودبایک آمبولانس. بعضی هاآن قدرآنجا در انتظارآمدن آمبولانس و يا هر ماشينی تا بيايد
و آنها را به درمانگاه لشکرکه در پشت جبهه بود برساند می ماندندکه خون بدنشان همه
می رفت و تمام میکردند. خیلی های آنها را میشناختم. ازهم قطارانم در عجبشير بودند
و یا همانجا درخط با آنها آشنا شده بودم. اين کار هر روزمان بود. چند بار هم
خمپاره به گردان خودمان خورد و چند نفر از بچه های بهداری گردان کشته و مجروح
شدند. اوائل ديدن کشته ها و زخمی هائی راکه روزانه به گردان می آوردند ناراحتم می
کرد. اما بعداً برايم عادی شد. اما نه آنقدرکه مثل بقيه، درحالی که جسد چند جوانمرگ
معصوم درحالی که کنار زمين واليبال گردان درانتظارآمدن ماشينی برای انتقالشان به
قرارگاه بودند بروم واليبال کنم.گاه برای
سرکشی به خط می رفتيم و نامه هائی که برايشان آمده بود می بردیم و ازآن طرف هم
نامه هائی ازشان می گرفتيم تا برايشان پُست کنيم.
روزی نامه ای از آرشیا برادم آمده بودکه کار
تابلوسازيش حسابی گرفته و اوضاع و احوال خوبی دارند و تنها نگرانی شان منم و سفارش
کرده بودند تا مواظب خودم باشم. و این خبر نگرانی مرا برای خانواده کم می کرد.
هروقت
که به خط می رفتم و اوضاع اسف بارآن
سربازان بيچاره را که می ديدم. بغض گلويم را می فشرد و ازخودم بدم می آمدکه چرا من جای امنی دارم. چند ماه
گذشت و تا اينکه يک روزنامه ای ازطرف عقيدتی سياسی لشکرآمد. ازآنجاکه منشی
بودم و نامه ها را خودم اول باز می کردم،
نامه را بازکردم. خواسته بودند تا مرا به آنجا انتقال دهند. به یک نقاش و خطاط
نیازداشتند. بعدجريان را به فرمانده گردان، سروان مجيدی که اهل نيشاپور بود دادم
وگفت:«جناب سروان من دوست ندارم به عقيدتی برم، من می خوام همين جا بمونم.»
سروان گفت:«چرا؟ هرسرباز ديگه ای بود، ثانيه ای
مُعطل نمی کرد و حتماً می رفت.»
گفتم:«نه
قربان، خواهش می کنم کاری کنيد که من اينجا بمونم.»
گفت:«آخه
چرا؟ اين یه شانسه براتو، اونجا در امان تری.»
گفتم:«نه
من به هيچ قيمتی دوست ندارم که برم.»
سروان درحالی که کاغذ را روی ميزش پرت کرد وگفت:«بيچاره
اينجا می مونی و نفله می شی ها، فکرنکن که اينجا امنه...»
گفتم:«خون
من که ازشما و اين همه جوان معصوم که رنگين ترنيست.»
سری
تکان داد و گفت:«خيلی خوب حالا که اينطوره ببينم که چکارمی تونم بکنم.»
فردای
آنرو نامه ای از قول او نوشتيم. که به علت نيازمبرم منشی گری گردان به ايشان،
چنانچه مقدوراست از انتقال سرباز نامبرده
صرف نظرگردد. امضایش کرد و با پیک روزانه
فرستادیم.
چندروزبعد دوباره نامه
جوابيه ای ازعقيدتی آمدکه ضمن عدم موافقت با درخواست فرمانده، خواسته بود تا من دراسرع
وقت به آنجا بروم و خودم رامعرفی کنم. به سروان گفتم به هرقيمتی که شده نمی روم.
خودم نامه ای نوشتم و مسئوليت سرپيچی ازدستوررا بعهده گرفتم و در نامه ذکرکردم که
بنابه عدم رضايت سرباز از ارسال ايشان معذوريم.
هفته
ای نگدشته بودکه باتفاق چند هم قطار دم سنگرروی پوکه های توپ که دم سنگر فرماندهی
گردان توی شن فروکرده بودیم نشسته بودیم که پاترول آبی رنگی وارد محوطه ی گردان
شد. مقابل ما ایستاد و موجی ازگرد و خاک را رویمان ریخت. ستوان ریشوئی با راننده
اش از ماشين پياده شدند و يک راست به سوی ما آمدند. برخاستیم و سلام کردیم. ستوان
عقيدتی با آن ريش بلندش که به سفيدی می زد پرسيد:«فرمانده کجاست؟»
فرمانده
که بالای تپه ی نه چندان بلندی روی چمن های وحشی با سرگروهبان نشسته بودند وچائی
می خوردند. سربازی دوید و صدايشان کرد و فرمانده درحالی که دم پائی پايش بودجلوآمد.
بعد ستوان عقيدتی درحالی که درجه اش از فرمانده ماکمتر بود و در حقيقت می بايست او
اول احترام نظامی می داد. بی هيچ احترام نظامی به فرمانده، با لحن تندی رو به
سروان مجيدی کرد و گفت:«اين چه وضعیه آقا؟ شمابه جای اينکه درمحل کارتون باشين،
انگار تو پيک نيک هستين.»
فرمانده که ازقبل او را می
شناخت و می دانست که حق آن را نداشت تا جواب دندان شکنی به مأمورعقيدتی بدهدگفت:«هوا
خوب بود قربان. هوس کرديم تو هوای آزادیه چائی بخوريم.»
ستوان
عقيدتی با دست به سنگر فرماندهی که هم دفترمان بود و هم محل خواب مان اشاره کرد
وگفت:«يالا بريد خودتونو آماده کنيد و اون سربازياغی رو(که منظورش من بودم) راهم
با خودتون بيارين. حاج آقا شما رو می خواد.»
سروان
مجيدی نگاهی به من کرد. معنی اش اين بودکه دیدی چه گرفتاری برایمان درست کردی.
احساس می کردم که ازدست من عصبانيست.
ستوان
عقیدتی بالحن نه چندان تندی روبه من کردگفت:«تمام وسایل ات رو هم جمع کن و اسلحه
ات رو هم تحویل بده و زود بیا.»
معنی
اين حرفش اين بود که، من ديگر بر نخواهم گشت و برای هميشه ازآن گردان رفتنی هستم.
آماده که شديم ستوان با حالت غضبناکی به من که ريشم را تازه تراشيده و سبيل به قول
اوکمونيستیم را تاب داده و ادکلن زده بودم، نگاه کينه توزانه ای انداخت و باعصبانيت،
با دست اشاره دادتا سوارشويم.
« ۱۸»
من
و فرمانده مجیدی پشت نشستيم. ماشین درآن بیابان می رفت و گرد و خاکی از خودش به جای
می گذاشت. گاه که سرعتش راکم می کرد تا بپیچد، تمام ماشین در توده ای ازگرد و خاک
گم می شد. ساعتی نگذشت که به قرارگاه لشگر رسيديم. ماشين توقف کرد. دم سنگری که درزیرزمین
ساخته بودند پياده شديم. پشت سرستوان وارد دهانه ی زیر زمین شدیم. از چند پله که باگونی
های شنی ساخته بودند و به زيرزمين عمیق می رفت پائين رفتيم.
آن
پائين از راهروئی که دو طرفش را اتاقهای کانتينری مدرن قرارداشت، گذشتيم. کمی آنطر
فتردم ِدفترحاج آقا رئيس عقيدتی سياسی لشکر ايستاديم. ستوان با انگشتش در زد و
وارد شد و پشت سرش فرمانده مجيدی و بعد من باآن کيسه سربازی ام که به زحمت حملش می
کردم وارد شدم.
سالن
مدرن و بزرگی بودکه دورتادورش افسران و سرهنگان و درجه داران پشت ميزهايشان مشغول
کارهای اداری بودند. با ورودمان فرمانده مجیدی احترام نظامی گذاشت و به ته سالن
رفتيم. مقابل ميزحاج آقاکه درحال گفت وگو باسرهنگی بودايستاديم. فرمانده دوباره
برای حاج آقا احترام نظامی داد و ستوان مارابه حاج آقا معرفی کرد. حاج آقا صحبتش
را باسرهنگ قطع کرد و رو به فرمانده مجيدی که روبروی ميزش خشک و خبردار ايستاده بود کرد و با لحن خيلی عصبانی گفت:«مرتيکه
قرمساق، هنوز بعد ازاين همه سال خدمت، نفهميدی که چطور دستوری روکه بهت میدن اجراء
کنی؟»
ازپشت ميزش بلند شد و درحالی که بسوی
فرمانده می آمد ادامه داد:«توکه ازپس یه
سرباز چلغوز برن می آیی، چطور یه گردانو فرماندهی می کنی؟»
فرمانده
توضيح دادکه:«قربان بنده دستور جنابعالی رو به ايشان ابلاغ کردم. خود سرباز سر پيچی
کردند.»
آن
لحظه چقدردلم برای سروان مجيدی سوخت. حاج آقا نگاهش را از فرمانده گرفت و به سوی
من آمد و مقابلم ایستاد. توی چشمانم ذُل زد وگفت:«آره؟ راست می گه؟»
گفتم:«بله
حاج آقا.»
با
لحن تندگفت:«می دونی در زمان جنگ جرم سرپیچی ازدستورچیه؟ داد زد:«ها؟ ها؟ چراسرپيچی
کردی؟ مگه ياد نگرفته ای که در ارتش، هر دستوری که بهت داده می شه بدون چرا بايد انجام بدی.»
گفتم:«حاج
آقا من دوست دارم اونجا باشم.»
صدایش
را بلندترکرد وگفت:«غلط کردی که دوست داری اونجا باشی. مگه اينجا خونة خاله س؟ اين
مائيم که تعین می کنيم که شماکجا باشيد و ادامه داد:«اينجا ارتشه و زمان جنگ و
توهم سربازی. می خوای بفرستمت خط مقدم؟»
گفتم:«حاج
آقا، من که الان توخط هستيم.»
با
عصبانيت نوک سبيلم راگرفت و کشيد به طوريکه دردم گرفت و ادامه داد:«اينها چيه؟ مگرتو
بچه مسلمان نيستی؟ اين سبيل ها چيه؟.»
گفتم:«نخيرحاج
آقا من مسلمان نيستم.»
همه سرشان را از روی
پرونده هاشان برداشتند و به ما خیره شدند.با عصبانیت پرسید:«اگه مسلمان نیستی پس
چی هستی ؟ گبری؟يهودی هستی؟ کافری؟ چی هستی؟ ها؟»
گفتم:«حاج آقا من زرتشی هستم.
باگفتن اين حرف کمی آرام شد و با لحن آرامی گفت:
«بچه کجا یی؟»
«لُرستان.»
«مگر
لرُها هم زرتشتی دارند؟»
چیزی
نگفتم.گفت:«نکنه ازاون کمونيست ها هستی؟»
گفتم:«حاج آقا اگه کمونيست بودم، اينجا توخط چکار می کردم؟»
باعصبانیت
دست اش را بسوی چانه ام درازکرد وگفت:«زبونت هم که خیلی درازه.»
دکمة
جیب روی سینه ام باز بود وگوشة کاست سنفونی که موقع آمدن با عجله توی جیبم گذاتشته
بودم بیرون افتاده بود. حاج آقا دست توی جیبم برد وکاست را بیرون اورد وگفت:
«
این چیه؟.»
نگاهی
به کاست کرد وگفت:«موسیقی مبتذل هم که گوش می دی؟»
گفتم:«مبتذل
نیست حاج آقا. سنفونیه.»
«سمفونی
دیگه چه کوفتیه؟»
سرهنگی
که کنارش ایستاده بودبه سویمان آمد و کاست را از حاج آقا گرفت و به جلدش نگاهی کرد
و خطاب به حاج آقاگفت:«موسیقی کلاسیکه حاج آقا.»
دستش
را درازکرد وکاست را ازحاج آقا گرفت و به من اشاره داد وگفت:«خيلی خوب برو بيرون
وايسا تا خبرت می کنيم.»
سرهنگ
مرا ازآن وضعیت کشنده ی روحی و مکالمة خطرناک نجات داد. نیاز به یک سیگارداشتم. ازعصبانیت
دهنم خشک شده بود. از اتاق خارج شدم و از راهروی
نيمه تاريک ستاد زیرزمینی گذشتم و ازپله های شنی بالا آمدم و به فضای روشن و
آفتابی روی زمين آمدم. روی چندگونی شنی که برای محافظت ازترکش خمپاره های احتمالی
که هرازگاهی تا قرارگاه می آمدند و به محلی اثابت می کردند، دم در ورودی روی هم
چيده شده بودند نشستم و سيگاری روشن کردم.
با خودم گفتم حتماً الان مشغول تماس بازادگاهم
هستند تا سوابقم را دربياورند. اگر بفهمند که من واقعاً کمونیستم و سابقه ی زندان
و فعاليت عليه رژيم داشته ام؟ حتما ًهمين جا خودش حکم اعدامم را به جرم ستون پنجم
و منافقين صادر و تيربارانم می کنند.
لحظات
به کندی می گذشت ازمرگ ترسی نداشتم. از لحاظ خانواده خيالم راحت بودکه آرشیا را هم
دیگر به آنجا رسيده که خرجشان را بدهد. من کس ديگری نداشتم تا نگرانش باشم. شهرزاد
هم که حالادیگر ازدواج کرده بود. پس مردن من اهميتی نداشت. میدانستم که اگرهم ازدوران
سربازی جان سالم بدر ببرم. باسابقه سياسی ای که دارم امکان تحصيل هم برایم مقدور نیست.
پس ديگر چيزی نداشتم تا از دست بدهم. فقط خانواده ام مدتی عزادارم می شدند و بعداز
مدتی هم فراموش می شدم. دراين افکار بودم که صدای همهمة بيرون آمدنشان را ازدهانة
زيرزمين شنيدم. از پله ها که بالاآمدند، حاج آقا با آن نعلين هايش جلوتر ازهمه می
آمد و بقيه سرهنگ ها و نظاميان ديگرپشت سرحاج آقا تعريف کنان می آمدند تا برای
نماز ظهربه مسجد لشکرکه درآنطرف دیگرقرارگاه بود بروند. حاج آقا نگاهی که حاکی
ازتنفر بود به من کرد. سرهنگ با ديدن من گفت:«خوب بيا اينجا ببينم.»
کيسه
ام رابرداشتم به طرفش رفتم. بعد روکرد به حاج آقا وگفت:«حاج آقا اجازه بفرماین
بنده با ایشون میام. شماتشریف ببرید.»
همه
درپی حاج آقابسوی ماشین هایشان رفتند تا به مسجد بروند. سرهنگ با اشاره ازمن خواست
تاهمراه اوراه بیافتم. کیسه ام رابرداشتم و درکنارش راه افتادم. کاست را ازجیبش
بیرون آورد و درحالی که آرابه
سویم دراز می کرد،گفت:«موسیقی کلاسیک هم که گوش می دی؟»
گفتم:«گاهی وقتها؟»
بعد با لحن دوستانه ای گفت:«چيزی
ازت بپرسم راستشو می گی؟»
کاست
را گرفتم و توی جیبم فروکردم وگفتم:«بله جناب سرهنگ.»
زير
ريشش راخاراند وگفت:«چرا به حاج آقاگفتی زرتشتی هستی؟و ادامه داد:«من پرونده تو
نگاه کردم که مسلمان اثنی عشری هستی.»
کمی
نگران شدم. گفتم:«آخه جناب سرهنگ مسلمانی که نماز نخونه که مسلمان نيس.»
خنديد
وگفت:«اين شد جواب درست و حسابی. حالا چرا نماز نمی خونی؟»
«نمی
دونم جناب سرهنگ، حقيقتش هيچ وقت تو عمرم نماز نخوندم.»
«اصلاً
بلدی يانه؟»
«نخيرجناب
سرهنگ.»
«خوب
می خوای ياد بگيری؟ کارمشکلی نيست ها، سوادکه داری، من کتابی بهت میدم ياد بگيری.»
چيزی
نگفتم. حالاکه باهم به طرف مسجد آرام آرم قدم
میزديم پرسيد:«حالاچرا نمی خوای بيای عقيدتی؟ نکنه ترس ات از نماز خوندنه؟»
کیسه
ی سربازیم را روی شانه ی دیگرانداختم و گفتم:«نه جناب سرهنگ. مسئله فقط نماز خوندن
نيس. حقيقتش من به درد اينجا نمی خورم.»
نگاهش
راتوی هم کرد وپرسید:«يعنی چه که به درداينجا نمی خوری. مگه اينجاچه خبره.»
گفتم:«حقيقتش
من اهل تظاهر و نماز و دعای کميل و اين حرفا نيستم. بذاريد برگردم به گردانم و يا هرجای
ديگه که می خواین.»
از قدم زدن ايستاد وگفت:«پس اینطورکه شما می
گین، ما همه اهل تظاهر و ریا هستیم که توعقیدتی خدمت می کنیم؟»
«نه
جناب سرهنگ منظورم این نبود. عقيدتی مال آدمهای واقعا ًمعتقده، من توعمرم يه رکت
نماز هم نخواندم.»
«این
که مشکلی نیست. خوب از این به بعد توهم بخون و مؤمن شو. کجای این بده؟»
«آخه
جناب سرهنگ برای من مشکله واقعاً.»
«چه
مشکلی؟ حالا حداقل از روی اعتقاد چند رکت نماز نمی خونی به خاطر خانوادت
اين کار رو بکن. من تو رو اينجا
نمی ذارم. به مشهد می فرستمت. اونجا بهت نیازه. خطاط و نقاش لازم داریم. براخودت
می شينی توُگل و سنبل نقاشی می کشی و پلاکاردی چيزی مینويسی.»
و ادمه داد:«چند رکت
نمازخوندن که ازجنگيدن توی اين بيابونهای سوزان که سخت تر نيست.»
کمی لحنش را تندکرد و
ادامه داد:«می دونی که هزاران نفرحاضرند ميليونی پول بدند و پارتی بازی کنن که بچه
شون روبه پشت جبهه منتقل کنن. بعد تو اينجور موقعيتی رورد میکنی!. آخه براکی می
خوای کشته بشی پسرخوب؟ جنگه، جبهه س، نُقل که پخش نمی کنن. اينجا بمونی نفله میشی ها.»
برايم
باورکردنی نبود، آخرمگرمی شود سرهنگ عقیدتی آنهم درچنين مقامی که سرتيب و ژنرانها
جلويش خبردار می ايستند. چنين بگويد! آنهم بایک سرباز عادی و مفلوکی مثل من. از خودم
پرسیدم:«اگراعتقادی به نظام نداره پس چراتواین سازمان خدمت می کنه؟.
انگارسرهنگ باآن حرفش می خواست غیرمستقیم اشاره
ای به من بدهد. درمسیر مسجد خیلی صحبت کردیم. ازنقاشی و هنرصحبت کرد و بعدگفت که
پیانیست است و درخانه پیانو دارد و ...
تاآن
موقع من تصور و تحليل ديگری از این گونه افراد داشتم. همه را يک جور میدانستم. اماآنروز برخورد ايشان
تمام افکارم را بهم ريخت. تاجائی که رفتم و پشت سرش به نماز ايستادم و بعد از نمازکه
مرا ديد پشت سرش در رديف نمازگزاران نشسته ام درحالی که هنوز داشت با تسبيحی که دردستش
می گرداند و لبش به آرامی می جنبید، با تبسمی آرام بخش، نيم گاهی به من کرد.
ديری
نگذشت که سفره های دراز نهار راکف مسجد درچند رديف پهن کردند و نهار مفصلی که روی
سینی های استیل توسط سربازان دست به دست پخش می شد روی سفره ها چيدند و سرهنگ را دیدم
که درحالی که کنارحاج آقا نشسته بود و پچ پچ می کرد مرا مینگریست. بعد از نهار به
خوابگاه رفتيم.
خوابگاه
عقيدتی درگوشه ای ديگراز محوطه قرارگاه که بیابانی خشک و سوزان بود قرار داشت. به
آنجا که رسيدم می بايست خودم را به سرگروهبان طالبی معرفی کنم. تا مرادید اولين
سوالش اين بود که«اين چه ريختيه که درست کردی؟»
منظورش سبيل هايم بود. بالاخره
جائی درداخل سنگرکه کانتينری بودکه تاسقف توی زمين فرويش کرده بودند و مثل يخچال
باکولرگازی هوای داخلش سردبود نشستم. غروب سرهنگ مرا خواست و ازکانتينرکه بيرون
زدم او را درحالی که فقط زیر پیراهنی سفید روی شلوار ارتشی اش پوشیده و دمپایی
پایش بود، بالای تپه نه چندان بلند مقابل
سنگرقدم می زد. از تپه ی شنی بالارفتم و
سلام کردم.
با
هم قدم زنان ازسنگرها دور شديم. انگار می خواست مطمئن شودکه کسی حرف مارا نمی
شنود. همين طورکه کنار هم قدم میزديم پرسید:«پدرت چکاره است؟»
«بیکار.»
«ازخانواده
ات خبرداری؟»
«بله
جناب سرهنگ.»
«چندوقته
نرفتی مرخصی؟»
«دوماهه.»
«خيلی
خوب من می گم تا برات دو هفته مرخصی بنويسن. و از فردا می تونی بری. بعد از مرخصی
هم ميای مشهد. من خودم اونجا هستم و يک راست اول میآی به دفتر خودم معاونت نظامی.»
چیزی
نگفتم سری تکان دادم و راه افتادم. از پشت سر صدایم کرد. نگاهش کردم. دیدیم دست
توی جيب شلوارش کرد وگفت:«ببينم، پول و مول که داری ؟»
«یه
مقداری دارم.»
سری
تکان داد وگفت:«البته که امریه می گيری و هزينه قطار نداری. از اينجا هم فردا با
جيپ پُست تا انديمشک می گم
ببرندت.»
بعدکه
خواستم به سنگر بروم از دور صدايم کرد وگفت:«ببین، اين سبيلتو هم اگه می شه
بزن. با دست به سرماشین
شده و سفیدش کشيد و ادامه داد :«ريشتو هم يه کمی بزار.»
بعنوان اعتراض، که اين را ديگر ازمن نخواهيد
نگاهش کردم. با عصبانيتی دوستانه با دست اش اشاره داد وگفت:«برو ديگه، هرغلتی می
خوای بکن و فقط سبيل هاتوبزن. خوبه؟.»
به
کرمانشاه که رسيدم و قضيه را برای خانواده تعريف کردم خيلی خوشحال شدند. بعد به
ديدار دوستم رضا که حالا برای تعطلات تابستانی دانشگاه ازکرج برای به کرمانشاه آمده بود رفتم. از رضا
شنيدم که بنان فوت کرده. به خاطرعلاقه خاصی که به ايشان داشتم و جايگاه و نقش مهمی که درهنروطن داشت. بی
اختيارگفتم:«بچه هامن ايده ای دارم.»
رضاگفت:«چی؟»
گفتم:«اگه
هزينة مصالح اش رو بتونیم آماده کنيم، تو اين دوهفته ی مرخصی ام مجسمه ای برا
مراسم چهلم اش می سازم و به تهران میبريم.»
ازهمان
روز دست به کارشديم پولهایمان را مثل بچه
ها روی هم گذاشتیم وکيسه ای گچ خريديم و مقداری قاشق و چنگال و کاردآشپزخانه
ازمادر رضا قرض گرفتيم و با فرقونی به باغهای دامنه طاق بُستان برديم. هرروز ازصبح
می رفتيم و تا تاريکی هوا آنجا بوديم. رضا هم مرتب چای می ريخت و شعری می خواند و
گاه فريددوست مشترکمان ستارمی زد و تا غروب دوباره جمع و جور می کرديم و قبل ازتاريکی هوا به خانه بر
می گشتيم. صبح که از خانه بيرون می زديم همه چيزرامثل نهار وکتری وکبريت و استکان
و ضبط و چندکاست سنفونی را هم باخودمان می
برديم وآنجا آتشی روشن می کرديم و خانم استاد که موضوع را از طریق رضا شنیده بود،
به کرمانشاه آمد و چندروزی را به اتفاق به همان جنگل سرسبز طاق بستان می رفتیم و
باحضورخود ایشان بالاخره مجسمه تمام شد و من مرخصی ام دیگر تمام شده بود و می
بايست خودم رابه مشهد برسانم.
پس
ازآنکه من به مشهد رفتم رضا و فرید مجسمه را که دو برابر طبیعی شده بود داخل پتو
پیچیده بودند و بطوری که بتوانند براحتی از ایستگاهای بازرسی بین راه عبوردهند، به
هر زحمتی بود مجسمه را که انگار می خواستند محموله ی قاچاق حمل کنند به خانه استاد
در تهران منتقل می کنند. چون تا آن موقع هنوز مجسمه سازی حرام و غیر شرعی بود.
چند
ماه بعد عکس مجسمه را روی کاست یادواره استاد و هم درکتاب زندگانی استاد چاپ
کردند. بعد از ماهی بالاخره توانستم جناب سرهنگ را راضی کنم تا چند روز مرخصی
بگيرم و خودم را برای مراسم چهلم استاد برسانم.
به
اتفاق رضا و بقیه ی دوستانم، به خانه استاد رفتيم. خانم ایشان با دیدن من مادرانه
به آغوشم کشيد و پس ازتحسين و تعريف و اظهار رضايت ازکاری که آنهم درآن شرايط کرده
بودم، قدردانی کرد و به اتفاق فردايش برای اجرای مراسم چهلم به امامزاده طاهرکرج
رفتيم. همه هنرمندان نامی از هر هنری آمده بودند. برای من فرصتی بود تا بسياری
ازهنرمندان نامدار را ازنزيک ملآقات کنم. آقای بوستان که گرداننده مراسم بود تعدادی
از شعرای نامدار را مثل مشيری و ابوالحسن ورزی و معينی کرمانشاهی، ابراهيم صهباح و
حسنعلی ملاح و تبریزی غیره رايک به يک به پای تريبون دعوت کرد وآنها هرکدام رفتند
و شعری و یا نوشته ای خواندند و بعد ام مرا برد تا پای تريبون بروم و چند جمله ای
بگويم. برای من غير منتظره بود و سنگين که برای جمعی از بزرگان هنر ايران زمين لب
به سخن بگشايم. بالاخره پشت تريبون رفتم و خودمم نفهمیدم که چی گفتم. وقتی که می
ديدم جمعيت هم چنان دارند برای من دست می زنند. مثل خواب می ماند. هم چنان ايستاده
بودم به جمعيت هنرمندان سرشناس کشورکه مقابلم نشسته بودند و با احساسات دست می
زدند می نگريسم. درآن لحظه نمی دانستم چه می گذرد. به خودم می گفتم که اين همان
بچه گدا و آدامس فروش کوچه های غريب آبادان است؟ که بالاخره ازآن همه طوفان گذشت و
نشکست و به بار نشست؟
نفهميدم
کی و چطور درميان آفرين و احسنت های حُضار، آمده بودم و سرجايم کنار آقای
قوامی(فاخته) نشسته بودم. مراسم که به پايان رسيد و ازداخل مسجد بيرون آمديم خيلی
از هنرمندان که تاآن موقع من فقط درفيلمها و مجلات وکتابها آنها را ديده بودم، به
من دست می دادند و آفرين و احسنت می گفتند و من احساس غروری توأم با بغض داشتم.
بعداً هم استاد احمدعبادی از من خواست تا مجسمه ای هم از ايشان بسازم. چند ماه بعد
پرتره ای هم از ايشان ساختم واز ان پس ارتباط نزدیکی با هم داشتیم. بعد پرتره های
ديگربرای هنرمندان مختلف ساختم و همين خودش برای من عاملی جهت ارتباطم با بسياری
ازهنرمندان مهم کشور شد و به زندگيم معنی و جهت داد. و ازآن پس خودم را مجسمه
سازمی دانستم.
«۱٩»
خيلی زود به مشهد آمدم. سرهنگ مرا درقسمت تبليغات
لشکرمشغول کرد. کارم فقط نوشتن پلاکارد و چهره ی سربازان کشته شدة لشکردرجبهه برای
اهداء به خانواده هایشان بود. آنروزخودم را قانع کردم که اين کار بهترازکشتن
انسانها و جنگيدن درجبهه هاست.
شب اول
میان آن همه سرباز ریشوی عقیدتی احساس یک آدم خائن را داشتم که به دستة دشمن
پیوسته است. از خودم بدم میآمد. آرام نداشتم ازآسایشگاه بیرون زدم. تاجای خلوتی
برای فکرکردن بیابم. تا درمورد همه چیزخوب فکرکنم.
رفتم روی نیمکتی زیردرختان مقابل آسایشگاه
نشستم. باخودم اندیشیدم«آیا آمدنم به اینجا خیانت به خون تمام آنهمه اعدام شده
نیست؟
آیا می
توانستم درمقابل حاج آقا و سرهنگ بیشترمقاومت کنم و نیایم؟. آیا بهتر نبود همان وقت
که سرهنگ به من مرخصی داد فرار می کردم و به مشهد نمی آمدم؟
اما تا کی
می تونستم فراری باشم. کجامی تونستم بروم؟. اگه قرار بود تا به این نظام کمک کنم
پس آن همه بدبختی و عذاب و زندان و شکنجه که دیدم برای چه بود؟.اگه خودکشی کنم چه
میشه؟ اینجا که اسلحه زیاده. یه فشنگ و.. بعد چی می شه؟ بجز خانواده کک کسی هم نمی
گزه. فکرمی کنی فردا می آرن و توی روزنامه ها توی صفحة اول می نویسند«که سرباز.. چون نمی خواست درارگان ضد بشری رژیم
خدمت کند قهرمانانه به زندگی خود پایان داد؟ نه دو انگشت کاغذ می نویسند که
سرباز... در اثر سهل انگاری ..و پرونده ات رو می بندن.. وکس دیگه ای میارن. خوب
بیارن. مهم اینه که من.. باید فرارکنم. باید در اولین فرصت فرار کنم. باید خوب روی
موضوع فرار فکرکنم. که بعد از فرار به کجا بروم. باید فرار کنم...
با این
تصمیم چند روز دیگررا سرکار رفتم. امانه مثل بقیه مسجد می رفتم و نه نماز میخواندم.
شاید می خواستم تا ازآنجا بیرونم کنند و به خط مقدم بفرستندم. هرچند وقت سرهنگ به
محل کارم که درطبقة بالا بود می آمد تا سروگوشی آب بدهد وکم و بیش فعالیت هایم را زیرنظر
بگیرد. یک روزکه مثل همیشه بالاآمد و سربازخدمه برایمان چای آورد. هنگام صرف چای
گفت:«می دونی که من مسئول رفتارشما دراینجا هستم. خدای نکرده اگه رفتارغیر معقولی
از شما سربزنه من مسئول خواهم بود و حاج آقا یقه منو میگیره؟»
منظورش را فهمیدم. من مسجد نمی رفتم. درآسایشگاه مثل بچه های دیگر نماز و قرآن
نمی خواندم بلکه ُرمانهایی که باخودم برده بودم می خواندم و با بقیه قاطی نمی شدم
و .. منظورش این بودکه مواظب خودم، رفتارم و حرف زدنم باشم که دسته گلی به آب
ندهم. و به هیج کس اعتماد نکنم و مثل بقیه به وقت نماز به مسجد بروم و خودم را با بقیه
هماهنگ کنم. میگفت:«اینجا مثل یه ارکستره اگه یکی با بقیه نزنه، رهبر ارکست خیلی
زودمی فهد.»
نمی دانم چرا فکر می کردم که او در حق
من خوبی کرده و چرا باید به خاطر اوکارهایی که با روحیه و اعتقادم سازگاری ندارد
بکنم! نمی دانم شاید اگر او نبود من بهر قیمتی این ذلت را نمی پذیرفتم. هروقت
سرهنگ تنها بود و حوصله اش سرمی رفت کسی را دنبالم میفرستاد و به دفترش که درطبقه
هم کف ساختمان عقیدتی بود می رفتم و از هردری صحبت
می کرديم.
از پدرم و اعتقادات فلسفی اش که اوجالب
می دانست صحبت می کردیم. گاه شک میکردم که اوتمام سابقه مرا می داند. چون با من
بحث فلسفی و ادبی می کرد با هم از نیچه و دکارت و کامو و بکت و سارتر و یونسکو و
کافکا و دریدا ... می گفتیم.
آنروز راجع به کتاب صدسال تنهایی مارکزکه
بتازگی بیرون آمده بود راجع به شخصیت
آئورلیانو می پرسیدکه بعداً فهمیدم که آن کتاب رادست دختر دانشجویش دیده که درخانه
می خوانده.
می
گفت که خودش هم آنرا خوانده و بدش نیامده. می گفت ازشخصیت آئورلیانو خوشش آمده و
اینکه چرا در ایران اینجور نویسنده گان توانایی ظهورنمی کنند و من پیش خودم می
گفتم :«این مرد اینجا چکار می کند؟»
آنقدربا
اوخودی شده بودم و با اواحساس نزدیکی می کردم که همه چيز راگفتم و اینکه حقيقتش من
اينطورگذشته ای داشته ام، کمونيست بوده ام و زندان رفته ام. بعد ازآنکه همه چيز را
به اش گفتم، تبسمی کرد وگفت:«فکرمی کنی من نمی دونستم؟»
و ازم خواست که لرُبازی درنيارم و به کس ديگه ای چيزی نگم و بعد ادامه داد:«حالا که توديگه نيستی، يه
زمانی جوون بودی و اشتباهاتی کردی. اشتباه درطبیعت جوانی است. تا اشتباه نکنی که
درست را یاد نمی گیری. و حالا هم که مثل بچه مسلمان های ديگه، داری خدمتت رومی کنی.»
چقدربا شنیدن این حرف عصبی شدم. ادامه داد:«فکر نکن
که همه ی این درجه دارایی که تواین سازمان هستند معصوم اند و معتقد. قسم می خورم
که خیلی هاشون خونه که میرن سر به مُهر نمی ذارند.»
چيزی نگفتم. سرهنگ برای
آنکه خیال حاج آقا را راحت کند خیلی از من پیش اوتعریف کرده بود. يک روز ديگر مثل
هميشه مرا خواست تا به دفترش بروم. واردکه شدم بادیدن من از پشت میزش بلند شد.کلاهش
را ازسرش برداشت وگفت:«با من بيا. من هم پشت سرش از ساختمان چند طبقة عقيدتی بيرون
زديم. توی پارکينک ساختمان، پاترول طوسی متاليک و پرده کشيده اش درحالی که راننده
پشت فرمان نشسته بود، منتظرمان بود. سوارشديم و به ساختمانی در قسمت ديگر پادگان
رفتيم. پياده شديم و راننده مثل هميشه توی ماشين ماند. واردساختمان که شديم، سربازی
که نگهبان آنجا بود از اتاقی بيرون آمد. سرهنگ روبه سربازکرد و به درسالنی اشاره
داد وگفت:«کليد اينجا را بيار و بازشکن.»
دقايقی
بعد سرباز با دسته کليدی برگشت و درسالن را بازکرد. سرهنگ رو به سربازکه میخواست
همراه ما وارد سالن بشود کرد وگفت:«با شماکاری ندارم بريد و در رو هم ببندید.»
به
سالن بزرگ که مملو ازکتابهای ريز و درشتی بودکه روی هم انباشته بود وارد شديم. هيچ
ايده ای نداشتم که چراآنجا هستيم. سرهنگ نگاهی به اطراف کرد و رو به من کرد وگفت:«ببين
اين کتابهائی روکه می بينی، همه رو از تیپ های لشکر و ادارات دولتی و مدارس و
دانشگاههای استان خراسان و جاهای ديگه جمع کردن و همه رو آوردن اینجا. میگن که
طاغوتی اند و بايد پاک سازی بشن.
وقتی شنیدم که کلمه ی «می گن»را
استفاده کرد پیامم را گرفتم. یعنی که این نظراو نیست پرسیدم:«منظورتون ازپاکسازی چیه جناب سرهنگ؟»
سرش
را تکان داد وآهی کشید وگفت:«چه می دونم دستور از بالا اومده که همه رو بسوزونن.
منتهی من فکرکردم شاید چيزهائی شون به درد بخور باشه و قابل استفاده. مکثی کرد و
پرسید: می فهمی که؟»
من
ياد حرف پدرم افتادم که هميشه می گفت:«حالامن از تو می خوام که ازاين به بعد کارت
همين باشه، که يکی يکی اينها رو نگاه کنی و اونهائی روکه بد و به مزاق آقایون غير اخلاقی
و چه می دونم غيراسلامیه جداکنی و خوبها و اونهائی روکه می دونی یه جوری میتونیم
دوباره استفاده کنیم،کناری بذاری تابين تيپ های لشکرتقسيم کنيم و ادامه داد: «منظورمنوگرفتی
که؟»
«بله
جناب سرهنگ چرا که نه.»
موقع
رفتن لحظه ای برگشت وگفت:«خیلی احتیاط کن. حاج آقا آدم راحتی نیست.»
باصدای
گرفته ای گفتم:«چشم قربان.»
از او خواستم تا اگرممکنه دوستم بهداد را به
کمکم بفرستتد. سری تکان داد وگفت:«فکر خوبیه. بهداد هم بچه ی مطمئنیه.»
آنروز
و این حادثه ی نجات کتابها مرا درتصمیم فرارم سُست کرد. بخودم گفتم کارکمی نیست.
حتی اگر شده به این خاطرهر روز را به مسجد بروم و نماز بخوانم و هر پنج شنبه شب را
به دعای کمیل بروم و توی سرم بزنم ارزشش رادارد.
بهدادرا
از روزهای اولی که به جبهه رفته بودم می شناختم.
بچه تهران بود و پدرش فرش فروش معروف و تاجری صاحب نام
درتهران بود. اما خودش اهل ادبيات بود و قلم خوبی هم داشت و قصه هائی هم درمجلات ادبی به
چاپ رسانده بود و دوست و محَرَم راز هم بوديم. خطاط خوبی بود و مدرک ممتاز خط را هم
داشت. از بعضی لحاظ با هم وجه اشتراک و سازگاری داشتیم. با پول و پارتی آنجا
افتاده بود. آدم رندی بود براحتی می توانست باهرکس و هرمحیطی خودش را سازگارکند.
می گفت:«خوب نماز بخونیم مگه چیه؟ دعای کمیل هم میریم چه اشکالی داره؟ اینم
براخودش عالمیه، فرصتیه که اگه از اینجا بریم دیگه گیرمون نمیاد. بذار اینها رو هم
تجربه کنیم. چه اشکالی داره.» بالای لبش را خاراند وادامه داد:«پسر با این چیزا
حال کن. خودتو از دور و برت جدا نکن. بعد به شاخ و برگهای بالای سرمان نگاه کرد و
به آرامی گفت:«شب یک دهکده را وزن کنیم، خواب یک آهو را، گرمی لانة لک لک را رو
ادراک کنیم، روی قانون چمن پا نگذاریم و دهان را بگشائیم اگر ماه درآمد. و نگوئیم
که شب چیز بدیست، و نخواهیم که مگس از سرانگشت طبیعت بپرد بیرون، و بیاریم سبد،
ببریم این همه سرخ، اینهمه سبز و... بعد قهقهه زیرخنده زد و بادست محکم روی زانویم
زد وگفت:«راحت باش پسر.»
از
فردای آنروز ما کارمان را شروع کرديم. اما هرساعت چند بار عیوض سرباز نگهبان که حضورش
مزاحم مان بود به بهانة چای آوردن می آمد و آنجا می ماند. بهداد می گفت: «باید دست
به سرش کنیم. واله برامون مشکل درست می شه. اینجا نباید به هیچ کس اعتمادکرد.
من
کتاب تیره بختان داستایوفسکی را از میان تودة کتابها برداشت و به اش دادم تا ازشرش
راحت بشویم. بهداد عصبانی شد وگفت:«به این بیچاره چکارداری؟»
گفتم:«منظورت
چیه؟»
گفت:«چرا دنیاشو بهم می ریزی؟ بذارتو دنیای خودش
بمونه. برا خودش دنیای کوچیکی داره. نمی دونه کون خرچند طبقه است. فردا دیگه نمی
تونه از زندگی اش لذت ببره. چرامیخوای مث خودت بیچاره اش کنی؟»
گفتم:«این
فلسفه ی شماست. گناهش به گردن من.»
بی
آنکه جوابم را بدهد به طرف تپه ی کتابها رفت و باخودش گفت:«من سپوری دیدم، می رفت
و آواز چکاوک می خواند.»
عیوض
کتاب راگرفت و به اتاقش رفت و تا غروب دیگر او را ندیدیم. حتی برای نماز مغرب هم
نیامده تا اینکه بهدادرفت و صدایش کرد.
آنروز
تا غروب مقدار زيادی کتاب راکه ما فقط به عنوان و نام نويسنده اش نگاه کرده بودیم
جداکرديم. اماکارکنترل آن دهها و شاید صدها هزارها کتاب که درطول دهها سال درکتابخانه
های مختلف لشکر و تيپ وگردانها و دانشگاه و مدارس مختلف و مستقردر استان پهناوری
مثل خراسان، کاری نبود که با يک ماه و دو
ماه با تمام برسد. بعد ديدیم که ما همة کتابها را خوب تشخيص داده ایم و تاآن موقع
به اعتقادمابه هيچ کتاب ضد اخلاقی بر نخورده بوديم. خوب چطورمی شدکتابهای آندره
مالرو وياتولستوی و منظومه های پوشکين و رمانهای داستایوفسکی، کازانتاکيس، سروانتس،
شکسپير را،کامو، بالزاک و سارتر، میلان کوندرا و هدایت و چوبک و کسروی و صدها اثر
نفيس وکمياب ديگررا به آتش سپرد. اما آیا با این کار ما سرهنگ زیر سؤال نمی رفت؟
آیا حاج آقا مشکوک نمی شد؟ فردای آنروز با هزار زحمت و خواهش توانستیم که عیوض را از
اتاق بیرون بیاوریم تا برایمان وسائل چای را بیاورد که لااقل خودمان چای درست
کنیم.
اهل
روستا های اردبیل بود. دوتا بچه داشت و تاکلاس سوم راهنمایی بیشتر نخوانده بود. از
آن روز به بعدکتابی می برد و تاتمامش نمی کرد به سراغمان نمی آمد. می گفت:«منِ خر
این
همه مدت روی این گنج نشسته بودم و نمی دونستم. ازبیکاری داشتم خُل می شدم.»
کار
جدا سازی ما هم چنان ادامه داشت. ريسکی کرديم و چند روز همانطور ادامه داديم. من و
بهداد تصميمی گرفتيم که اعتماد سرهنگ ازماصلب نشود. تا توانستيم مقداری کتابهای
چاپ قديم و که اغلب پليسی و جنائی و يا مربوط به حزب رستاخيز بودند را درگوشه ای
بعنوان کتابهای غيراخلاقی روی هم تلنبارکرديم. گاه ازيک کتاب ده ها نسخه وجود داشت
که روی صفحه ی اولشان مُهر لشکرو يا تيپ وگردان و یا مدرسه و دبیرستانی حک شده بود
وگاه نام اهداء کننده افراد و سازمانهای مختلف زمان شاه.
بالاخره
بعد ازچند روزی غیرمنتظره حاج آقاباهمراهی سرهنگ آمد تا نگاهی بکند و ببیندکه ما به
کجارسيده ايم. وقتی که وارد سالن شد کنارتپة کتابهای به اصطلاح خوب رفت. ماکتا
بهائی از سعدی و حافظ و شاهنامه و کليله و
دمنه و قاآنی و نظامی و دستغیب و مطهری و.. غيره را بطور مشخصی روی بقيه چيده
بوديم. حاج آقا هم آدم احمقی نبود وکتابهائی که در رديفهای زير قرار داشت می ديد.
با نوک نعلین اش به کتاب قطوری زد وگفت: «اينودر بياريد ببينم چيه.»
بیرونش
آورديم. کتاب نسبتاً بزرگ و قطوری بود که توسط انگليسی ها با طراحی های هنرمندانه
در مورد تاريخ باستان ايران وآثار باستانی اش از جمله تخت جمشيد بود. حاج آقا که
حالا کتاب قطور را روی تپه ی کتابهای جداشده که مثل ميزی برايش شده بود ورق زد و
بعد رو به ماکرد و پرسيد:«کدوم يکی از شما تصميم می گيره که کدوم کتاب خوب وکدوم بده؟»
گفتم:«حاج
آقا. خوب معلومه که چه کتابائی مُضره، اما اين يکی رو من جداکرده ام، کتاب کم ياب
وگرونیه.»
سرهنگ
پیش دستی کرد وگفت:«بذارش کنار. من می خوام ببرمش خونه بخونمش، ببينم که اين
انگليسی هاچه غلطی کردن.»
حاج
آقا به آنهائی که می بايست سوزانده شوند نگاه کرد، کتابهای پليسی و جنائی وتعداد
زيادی ازکتابهائی مثل انقلاب سفيد و الغای رژيم ارباب و رعيتی و چيزهائی در مورد حزب
رستاخيز و ايران نوين خانواده پهلوی و بسوی تمدن بزرگ و غيره.
بعد
خودش به سمت تپه کتابهائی که هنوز ما به
آنها دست نزده بوديم رفت وکتاب تاريخ هيجده سالة آذربايجان احمدکسروی را برداشت وگفت:«کتابهای
اين مردک را همه بندازيد دور ها.»
چیزی
نگفتیم و فقط نگاهش کردیم. اما من کتابهای کسروی را بعداً ازآنجا خارج کردم و دریک مرخصی که شهرمان رفتم
برای پدرم بردم. بعد سرهنگ با صدای بلندکه حاج آقاهم خوب بشنودگفت:«برا اينکه جلودستتون
خالی بشه گفته ام که ازتيپ هابيان و اصلاح شده ها رو ببرن و اونائی که بايد سوزونده
بشن ببرند.»
گفتيم:«باشه
جناب سرهنگ.»
درحال
رفتن بودند که حاج آقاکتاب دیگری را برداشت. نگاهی به جلدکتاب کرد و از همانجا
پرسید:«این میلان کون دَرا دیگه چه خریه؟»
من
و بهداد توی حرفش پریدیم و هرکدام چیزی گفتیم. حاج آقاگفت:«پس ازاون کمونیست هاست.»
گفتم:«نه خیر حاج آقا. یه نویسندة چکه که سالها پیش به
فرانسه مهاجرت کرد.»
کتاب را روی کتابهائی که باید سوزانده شوند پرت کرد و بی آنکه دیگر چیزی بگوید
ازآنجا رفتند. تا از درخارج شدند من و بهداد بسرعت دویدیم وکتاب را برداشتیم و
گوشة امنی گذاشتیم. مسئوليت سختی به عهدة ما واگذار شده بود. بعد از رفتن حاج آقا
و سرهنگ درحالی که قلبمان طپش تندی گرفته
بود من و بهداد نفس عمیقی کشیدیم و روی کتابها نشستيم تا سيگاری بکشيم. بعد به
بهداد گفتم:«چکارکنيم؟
حيف اين همه کتاب. کاش میشد يه جوری همه رو از اينجا نجات می داديم.
بهدادکه داشت دود سيگارش را بيرون
می دادگفت:«کاری نداره.»
گفتم:«چه
طوری؟»
گفت:«پسر،
ناسلامتی ماسربازعقيدتی، سياسی هستيم ها!.»
با
تعجب پرسيدم:«خوب که چی؟»
گفت:«ما
که از پادگان بيرون می ريم، کسی خايه نداره جلومونو بگيره که.»
گفتم:«خوب آخه چه چطوری؟ اونم اين همه کتاب روکجا ببريم؟»
بهداد دستانش را به هم
ماليد وگفت:«من فکرشوکردم. می بريم به کتابفروشی مهدی که بامن دوسته می ديم.»
«بفروشيم؟»
« برا اینکه شک نکنن، شاید
یه چیزی هم گرفتیم.»
«نه،کاش بشه اينارو از اينجا
بيرون داد و مجانی هم که شده به کتابفروشی ها داد و یاهمین جوری دم خونه ها گذاشت.»
روزها
گذشت و ما لیست بلندی ازکتابها برداشتیم و ابتدا نزدچندکتابفروشی که میشناختيم رفتيم و با ريسک بزرگی که کرديم، جريان راتعريف
کرديم. اما نگفتيم که ازکجا میآوريم. به هرکدام چيزی گفتيم. ازآنجاکه ماسرباز
عقيدتی سياسی بوديم لباس شخصی به تن داشتيم. خودمان را شهروند مشهد معرفی کردیم وگفتيم
که می خواهيم به تهران اسباب کشی کنيم. بعد صفحه ای ازکتابها راکه آرم اداره و يادانشگاه
و لشکری رویش بود پاره کردیم و بالاخره تا توانستيم با نيسان آبی رنگ عقيدتی که دراختيارمان
بود،کارتون کارتون ازکتابها را از پادگان خارج کردیم و بين کتاب فروشی ها توضيح
کرديم. تاجائی که بعد ازچند ماهی که کارمان به آخررسيد و مقدارزيادی کتابهای پليسی
و بی خودرادرگوشه ای روی هم تلنبار کرديم.
حالا
هفته ای بودکه بهداد با کاروانی از مردم نیشاپورکه به سوی تهران برای زیارت امام
پیاده راه افتاده بودند رفته بود. موقع رفتن بهش گفتم:« تودیونه ای پسر، توکه
اعتقادی به این جماعت نداری چراچاپلوسی می کنی؟»
خنده
ای کرد وگفت:«پسر جای تو بودم می اومدم. چند سال دیگه همه مُردیم. این فرصتیه که
کم گیرمی آد. میدونی چندشب و روز پیاده با جماعتی به این احمقی توی مسیری به این
درازی راه رفتن چه اتفاقاتی می افته و چه تجربیاتی رو من خواهم دید؟ چه شبهای رو من
حس خواهم کرد. توی اینجور سفرهایی کمک کردن و یا کمک گرفتن را تجربه میکنی. عملاً
حس می کنی که در سختی ها و پستی و بلندی های راه درتاریکی و روشنی وجودت برای
دیگران و وجود دیگران برای تو مؤثراست. بهم نیازداشتن رو تجربه می کنی. به هم تکیه
کردن را و...
چیزهای
می گفت که برای من غیرقابل فهم و درک بود. فقط می دونستم که می گه از هرفرصتی
استفاده کن و تا زنده ای سعی کن همه چیز روحس و تجربه کنی. خودتوتوی هیچ قوطی فلسفی ننداز، آزاد، آزاد باش و ازطبیعت
هرآنچه دراوست سعی کن لذت ببری.
می گفت:« بزرگترین بدبختی انسان اینه که روزیش
تکراری داشته باشه. اگه نتونستی روز خوشی رو بسازی، روز بد و زجر آوری رو بساز.
اگه خوشی و لذت رو نیافتی دنبال یه چیز زجرآور بگرد و روز تو از تکراردربیار و...
برای خودش فلسفه ی عجیبی
داشت که باهیج فلسفه ای که من می شناختم همخوانی نداشت. خودش هم همیشه می گفت:«آب
بی فلسفه بخوریم. واژه باید خود باد، واژه باید خود باران باشد... بگذاریم که
احساس هوائی بخورد. بگذاریم که غریزه پی بازی برود، کفش ها را بکند و به دنبال
فصول ازسرگلها بپرد. و...
یه
روزکه خیلی غمیگین و گرفته زیرسایه درخت تبریزی مقابل آسایشگاه نشسته بودم و سیگار
می کشیدم. باتبسم همیشگی ای که برلب داشت جلو آمد و مثل همیشه باکف دست به پشتم زد
وگفت:«بازچی شده. پاشو بروتو، اینجا جای تونیست.»
گفتم:«چی
میگی؟»
گفت:«زیر
سایه درخت به این زیبایی نشستی و زانوی غم بغل گرفتی. اینجا باید من بشنیم ودر
افسون این گلهای سرخ شناور باشم. پاشو، پاشو برو ببینم.»
گفتم:«معنی
شعر مردمو خراب نکن. با این تحلیل ات ارزش شعرشو پایین آوردی.»
خنده
ای کرد و برای اینکه بحث راعوض کندپرسید:«خوب بگو ببینم به چی فکر میکردی؟»
«خوب
به نتیجه ای هم رسیدی؟»
«نه.»
«چرا؟»
«برا
اینکه نمی دونم خوشبختی چیه و از چه راهی می شه به خوشبختی رسید.»
مثل
همیشه با کف دست روی زانویم زد و به آسمان نگاه کرد وگفت:«هیج راهی به سوی خوشبختی
نیست ، بلکه خوشبختی خود ِراهه.»
چند
روزی بعد از اینکه بهداد با کاروان رفته بود. سرهنگ آمدکه نتيجه کار را ببيند با تعجب
پرسید:«کتابها چی شدن؟ آب رفتن؟»
گفتم:«جناب
سرهنگ بين تيپ ها تقسيم کرديم. خيلی ها رو هم داديم بردن و سوزوندن و حالااين فقط
ِسری آخرکتابهای ضد اخلاقیه.»
بعددفتر
رسيد تحويل را برداشتم و نشان سرهنگ دادم. بی آنکه نگاهش کندگفت: «خوبه ديگه چی
نشون من می دي، حالا جمع کن وقت نمازه و از فردا هم برگرد سرکارِت.»
منظورش
همان کار پارچه نويسی و پرتره کشی بود. بعد من و عیوض که پشت سرش راه افتاديم
برگشت و به من گفت:«راستی فردا مهمون داريم ترتيب نصب پلا کاردها را بده.»
پرسيدم:«کيه جناب سرهنگ؟»
گفت:«آقای
خامنه ای رییس جمهوره ديگه لرُگه مگه نمی دونی.»
از
اينکه سرهنگ به من اعتمادکرده بود وآن مسئولیت سنگین را بعده من گذاشته بود تا آن
همه کتاب را نجات دهیم احساس خوبی داشتم و مطمئن بودم که از سرنوشت کتابها خبر
داشت و خودش را به ندانستن می زد.
«۲٠»
جریان
آن کتابها هم مرا ازتصمیم فرار منصرف کرد و هم من و سرهنگ را بهم نزدیکتر کرد.
هنوز چندماه ازآمدنم به آن واحد نگذشته بود که یک شب جمعه مرا برای شام به منزلش
دعوت کرد. راننده اش مارا از پادگان به اتفاق به منزلش واقع درمنطقة خوش آب و هوای
مشهد رساند.
واردخانه
که شدیم خانم اش با چادرسفیدگلداری که حسابی صورتش را پوشانده بود و من نفهمیدم که
چند ساله است و نه چه قیافه ای دارد با خوش آمدگویی ای محترمانه و احولپرسی از مادرم
و خانواده ام ، باراهنمایی سرهنگ که پیشاپیش من میرفت وارد پذیرایی بزرگ و ال
مانندشان شدیم. و پس ازآنکه با خانواده اش آشناشدم دفتری ازاصول پایه ای طراحی
راکه قبلاً سرهنگ ازم خواسته بود به پسر دوازده ساله اش دادم. تا من درمورد ورق به
ورقش توضیحاتی به پسرش دادم سرهنگ هم نمازش را خوانده و خانم اش هم شام را روی میز
چیده بود و برای صرف شام به اتاق مجاور پذیرایی رفتیم.
حالا
دیگر شام راخورده بودیم و من و سرهنگ توی پذیرایی نشسته بودیم اخبار تلویزیون که
تمام شد و سخنرانی امام شروع شد. چند دقیقه ای که گوش کردیم سرهنگ کانال را عوض
کرد. برنامه ای دیگر بنام راهیان نور بودکه دوربین تعدادی بسیجی و پاسدار را در عملیات
تعقیب می کرد و... سرهنگ زیر لب چیزی گفت و تلویزیون را خاموش کرد.گفتم:
«
چیزی فرمودید قربان؟»
باتبسمی
که به لب نشاند گفت:«می بینی؟ هیچ فرقی بین خونه و سرکار برا آدم نمی ذارند. ازصبح
تاشب که خونه میام یا موعظه ی آخونهاها رو می شنویم و یا...»
چیزی
نگفتم. برخاست و به سوی پیانویش که گوشه ی پذیرای بود رفت. در پیانو رابالا زد وچند
نوک انگشت روی نت هازد و بعد روبه من کرد وپرسید:«چی دوست داری بشنوی؟»
گفتم:«جناب
سرهنگ من زیاد موزیک های پیانوی را نمی شناسم.»
گفت:«شوخی
نکن، بگو چی دوست داری بشنوی؟»
باید
چیزی می گفتم. سرهنگ مرا به خانه آورده بود تا هنرنمایی اش را به من نشان دهد.
باید چیزی می گفتم. برای آنکه خیلی تند نرفته باشم گفتم:«از آقای معروفی چیزی
بزنید.»
گفت:«مطمئنید؟»
گفتم:«بله.
اون خوابهای طلایی اش روخیلی دوست دارم.»
به
طرف پیان برگشت و شروع کرد. اوکه مرانمی دید. چشمهایم را بستم وگوش به صدای
نواختنش سپردم. تمام که کرد به طرفم برگشت وگفت:«البته استاد معروفی کجا و ماکجا.»
گفتم:«استاد..
ببخشید جناب سرهنگ واقعاً دستتون درد نکنه. بی نظیر بود. عالی بود.»
گفت:«پس خوشت اومد؟»
«معلومه.
محشربود.»
گفت:«پس
حالا که خوشت اومده یکی هم من انتخاب می کنم و برات می زنم.»
دفترنُت اش را ورق زد و بعدشروع کرد. تا حالا
نشنیده بودمش. ریتمی سنفونیک داشت. تمام که کرد برخاست و پرسید:«فهمیدی ازکی بود؟»
«نخیر
قربان.»
گفت:«سونات
شماره ١٠بتهون
بود.»
گفتم:«
من اینقدرا هم سنفونی شناس نیستم. از بتهون چند تایی دارم و خیلی گوششون میکنم.
اما این تیکه رو من نشنیده بودم.»
به شوخی گفت:«پس حالا دیگه
شنیدی.»
درحالی
که می آمد تا بنشیند پرسید:«کیارو می
شناسی؟»
«تعدادی
رومی شناسم.»
«مثلاً؟»
«
از باخ گرفته تا موتزار و دبوسی، و بتهون و شوپن و شوبرت و واگنر و دبیلیوس و
هایدن و... روسها هم ازچایکوسفکی و کوروساکف و شوستاکویچ و... و پرسیدم:«جناب
سرهنگ سؤالی بکنم حمل برفضولی نمی کنید؟»
دانة
انگوری رابه دهان برد وگفت:«نه اینجاهرچه دلت می خواد بگو، چون مهمونی و مهمون
حبیب خداست.
پرسیدم:«بااین روحیه و
هنری که شما دارید چرادرعقیدتی خدمت می کنید.»
نگاهی
به من کرد. بطوریکه ترسیدم تند رفته باشم. قدری سکوت کرد وگفت:«من یه نظامی ام.
انتخاب نمی کنم که کجاخدمت کنم.»
خانمش
در زد و باسینی چای تازه واردشد و دیگر مواظب بودم تا سؤالهای بی خود نکنم. موقع
رفتن که برخاستم تاخدا خافظی کنم. سرهنگ بسته ی قطوری راکه با سلیقة خوب کادوپیچ
شده بود ازروی میزبرداشت و به سویم درازکرد. پرسیدم:«این چیه جناب سرهنگ؟»
تبسمی
کرد وگفت:«هدیه ی ناقابل برا پدرت.»
فکرکردم
که بدون شک قرآن بزرگی است که پدرم از دیدن آن حتماً عصبانی می شود. فردای آنروز مرا
خواست. به دفترش رفتم و گفت:«من عازم جبهه هستم، بعد از من لرُبازی در نياری ها!
حاج آقا هستش . خيلی مواظب رفتارت باش.»
گفتم:«جناب
سرهنگ حقيقتش من هم ازاينجا ديگه خسته شدم. میشه دستور بفرمائيد منم
به
منطقه بيام؟»
گفت:«نه
فعلاً نه. اوضاع جالب نيست.»
گفتم:«جناب
سرهنگ چه حرفائی می فرمائيد.»
خواهش
کردم. بالاخره گفت:«خوب حالابرو سرکارت تا ببينم چی می شه.»
روز
بعد در محل کارم پشت سه پايه نقاشی نشسته بودم تاعکس افسرکشته شده ای راکه آورده
بودند بِکِشم. وقتی خوب به عکس نگاه کردم،سروان مجيدی فرمانده گردان خودم بود. بی
اختياراشک توی چشمانم زد. ازدرجه دارعقيدتی پرسيدم که کی و چطورکشته شده؟
گفت:«مگر
می شناختيش؟»
گفتم:«فرمانده
ام بود. پنج ماه تمام شب و روز زير يه سنگر بوديم.»
درجه
دارگفت:«سروان مجيدی برای بازديد ازگروهان چهارگردان، به خط رفته بود که مجاهدین
حمله ای کرده بودند و دوتاگروهانمان را شبانه غافل گيرکرده بودند و خيلی ها رو هم
شهيدکردن. ايشون هم تو اونشب شهيد می شه.»
بعدازتمام
کردن پرتره اش، خود من هم برای تشيح جنازه اش به روستائی دراطراف بجنورد رفتيم و
با خانواده اش هم تسليت گفتم. دوتا بچه ی پنج و شش ساله اش راکه خودش زمانی که
جبهه بودم عکس شان را نشانم داده بود شناختم. و پدر پيرش راکه به زحمت با آن عصای
خود ساخته اش که شاخه درختی بود، همراه جمعیت قلیلی که جنازه را روی دست حمل می
کردند لنگان لنگان راه می آمد.
هفته
ای گذشت و سرگروهبان عقيدتی مرا صداکرد وکاغذی دستم داد وگفت:«بگير، دو هفته مرخصی
داری و از اونجا میری جبهه.»
خوشحال
شدم. بدون معطلی وسائلم راجمع کردم و کادوی سرهنگ راهم درکیسة سربازیم به زحمت جا دادم
و به ایستگاه قطاررفتم. توی کوپه نشسته بودم از بیکاری و اندکی کنجکاوی برآن شدم
تاکادوی سرهنگ را دربیاورم تا ببینم چیست. بازش که کردم دیدم که همان کتاب
قطورآثار باستانی ایران است که انگلیسی ها نوشته و طراحی اش کرده بودند.
به تهران آمدم و ازآنجا به کرمانشاه رفتم. آرشیا
برادرم که کارش حسابی گرفته بود و به خانواده می رسید. با خیال راحت به جبهه رفتم.
آنجا هم کارمان همان
تبليغات و نوشتن پلاکارت و تقسيم هدايای مردمی که کاميون کاميون میرسيد بين
گردانها و تيپ های مستقردرخط بود. گاه برای سرکشی به خط می رفتيم. حالا دوماهی بودکه
درجبهه بودم. يک روزسرهنگ که داشت بالای تپه ی مقابل سنگرآفتاب میگرفت، باز مرا صداکرد.
ازتپه بالا کشيدم و نزدش رفتم. نفس نفس زنان سلامی کردم. پرسيد:«دلت برای خانواده
ات تنگ نشده؟»
گفتم:«کاريش
نمی شه کرد جناب سرهنگ .»
گفت:«می
خوای يه چند روزی بری سربزنی؟»
گفتم:«نیکی
پرسش داره جناب سرهنگ.»
فردای
آنروزحرکت کردم. توی مرخصی از راديو شنيدم که عملياتی درقسمت لشکرما شروع شده. تمام
روز راديو برنامه های عادی خودش را قطع کرده بود و مارش نظامی پخش می کرد. فهميدم
که سرهنگ می دانست که عملياتی درپيش بود و می خواست که مرا از خطردورکند.
عمليات
چند روزطول کشيد و درتمام مدت مرخصی ام نگران سرهنگ بودم که درجبهه بود. دوهفته
مرخصی ام که تمام شدبه جبهه برگشتم. تغيیراتی رخ داده بود. اما آثاری از خرابی و
جنگ نديدم. ازاينکه سرهنگ سالم به مشهد برگشته بود، خوشحال بودم. درآن عمليات ارتش
ماتوانسته بود مقدار زيادی از خاک وطن را ازعراقی ها باز پس بگيرد.
من درجبهه ماندم. چندماه گذشت و دولت ایران
قطعنامه پانصد و نود و هشت سازمان ملل را پذيرفت. همه خوشحال بوديم که ديگرجنگ
تمام می شود. سرهنگ که تازه به جبهه آمده بود. یک روزمراعصبانی خواست وگفت:«پسرتونمی
تونی جلوی دهنتو بگيری؟»
گفتم:«چی
شده جناب سرهنگ؟»
گفت:«همه
پی درپی شکايتت رو می کنن.»
هرهفته
و يا هرماه، افراد و شخصيت های دولتی و يا روحانی برای بازديد از جبهه ها به
آنجا می آمدند. از قرارگاه
لشگرکه جای امنی با کانتيرهای خنک و امکانات رفاهی مجلل، با بهترين غذاها و آب
معدنی پذيرای می شدند و بعد برمی گشتند. از قرائتی گرفته تا خامنه ای که رئيس
جمهور بود رئيس مجلس و علمای بلند پايه حوزه ی علميه و غيره که میآمدند. محل اقامت
شان عقيدتی بود. رئيس جمهور و رئيس مجلس راکه من نديدم بيشتر از چند ساعت در قرارگاه
بمانند و با اسکورتهای طولانی خيلی سريع می رفتند. اما بقيه گاهی چند روز می
ماندند و در مسجد قرارگاه سخنرانی می کردند.
اغلب
باآن لحنهای تند و عصباني شان خطاب به ارتشيان هشدارمی دادند، که اگردر وظايفشان
کوتاهی کنند و خطائی ازآنها سربزند و.. به خط مقدم تنبيه می شوند و ازاين جور
حرفها. بعد شبها بعد ازشام و اقامه ی نماز شب در مسجد که درحقیقت اجباری بود، یعنی
به این صورت که غذا را فقط در مسجد لشکر می دادند و می بایست اول موقع نماز وارد
مسجد می شدی و در صف نماز گذاران نمازات رامی خواندی و بع سخنرانی های کسل کننده و
طولانی و تهدید وتوهین آمیز امام جماعت را باشکم گرسنه می شنیدی و بعد همانجا می
نشستی تا سفره های غذا را پهن کنند.. به
محض شروع نماز درمسجد را می بستند تاکسانی که برای نمازخودشان را به موقع نرسانده
اند. ازغذا هم محروم شوند. پس همة اهل لشکر بالجبار برای غذاهم که شده می بایست
نماز را هم بخوانند.
روحانیون مهمان بعد از باصطلاح اقامه ی نماز و
صرف شام به سنگر عقيدتی که محل استراحت شان بودمی آمدند و ما اهالی عقيدتی را همه
جمع می کردند و می گفتندکه اگر مسئله ای درمورد اسلام داريم سئوال کنيم.
يک
شب که يکی از اين آقايان روحانی که پُست مهمی هم درکابينه دولت هم داشت، آمده بود
و همه ی ماپرسنل عقيدتی هم بالجبار دورش نشسته بوديم و ايشان هم که داشت از دهها
نوع ميوه و تنقلاتی که جلويش گذاشته بودندميل می فرمودند پرسيدم:«حاج آقادرحالی که
امام جبهه راجبهه ی نور عليه ظلمت و معراج شهدای اسلام می داند، چرا شما در
سخنرانی امشب تان خط مقدم رامثل مجازات گاه خلاف کاران و خاطيان جلوه داديد؟ و خطاب
به فرماندهان می گويدکه اگرفردی خطائی يا خلافی مرتکب شد، به خط مقدم تنبيه اش
کنيد؟ مگرخط مقدم تبعیدگاه و تمام افرای که درخط مقدم هستند و با آن همه مشکلات با
لب تشنه می جنگند و شهيد می شوند، خلافکارند؟»
حاج
آقاباعصبانيت درحالی که ديد درحضورآن جمع کثير حاضر، من غافلگيرش کرده ام، سيب پوست کنده ای راکه به دهان برده بود، توی
دست اش تف کرد و باعصبانيت و چشمان دريده با انگشتش به من اشاره کرد وگفت:«من به
منافق بودن شما شک ندارم. اين حرف منافقين است.»
همه
نگاهم کردند. درحقيقت حکم مرگ مرا با اين حرفش صادرکرد. درحالی که همه به من نگاه
می کردند، گفتم:«حاج آقامن اين موضوع برام فقط سوال بود. منظور خاصی نداشتم. شما
خودتان فرموديد که اگرمسئله ای و سئوالی داريم بپرسيم. خوب اين برای من مسئله بود.»
سرگروهبان
محمدی که سه پسرش رادرجبهه ازدست داده بود وکنارمن نشسته بود، دست روی شانه ام
گذاشت و خطاب به روحانی گفت:«حاج آقا ايشان يکی ازسربازان خوب و مؤمن ماست.»
من
بعنوان اعتراض ازسنگر خارج شدم. بيرون که آمدم هوا مهتابی و پرستاره بود. بالای
تپة مجاورآنجاکه باپوکه های خالی توپ و خمپاره و حلبی تخت های خوابمان راساخته
بوديم، رفتم کنارتختم ايستاده تکيه دادم و سيگاری روشن کردم ساعتی سرگروهبان محمدی
که حاج آقا صدايش می کرديم درحالی که آفتابه ای پرازآب و چراغ قوه ای روشن رادر دست
داشت و میرفت تا به توالتی که کمی آن طرف تر، توی درةکم عمقی بود برود، مرا زير نور
مهتاب ديد و با نورچراغ قوه توی صورتم انداخت و پرسيد:« شما هستيدآربُد؟»
باصدای
گرفته ای گفتم:«بله حاج آقا.»
جلوآمد و دست روی شانه ام گذاشت و گفت:«من ازشهامتت و مسئله ای که مطرح کردی،
خيلی خوشم آمد. من سه پسردلبندم رو درخط مقدم فدای اسلام و انقلاب کردم و سالهاست
که از اين آقايان که بچه های خودشون رنگ جبهه رو تاحالا نديدن همين حرفارو شنيدم.
آخه معنی نداره! اين توهين به شهداست. شمابه نکته ی مهی اشاره کردي.
چيزی نگفتم و سرگروهبان با انگشت روی سینه ام زد
و ادامه داد:«توفکرش نرو. بعداز شما ما با ايشون صحبت کرديم و مسئله روختم کرديم.
درضمن ايشون هم مثل بقیه دوسه روزی مهمونن
ومی رن...»
من
هم چنان سکوت کرده بودم و او با آفتابه ای
که در دست داشت، درحالی که درآن تاريکی
نور چراغ قوه را جلوی پايش می انداخت، از من دور شد.
حالا
جريان به گوش سرهنگ که دوباره به جبهه برگشته بود رسيده بود. صدايم کرد و از من
توضيح خواست. من هم جريان را برايش تعريف کردم و اوگفت:«اگه قضيه فقط اينطور بوده
که شما حق داريد. اما من چيزهای ديگه ای شنيدم.
گفتم:«چی
شنیدی جناب سرهنگ؟»
گفت:«شنيدم
که به قرآن توهين کرده ايد.»
گفتم:«کی
این اینوگفته؟.»
کمی
عصبانی شد وگفت:«چه فرقی می کنه کی گفته. خود حاج آقا. به قرآن توهین کردی یا نه؟»
گفتم:«جناب
سرهنگ، شما باور می کنيد که من چنين کاری کرده باشم؟ من درحضور همة پرسنل يک سئوال
دينی از ايشون پرسيدم و چون نتونست جواب قانع کننده ای بمن بده گفت که اين سئوال
مشرکين است و منوکافراعلام کرد و ...»
حالا
من داشتم جريان را برای سرهنگ توضيح می دادم. گفتم:«جناب سرهنگ من تعجب می کنم که
شخص روحانی آنهم با اين مقام مهم دينی و دولتی، به اين راحتی و به ناحق دروغ بگه.»
به
کانتينری که محل کارم بود رفتم. رادیو را بازکردم. از راديو شنيديم
که مجاهدين از طرف مرزخسروی به کشورحمله کرده اند.
با
شنيدن خبر حمله مجاهدين، همه پرسنل به سرعت به سوی مسجد قرارگاه رفتيم و مقابل
تنها تلويزيون همگانی لشکرکه به ديوارمسجد نصب کرده بودند نشستيم. پيشروی مجاهدين به طورمستقيم پخش و دنبال می شد. روز بعد
بود که مجاهدين اسلام آباد را فتح کردند و به طرف کرمانشاه درحرکت بودند. می
دانستم که خانواده ام که ساکن کرمانشاه بودند دوباره آواره خواهند شد. روز بعد
طاقت نياوردم. ازسرهنگ خواستم تا اجازه دهد تاسری به کرمانشاه بروم، گفت:«بندة خدا
با اين وضعيت که نمی تونی که به کرمانشاه بری، مگه نمی بينی که مجاهدين به کجارسيدن؟
تا توبرسی، کرمانشاه روهم گرفتن.»
گفتم:«جناب
سرهنگ من طاقت ندارم. خواهش می کنم شما اجازه بدين، من يه جوری خودمو به اونجا می
رسونم.»
گفت:«حالاکه
خودت اصرارداری باشه. فردا با ماشين پُست برو.» فردای آنروز با
ماشین پُست تا اندیمشک رفتم و ازآنجا با اتوبوسهایی که به تهران می رفتند تاسه
راهی پلدختر و ازآنجا با چند بارعوض کردن ماشین های مختلف بالاخره به سه راهی
اسلام آباد رسيدم، از ماشین که پیاده شدم،
بوی باروت و گوشت سوخته همه جا را فراگرفته بود. نيروهای دولتی، مجاهدين را
که تا چندکيلومتری کرمانشاه نزديکی های ماهيدشت پيشروی کرده بودند. ساقط کرده
بودند.
درجاده هيچ ماشين شخصی رفت و آمدنمی کرد. چون من
سرباز بودم و برگة عبور هم داشتم با وانت لندکروزی که پُربود از نيروهای پاسدار و
بسيجی و به طرف کرمانشاه میرفت سوارشدم. کنارجاده تاچشم کارمی کردجسد نفرات و
ماشين های مجاهدين بودکه درحال سوختن بودند. وقتی به گردنه ی حسن آباد رسيديم، جسد
دختر مجاهد مرده ای را ديدم که به صخرة کنار جاده آويزانش کرده بودند وآن طرفتريک
بسيجی گلوله خمپاره ای را ميان رانهای جسد دختر مجاهد دیگری که کنار جاده افتاده
بود، گذاشته بود و با غرور به ماشين هائی که اغلب نظامی و درحال عبور بودند دست
هايشان را بعنوان پيروزی بالا می بردند و شادی و رقص می کردند. درطول آن مسير
بارها ازآن صحنه های بی حرمتی و بلاهائی راکه بر سر اجساد دختران مجاهد که کنار جاده
افتاده بودند قلبم می گرفت.
هنوز
تانکها وخودروهای ساقط شدة مجاهدين درحال سوختن بود. کاميون های کنسرو، و مواد
غذائي شان کنار جاده واژگون شده بود. درتمام عمرم آنقدرجسد نديده بودم. خيلی
ازجسدها را به درختان بلوط کنارجاده درحالی که شلوارشان را تا نيمه پائين کشيده
بودند، آويزان کرده بودند. با خودم گفتم ببين مثلاً اينها خودشان را سرباز اسلام
می دانند. از ديدن آن صحنه ها ديگر خانواده ام برايم اهميتی نداشت. لندکروز هم
چنان به طرف شهر میراند و من درآن پشت، به حال آن همه جوان معصوم که بعد ازسالها
دوری از وطن به اعتقاد خودشان برای آزادی ملت ازچنگال ارتجاع آمده بودند تا باصطلاح
حماسه بيافرينند و دمکراسی بياورند گريه می کردم.
به
کرمانشاه که رسيدم، شهراز سکنه خالی بود وکم و بيش ماشين شخصی دررفت و آمد بود.
اغلب ماشين های نظامی سپاه و بسيج و آمبولانس ها را می ديدی که با سرعت به اينور و
آنور می رفتند. شهرحسابی قيافة يک شهرجنگی را به خودش گرفته بود. همه جا پُر بود از
پاسدارن و بسيجی های تفنگ بدست.
تا
خانه مان پياده رفتم. هرچه درزدم کسی درب را باز نکرد. همه شهرراترک کرده بودند.
درکوچه مان پرنده هم پر نمی زد. از ديوار حياطمان بالا کشيدم و وارد حياط شدم. در وروی
هالمان قفل نبود. انگار با عجله فرارکرده بودند و يادشان رفته بودکه قفلش کنند.
نمیدانم شايد هم شانس من بود. وارد هال که شدم به آشپزخانه رفتم گلويم حسابی خشک
شده و تشنه بودم. در يخچال را که بازکردم به اندازة کافی مواد غذائی بود. شيشه ای
آب سرد برداشتم و به هال برگشتم و روی
کاناپه نشستم و تلويزيون را روشن کردم و فقط سيگار کشيدم. هوا ديگر تاريک شده بود
و من اصلاً متوجه نشده بودم. تمام ساعاتی راکه آنجا نشسته بودم به صحنه های مسيرجاده،
به اجسادکنارجاده وآن همه فجايع می انديشيدم. نمیدانم چه کسی را بايد مسئول آن همه
فجايع می دانستم.
دلم
می خواست مقصری برای آن همه جنايات بشری می يافتم. اماچه کسی؟ و اين وسط جايگاه من
کجا بود؟ بايد به حال کدام طرف می گريستم؟ بايد به کدام طرف لعنت می فرستادم؟
بالاخره کسی مقصر بود! اما چه کسی؟.
بی
آنکه جوابی درستی برای سئوالم بيابم آنشب را با هزار جور بختک و خواب های وحشتناک
با جيغ و داد و ازخواب پريدن، به صبح رساندم. بی آنکه پوتين هايم را هم در آورده
باشم با همان يونيفرم خاک آلود سربازیم، توی هال روی کاناپه خوابم گرفته بود که
با همهمه ای بيدار شدم.
خانواده
ام بودند که برگشته بودند و حالايکی يکی وارد خانه می شدند. به روستاهای اطراف
گريخته بودند و حالاکه هجوم مجاهدين سرکوب شده بود و راديومردم را به باز گشت دعوت
کرده بود. اينها هم با اطمينان خاطر برگشته بودند. با دیدن من همه خوشحال شدند. من
هم.
چند
روزی را نزدخانواده ماندم. روزآخرمرخصی که خواستم به جبهه برگردم که از راديو شنيدم
که باوجود اعلام آتش بس نيروهای عراقی ازقمست عملياتی لشکرماحمله کرده اند. درحالی
که خمینی قطعنامه را پذيرفته بود و کسی انتظار عملياتی ديگر را نداشت. چند روزی
برگشتنم را عقب انداختم. تا اينکه شنيدم نيروهای عراقی دوباره عقب نشينی کرده اند.
از
خانواده خدا حافظی کردم و اين آخرين باری بودکه مرخصی می آمدم. چون ديگر به آخرين
ماه خدمت سربازيم رسيده بودم. يک ماه ديگر به اتمامش نمانده بود. وقتی وارد منطقه
شدم، بعد از دهها بار ماشين عوض کردن بالاخره به قرارگاه رسيدم. قرارگاه بهم ريخته
بود. بعد ازمن قرارگاه برای چند روز به تصرف دشمن درآمده بود. خيلی ها را از قرارگاه
کشته و يا به اسارت برده بودند. سرهنگ را نیز اسيرکرده بودند. باشنیدن خبراسارت
سرهنگ من یاد آخرین مکالمه ام با او افتادم.
خيلی ها مشغول بازسازی قرارگاه بودند. من همش می
پرسيدم که ديگر چه کسی کشته و يا اسير شده. همه می گفتند که تو خوب موقعی به مرخصی
رفتی. بعد ازآن روز، کارما اين شدکه به اتفاق دسته های شناسائی و جمع آوری شهدا،
بعنوان مأمور و ناظر عقيدتی برای شناسائی و جمع آوری اجسادشهداکه توی بيابانهای
شنی، همه جازيرآن آفتاب داغ جنوب به حال خود رها شده بودند شديم، دردسته های مختلف
به گردانها و تيپ ها و گروهان های خط می رفتيم . اما ديگر نه تيپی مانده بود و نه
موجود زنده ای. هرجا که می رفتيم تلی از خاکسترشده بود. بيابانها مملو از اجساد پراکنده
و گنديده بود. بوی تعفن همه منطقه را فرا گرفته بود. اجساد دسته دسته چه اسير و چه
همانجا دسته جمعی تيربارانشان کرده بودند ويادر
درگيری به کشته شده بودند. همة اجساد بوی تعفن وگوشت سوخته می داند.
خيلی
ها درسنگرها يشان درحال خواب غافل گيرشده و سوخته بودند. خيلی ها پا به فرار
گذاشته و عاقبت يا از پشت مورد اثابت گلوله و ترکش قرارگرفته و يا درآن بيابانهای
سوزان شنی سرگردان و ازتشنگی هلاک شده بودند. خيلی ها هم در جادة نيمه آسفالتی که
به سمت يکی از تيپ های لشگر می رفت، روی آسفالت با دست و پای بسته کنار هم چيده
شده و با تانک از رويشان عبورکرده بودند.
حالا
که ما رسيديم چند روزی زيرتابش آن آفتاب سوزان جنوب مانده و سیاه و ورم کرده و کرم
زده بودند. روی آسفالت که راه می رفتی پايت درآسفالت نرم فرومی رفت.
با
زحمت فراوان سعی کرديم که آنها راکه مثل مجسمه نيمه برجسته ای توی آسفالت له شده و
قابل شناسائی نبودند بيرون بکشيم و شناسائی کنيم. بالاخره تکه تکه درحالی که حسابی
چربی بدنشان تا چندمتری آسفالت را چرب کرده بود و همه اطرافشان کرم های زرد و قهوه
ای دررفت وآمد بودند، بيرون کشيديم. آنقدر ماشين از رويشان ردشده بود که شناسایی
شان ممکن نبود. چون خيلی ازسربازان پلاک را به گردن نمی انداختند.
کمی
آن طرفترجسدی مشابه که کنارجيپ سوخته شده ای که هنوز از روی شماره اش می شد تشخيص
دادکه جيب يکی از فرمانده های لشکراست افتاده بود. کنارجسد رفتم.
سياه و ورم کرده و چربی
تاچند متری اطراف جسد را روغنی کرده بود. با دیلم و بیلهایی که داشتیم جسد راکه
وارونه کنارآسفالت افتاده بود و کرم زده بود برگردانیدیم. خم شدم و زنجیر پلاک گردنش راکه حسابی چرب و سیاه شده
بود به زحمت ازلای سینه و توی گوشتش بیرون کشیدم. به پلاک مهره ی فیروزه ای آویزان
بود. با دیدین مهره توی دلم ریخت. اما برای اطمینان پلاک را خوب پاک کردم و نامش
را نگاه کردم. خدای من کامران بود. کامران بچه تهران و دوست خوبم بودکه هرازگاهی
که حوصله ام سرمی رفت، پيش اش می رفتم و
تانيمه های شب به اتفاق بچه های ديگرتوی سنگرشان که نزديک سنگرهای ستاد بود میرفتم وگپ می زديم. و گاه
رمانهایی ازش میگرفتم و می خواندم. و یا اگرخودم چیزی داشتم به او قرض می دادم. آخرین
کتابی که بهش داده بودم بارهستی میلان کوندرا بودکه نفهمیدم که تمامش کرد یا نه
چون دیگر فرصتی پیش نیامد تادر موردش صحبت کنیم.
جيب
هايش راکه خالی کرديم بسته سيگاروينستونی که انگار در روغن داغ سرخش کرده بودی و
چند تایش راکشیده بود و دفتريادداشت کوچکی که تعدادی آدرس و شماره تلفن ازجمله
شماره خانه مان راکه چند ماه پیش خودم بهش داده بودم راهم تویش نوشته بود و حالابرگهایش
حسابی قهوهای و چرب شده بود. همه را درنايلونی انداختيم و بعد جسد ش را در وانت
نیسانی که به همين خاطر گروه ما را همراهی می کرد روی اجساد ديگر انداختيم تا برای
انتقال به قرارگاه و ازآنجا به زادگاه شان انتقال يابند. کامران راننده سرهنگ ستاد
لشگر بودکه غافلگير شده بودند وگويا درحال دورزدن جيپ اش مورد اثابت گلوله تانک
قرار می گيرد.
کمی
آن طرف ترچند جسدديگرکه شناسائی شان مشکل بود و حسابی نيمه سوخته بودند، با فاصله
هائی از هم دراطراف، روی زمين افتاده بودند. جسد فرمانده ستاد رانتوانستيم در ميان
آن اجساد پيدا کنيم. بعداً شنيديم که به اسارت درآمده بود.
کامران
تنهاهم قطاری نبودکه بی گناه جان باخت. بعدازآمارگيری هاروشن شدکه گردانی که من اوائل
منشی اش بودم اغلب کشته و يا اسيرشده اند و تنها تعداد اندکی توانسته بودند که جان
سالم به درببرند.
بالاخره
دوماه آخرهم به اتمام رسيد و موقع ترخيصی ام فرارسيد. برای تسويه حساب به مشهد رفتم.
با دیدن محوطه ی پادگان یاد سرهنگ افتادم. و از اینکه می دیدم که کسی عین خیالش
نیست و هرکسی با خیال راحت و خنده و شوخی کنان مشغول کارخودش است احساس بدی داشتم.
خیلی سریع کارهایم را انجام دادم و از پادگان بسوی ایستگاه قطار خارج شدم.
«۲۱»
بعد ازآنکه به سربازی رفته بودم رشته ی هنردردانشگاه
دوباره باز شده بودند و نام دیگری (هنرهای تجسمی و ابعاد حجمی) امامن به خاطر
سابقه ی سیاسی و زندانم شانسی برای تحصیل در رشته ای که بزرگترین آرزویم بود را
نداشتم.
سرخورده و مأيوس ازادامه تحصيل هم چنان بی هيچ آينده
روشنی درخانه پدری زندگی می کردم. بعد به ناچار مدتی را درشرکت آرشیا برادرم مشغول
شدم و او را کمکم کردم.
او هزينه خانواده پدری را تأمين می کرد و من هم
می خواستم تا در اين مسئوليت سهيم باشم. هنوزتعداد زيای برادر و خواهر مدرسه رو و
پُرهزينه درخانه داشتيم. پدرم هم که ديگرآنقدر پيرشده بودکه هیچ انتظاری از او نمی
رفت.
حالا
ديگرجنگ تمام شده بود و روزگارمیگذشت و من هم تنها لذتی که اززندگی داشتم کتاب
خواندن و گاه مجسمه ای درست کردن و نقاشی کشيدن و ارتباطی بودکه با دوستان اهل قلم
و هنر بومی داشتم. که همواره آرشیا برادرم اعتراض می کرد. داشتم خودم را آماده می
کردم تا نمايشگاهی بزنم، اما ازآنجا که برادرم معتقد بودکه از راه مجسمه سازی نانت
را نمی توانی دربياری و هميشه می گفت:«حيف از اين همه وقت که تو روی اين کارها صرف می کنی.»
معتقد بودکه اگر من وقت و خلاقيت ام را روی کارهای تجاری
بگذارم، بيشتر موفق تر و مفيدترم. ازهمه دوستانم که اغلب اهل قلم بودند متنفر بود.
حرفهای پدرم راکه همیشه به من میزد تکرار می کرد و می گفت:« میدونی دادش، اینها همه کون گشادن. اهل
کار و زندگی نیستن. می شینن و چرت و پرت می نویسن و می خونن. با اینها بیچاره می
شوی. به جای اینها با دو نفر اهل تجارت و زندگی معاشرت کن. به فکرآینده ات باش
و...»
اینقدر پدرم این حرفها را بهم گفته بود که دیگه حالت تهو می
گرفتم. بهش گفتم:« برادر، بیست و چندسال پدرم با این حرفها تلاش کرد که مراعوض کند
تادست از این گل بازی بردارم. اما می بینی که هنوز با این گل بازی زنده ام.»
گفت:« اشتباه می کنی برادر، به زندگی خودت لطمه می زنی،
گدرم درست می گوید که فکر نان باش، خربزه آبه. اماخوب، حالا که واقعاً اینطوره پس
هرکاری دوست داری بکن.»
حرفش را قطع کردم و گفتم:«دادش تو نگران من نباش، سر بارت
نمی شم..»
گفت:«مسئله اینها نیست برادر، تو هم یکی مث این ده دوازده
نفر. من نگران خودت هستم. فردا آینده ای می خوای. تو ازمن بزرگتری من دردم میادکه
درحالی که ازتو کوچکترم پول تو جیبی تو بدم.»
گفتم:«اینطوری نمی مونه، دنبال کار هستم. کارگیر میارم.»
چیزی نگفت. آهی کشید و رفت. از آن به بعد برآن شدم تا جائی کار پيدا کنم و استخدام اداره ای، جائی بشوم. هر جایی می
رفتم با جواب نه مواجه می شدم. بیکاری بیداد می کرد. درآزمون اداره برق شرکت کردم.
وقتی آنجا رفتم، درحالی که فقط ده نفر نياز داشتند. بيشتر ازصدهانفرجوان بيکار
برای شرکت درآزمون آمده بودند و انسان را به يادآزمون های دانشگاه می انداخت.
جمهوری
اسلامی برنامه ای درکشور رواج داده بودکه هرکس که قصد استخدام در سازمانها و
شرکتهای دولتی را داشت، می بايست دریک آزمون عقيدتی و دينی شرکت کند و چنانچه نمره
ی لازم راکسب کرد می توانست جزء کانديداهای آن شغل شود و تمام سئوالهای آن آزمون
همه سئوال های دينی و شرع و اصول ديدنی اسلامی و رساله های خمينی و بقیه آخوندها بودند.
به طوريکه فقط آنانی که به اصطلاح رژيم تقوايشان بيشتر و به مسائل دينی اسلامی
بهتر و بيشترآشنائی داشتند، موفق می شدند تاجزء کانديداها شوند. و اين خودش يک جور
تبعيض آشکار بين مردم بود. یعنی اينکه دراين کشور فقط مسلمانان حق زندگی و
کاردارند. درحالی که درايران اقيتهای مذهبی مختلفی زندگی می کردند. که اغلب به شغل
های آزاد روی می آوردند. تازه بعد ازآن همه آزمون و تحقيقات می ديدی که همان شغل
ها راهم ازطريق باند بازی و پارتی بازی به افراد نزديک خودشان می داده اند. چه
جوانهای بسياری پس از فارغ التحصيلی درهمين آزمونهای کذائی عقيدتی به کرات رد شدند
و نا اميد و مأيوس ازآينده شان، دست به خودکشی زدند و يادنبال شغل های آزاد و
دستفروشی ارزاق عمومی و دارو و کوپن به
کنار خيابانها رفتند.
با
وضعيتی که بود شانسی برای استخدام نداشتم. به دنبال کار دم هرمکانیکی و جوشکاری چلوکبابی
و کارگاهی رفتم. بی فایده بود. تا اینکه توی زیر زمین خانه مان برای خودم آتلیه ای درست کردم و با قاشق و چنگال و سیم و مفرغ هایی که درکوچه ها و خیابان پیدا
میکردم، لوازم مجسمه سازیی برای خودم درست
کردم، ازکناره های رودخانه ای که در
نزدیکی محله مان بود می رفتم مقدار زیادی گِل جمع می کردم و می آوردم و مشغول
میشدم. و هر روز چیزی می ساختم. وقتی دیدم که تعداد زیادی مجسمه ساخته ام، برآن
شدم تا نمایشگاهی بزنم. اما ازآنجاکه توی آن شرايط بحرانی و جنگزده جامعه ی ماکه
فقر و فحشا و محروميت بيداد می کرد و مردم به نان شبشان محتاج بودند، چه کسی به
مجسمه اهميت میداد و يادل خوشی داشت که به نمايشگاه بيايد. به هرقيمتی بود باگذر از
دهها مشکل مجوز و تائيديه از وزارت ارشاد اسلامی و غيره نمايشگاهی زدم و عده ای که
اغلب جوانان بودند و صرفاً جهت وقت گذرانی می آمدند، برای بازديد آمدند و بی آنکه
حتی يک مجسمه هم فروش برود همه راجمع کردم بردم توی زیرزمین خانه پدرم انبارکردم.
وقتی داشتم آنها راتوی انباری می بردم پدرم آمده بود و باپوزخند تمسخرآمیزی که
برچهره داشت، مسخره ام می کرد و می
خنديد، در ميان خنده هايش گفت:«بچه ها پول شهريه و کتاب ندارن.»
گفتم:« خوب چرا به من می گی؟»
گفت:«اگه می تونی به هرکدام يکی ازاين ِجن هائی که ساخته ای
(منظورش مجسمه های مدرن من بود) بده تا بجای شهريه به مدرسه ببرند.»
منم باعصبانيت گفتم:«بچه های تواند پدر، نه من؟. قبل از
اونکه انداختی شون، اول فکر شهريه مدرسه شونو می کردی، بعد می انداختی.»
پدرچيزی نگفت و به داخل رفت و من متأثر ازحرفی که به پدرم
زده بودم. ازخانه بیرون زدم و تا پاسی ازشب به دامنه ی کوه طاقبستان پناه بردم. و
ازآن پس هم دیگر برای مدتی مجسمه سازی را رهاکردم. محیط خانه برایم مثل جهنم شده
بود. پدرم دست ازسرم بر نمیداشت. یک روزکه به خانه آمدم، دیدم که همه مجسمه هایم
را توی کوچه ریخته اند. به خانه آمدم خواهرم گفت که پدرم بوده. وارداتاق شدم و ازپدرم
پرسیدم:«چرا اینکار را کردی؟»
گفت:«برای اینکه این جن ها نمی گذارند که توکارکنی.»
چیزی نگفتم ادامه داد:«تو پسر بزرگ هستی و در قبال این بچه
ها مسئولیت داری، به جای اینکه وقت و فکرت را روی درست گل بازی می گذاری مثل برادر
آرشیا غیرت داشته باش و به فکر یه کاسبی باش...»
گفتم: پدر برای کاسبی سرمایه لازمه. واله من هم تخصص اش را
دارم و هم آرزومه که درآمدی داشته باشم و بتونم شما را هم کمک کنم.»
گفت:« برو وام بگیر. آرشیا با چی شروع کرد؟»
شب
که آرشیا به خانه آمد و جریان را شنید، گفت که برو تقاضای وامی بکن ضامنت می شوم.
خوشحال شدم. از فردا دنبال وام رفتم و درآن فاصله هم به شرکت آرشیا می رفتم و کمکش
می کردم. تا اینکه بعد ازچند ماه بالاخره کار وامم درست شد و شرکت تبلیغای زدم و
ازهمان ماههای اول درآمدخوبی داشتم و هرماه بهترمی شد. و حالا خوشحال بودم که دوباره
من خرج خانواده رامی دهم. چون از زمانی که من شرکت زدم آرشیا دیگر چیزی به خانه
نمی داد. می گفت که نوبت م توست. دوسالی که من به سربازی رفته بودم او خرج خانواده
را میداد. همین دوسال خسته اش کرده بود. دیده بودکه هرچی درمی آورد خرج خانواده ده،
دوازده نفریمان می شود.
در اوقات فراغتم به
زیرزمین میرفتم و چیزی درست می کردم. این مسئله که من هنوز دست ازگل بازی بر نمی
دارم پدرم را نگران می کرد. می ترسید که به تجارتم لطمه ای بخورد و مثلاً ورشکست
شوم و بچه هایش بی نان شب بمانند.
می
خواست تا تمام فکر و روحم راروی شرکت و پول درآوردن و تأمین خانواده بگذارم. کار
به جایی رسید که دیگر هرشب درگیری و مشاجره داشتیم. بارها سعی کردم تا خانه ی
کوچکی برای خودم اجاره کنم، اما هيچ کسی به آدم مجردی مثل من خانه اجاره نمی داد.
به ناچارتختی و يخچالی و مقداری لوازم خریدم و همانجا، دريکی از اتاقهای شرکتم
اتاقی درست کردم و می خوابيدم. روزگار به تلخی می گذشت اما من ديگرمستقل بودم،
لازم نبود که خانه پدری بروم و بد اخلاقی های پدررا تحمل کنم و درفعاليت های هنری
ام هم آزاد بودم. شرکتم پاتق دوستان اهل هُنرشده بود. ازطرفی کارتجاريم حسابی رونق
گرفته بود و تمام درآمدم را به خانواده می دادم. پس ازآنکه اعتبار بانکی ام بالا
رفت وام ديگری گرفتم و خانه خيلی بزرگی برای خانواده ام که تاآن موقع درخانه
کوچکتری زندگی میکردند خريدم. من يک نفر بودم و هزينه آن چنانی نداشتم. با ساندویچی
یک روز را پشت سر می گذاشتم. تنها هزینه ی من اجاره و پول آب و برق و تلفن شرکت وگاه
کتابی بود. سرماه هر چه میماند به نحوی صرف احتیاجات خانواده می شد.
روزهای جمعه می رفتم به خانواده سر می زدم تا دیر
وقت آنجا می ماندم. دفترکارم بی آنکه خودم بدانم پرازمجسمه هائی که ساخته بودم شده
بود. تا اينکه يک روز دوستی با تکه روزنامه ی بریده ای به دفترم آمد و گفت:«ببین
چی برات آوردم.»
تکه
ی روزنامه راکه خواندم دیدم اطلاعيه ای است که ازمجسمه سازان و طراحان داخل و خارج
کشور خواسته تا طرحهای حجمی خود را با موضوع دفاع مقدس برای موزة درحال تأسیس جنگ
را به آدرس بنیاد حفظ آثار دفاع مقدس بفرستند وگفته بودکه با برنده گان طرح قرارداد
پروژه بسته خواهد شد. اطلاعیه راکه خواندم گفتم:«خوب که چی؟»
گفت:«از
این بهترچی می خوای. تو هم طرحی بزن و بفرست.»
توی
حرفش پریدم و تکه روزنامه راروی میز پرت کردم وگفتم:«مسخره ترازاین پیشنهاد دیگه
ای نداری؟»
گفت:«چی
می گی پسر؟ این یه فرصتیه که خودتو امتحان کنی. توکه نمی خوای بری چهرة امام رو
درست کنی؟ موضوعش دفاعه. دفاع ملتی که به خاکش تجاوز شده پسر. تو می تونی ایدة خودتو
بفرستی گرفت، گرفت، نگرفت به تخم ات.»
دستم را بعنوان
بس است دیگر بلندکردم و گفتم:«خواهش می کنم ادامه نده بهروز.»
گفت:«نه من
بس نمی کنم. برام دلیل بیار.»
گفتم:«پسر خوب اگه من می خواستم برای جمهوری اسلامی کارکنم که الان اوضاع دیگه
ای داشتم.»
گفت:«همین الان هم داری برا جمهوری اسلامی کارمی کنی.»
گفتم:«منظورت چیه؟»
گفت:«اولاً که تو برا رژیم رفتی سربازی و خدمت کردی، دوماً تا حالا من شاهد
بودم که صدها تابلو و مهر و غیره برای ادارات دولتی ساختی. به تابلوی تبلیغاتی
بزرگی که توی کارگاه بود و هنوز تحویل نشده بود اشاره کرد و ادامه داد:« بفرما
اینم نمونه اش. توی حرفش پریدم و گفتم:«این فرق می کنه
کاسبی اینطور نیست. من که نمی تونم که یه کاغذ ی به شیشه ام بچسبونم که به ادارات
و ارگان های دولتی چیزی فروخته نمی شود. ضمناً تجارت با
هنر فرق می کنه. درتجارت تومشتریتو انتخاب نمی کنی بلکه این
مشتریه که تورو انتخاب
می کنه.»
گفت:«این
درست، اماجوری که تو داری می گی هیچ شاعر، نویسنده، هنرپیشه و..که توی این مملکت
زندگی می کنه نباید کارکنه. چون جمهوری اسلامیه.»
گفتم:«اگرعلیه
جمهوری اسلامی نمی شه چیزی نوشت یادرست کرد، دلیلی نداره که به نفعش نوشت یادرست
کرد.»
گفت:«کدوم
نفع. تولازم نیست که از او دفاع کنی. من که نگفتم بیا برای مراسم مرگ خمینی چیزی
درست کن. اینجا مسئله دفاع مردمیه. تو می تونی موضوعی رو در ارتباط با دفاع مردمی
علیه نظامی گری و تجاوز درست کنی. از این گذشته اگه همه مجسمه سازا کنار بگیرن و چیزی
درست نکنن که ....»
به
فکررفتم. ادامه داد:«اگه بخوای اینطور فکرکنی همه ی این مردم به نوعی دارند به
رژیم خدمت می کنن. معماری که ساختمانی می سازه. و بعداً اداره ی چه می دونم بنیاد ایکس و ایگریک می شه.
کشاورزی که گندم تولید می کنه و کارگری که جنسی تولید می کنه. و معلمی که به بچه
ها درس می ده... و ادامه داد:« شجریان رو ببین. بچه هایی که توکار نمایشن رو ببین
که چطور به بهانه ی جشنواره ی فجرچه کارهایی رو صحنه می برن، فیلمها رو ببین،
شُعرا رو ببین که بمناسبت ایام کذایی چه حرف خودشون نو تو لفافه می زنن. تو هم از این
تریبون استفاده کن. حرفتو بزن. البته اگه حرفی داری. شد، شد، نشد به ُتخمِ ات.
خندیدم
با عصبانیت پرسید:«جوک گفتم؟»
درمیان
خنده هایم گفتم:«یادته اونزمان که اقلیت بودی و هنوز زندان نرفته بودی چطور از هسته
های سرخ کارگری( جوخه های رزمی) دفاع می کردی و....»
توی
حرفم پرید و گفت:«همون گوجه های نارس رو به خوردمون دادن که عاقبتمون به اینجا
کشید.»
گفتم:«پس
چرا اون موقع می خواستی سرمنوبه بخاطر اکثریتی بودن بکنی؟»
موضوع
حرف را عوض کرد وگفت:«فهمیدم یه کار مدرن بزن. ایناکه ازبیخ عربند. هیچی
حالیشون
نیس. اما اونایی که می فهمند، می فهمند. از روی صندلی اش برخاست جلوی میزم آمد و
ادامه داد:«می دونی زمانی هم که اعراب ایرانوگرفتند مث الان موسیقی رو حرام و
ممنوع کردن. میدونی هنرمندا چکارکردن؟ رقص و موسیقی رو با نقش های تذهیب حتی تا توی
طاق محراب مسجد ها هم بردند. تو هم اینطور بکن.»
گفتم:«
بس کن بهروزجان. حرف دیگه ای بزن. بی خیالش.»
عصبانی
شد و گفت:« اصلاً می دونی چیه؟ با این افکارت موندی اینجا چکار؟»
گفتم:«منظورت
چیه؟»
گفت:«چرانمیری
خارج تا اونطورکه دلت می خواد درست کنی؟.»اینجا ایرانه و جمهوری اسلامیه. یا باید
دور مجسمه سازی رو خط بکشی و یه کاسب خرده بورژوای سر به زیر بشی و یا اونی که من
می گم بکنی. راه سومی نیست. خود دانی.»
پس
ازآنکه رفت و من تنها شدم. نمی دانم چرا درمورد حرفهایش به فکر نشستم. چرا من تا
حالا به خارج رفتن فکر نکرده بودم. دنیاکه فقط ایران نبود. چرا بگذارم بی آنکه
خودم هم بدانم درمناسبات آن حل شوم؟. اما مسئولیت خانوادگی را چکار کنم؟ آرشیاکه
رهایشان کرده. پدرم که...
اگر بمانم؟.. مجسمه سازی
؟..خورده بورژوای سر بزیر؟... آیاراه بهروز درسته؟
نه نبايد درمشروعيت دادن به چنان ديکتاتوری سهمی
داشته باشم و شرکت درهرنوع فعاليتی هم سویی با رژيم است. توی سربازی که دست خودم
نبود اما اینجا که اجباری ندارم. من نمی خواهم که بازاری و تاجر بشوم و مجسمه سازی
تنها چیزی است که زندگی را برای من قابل تحمل می کند. همیشه آرزویم بوده تا فارغ
از هرگونه مسئولیت خانوادگی مجسمه سازی و ازاین راه هم امرار معاش کنم. همیشه حاضر
بوده ام تا با نان خشک قناعت کنم و فقط مجسمه بسازم.
اما اگراین کاری که بهروزمی گوید بکنم؟ شاید ازاین
طریق بتوانم بطورحرفه ای مجسمه سازی روی بیاورم وکارتجاری را کم کم رها کنم.
درميان شک و ترديدکه موضوع جنگ است و من میتوانم باکارم عليه جنگ طرحی بزنم مشغول
شدم تا مدلی بسازم.
شب
بود وسايلم را بيرون آوردم. چای تازه ای درست کردم و شروع به کارکردم. صبح که شد
احساس خوبی داشتم. طرحی مدرن از یک خانواده که تکه هایی از پیکره شان خالی بود را به
این عنوان که مردم را تصویر کرده باشم درحالی که ضربه های جبران ناپذیر دیده اند
ولی هنوز از پای درنیامده و ایستاده اند وآن تکه های خالی سمبل هایی بود از همه ی
آن چیزهای اجتماعی، روحی و فرهنگی و.. که مردم مادراثر جنگ و یا ...ازدست داده
بودند.
چند
روز بعد مدل گچی ای ازآن ساختم و به مرکز مربوطه ارسال کردم. مدتی بعد با من تماس
گرفتند وکارم مورد تأیید قرارگرفته بود. دیگرکاری را شروع کرده بودم باید تاآخرش
می رفتم. وقتی برای توضیح طرح به آن مرکز رفتم. دریافتم که طرح به تهران ارسال شده
و در تهران درآن مورد تصمیم گرفته اند. حالامی بایست به استانداری برویم تامقدمات
قرار دادش را بچینند. من هم مبلغ چهار میلیون تومان را برای اجرای آن در خواست
کردم. در کمال ناباوری با مبلغ درخواستی موافقت شد و پیش پرداختی هم دادند. و بقیه
مبلغ قرار شد تا درچند مرحله تا اتمام پروژه به من پرداخت شود. دیری نگدشت که کار را
تمام و درموزه جنگ درغرفه ای که به همین مناسبت ساخته بودند نصب شد.
این اولین کاررسمی من
بعنوان مجسمه ساز حرفه ای بود. این یعنی رسیدن به یک رؤیای کودکی. این یعنی پاداشت تمام کتک ها یی بودکه از پدر خورده
و رنجهایی که درآنهمه سال کشده بودم.
پس
ازآن کار دریافتم که بهروز تا حدودی حق داشت و حتی اگر یک نظام مارکسیستی و یا ملی
هم سرکار بود و از من طرحی می خواست بهتر ازآن نمی دانستم که درست کنم. و از طرفی
هم مبلغی که بابت دو ماه کار روی آن گرفته بودم در مقایسه با هرکارتجاری دیگر عالی
بود.
ازآن
پس ازمن خواسته شد تا طرح دیگری با موضوع دفاع مردمی برای نصب درمیدانی بزنم. داستان
نقره زنی گیلانغربی که پس ازآنکه سربازان عراقی به روستایان حمله می آورند قصد تجاوز
به او را دارند با تبردو سربازعراقی متجاوز را از پای در میآورد. حماسة این زن رو
ستایی مرا تحت تأثیر قرارداد و باخودم گفتم این روح پزدآفرینها است که هنوز درکالبد
زن دلاور ایرانی زنده است و حماسه می آفریند. بیدرنگ دست به کار شدم و طرحی و بعد
ماکتی ساختم .اما ازآنجاکه نمی شد پُست اش کرد، ازمن خواسته شده تا خودم آنرابرای
تحويل و توضیح حضوری به تهران ببرم.
آنجا که رسیدم ديدم که چقدر طرح و ماکت برای
همین پروژه جاهای دیگردنيا ارسال شده بود. اما با خودم گفتم چه اهميت دارد بالاخره
من هم طرحم رازده ام و مدل را تحويل دادم و برگشتم.
مدتی
گذشت و خبری نشد تا اينکه تلفن زنگ زد. برداشتم از مرکز بنياد حفظ آثار دفاع مقدس
مجری طرح بود. ازمن خواستند تا دوباره به تهران بروم. وقتی که به آنجارسيدم ابتدا
مهندسی را که معاون امور هنری بنياد بود را ملاقات کردم وآنجا بودکه فهميدم طرح من
مورد قبول واقع شده بعد به اتفاق آن مهندس به دفترآقای مهدی چمران رئيس بنيادرفتيم.
وارد سالن کنفراس شديم و نشستيم. دقايقی بعد رئیس آمدند و تا آن موقع من ايشان را فقط
در تلويزيون ديده بودم. آمد و مقابل مانشست و درحالی که مجسمه ام روی ميز بود،
باهم راجع به همه موارد اجرايش گفتگوکرديم. برای اجرای پروژه اعلام آمادگی کردم و
درهمة موارد اجرايش به توافق رسیديم. با ايشان خدا حافظی کرديم و برای عقد قراداد
و تشريفات اداری آنجا را ترک کرديم.
طرح
پيکره ی نقره همان زن گیلانی بود درحالی که يک سرباز متجاوز عراقی را از پای در
آورده و زير پايش افتاده بود، طبری را مثل عصابدست گرفته بود و به افق دوردست خیره
شده بود و ارتفاع مجسمه طبق قرارداد می بایست شش متر باشد.
من
می بايست پس ازآنکه مجسمه را به اتمام برساندم و قبل ازانتقال به تهران برای
قالبريزی برنزآن، آقای چمران که خودش تحصيلات آکادميک داشت وآرشيتکت بود و قبل ازآن
که به سِمت معاونت فرهنگی فرمانده کل قوا و رئیس بنیاد شود چند سالی رئيس دانشگاه
معماری بوده می آمد وکار نهائی مجسمه را تائيد می کرد.
کار
را به نیمه رسانده بودم که با اسکورت چندين پاترول و دهها نفر به اتفاق مسئولان
بلند پايه محلی به کارگاه من آمده بودند و دور مجسمه باآن هيبت بلند و استوارش
ايستاده بودند و مو به مو همه جای مجسمه را بازديد می کردند. من گوشه ای ايستاده
بودم. که آقای چمران درحالی که ليوانی نوشابه بدست داشت چيزی از من می پرسید.
ازآنجا که من متوجة سوالش نشدم. گفتم:«چی گفتین؟»
با
تبسمی گفت:« خونه ات پراز ونوس نيست که؟ نه؟»
منظورش
از ونوس مجسمه زن برهنه بود. خنديدم وگفتم:«هنوزاولی اش راگیر نیاورده ام آقای
مهندس.»
بعدگفت:«قبل
از انقلاب زمانی که من دانشجو بودم برای يکی از واحدهای درسی مان میبايست ونوس را درست
می کرديم.»
منم
به شوخی گفتم:«بالاخره خوب درست کرديد؟»
خنديد
و گفت:«اگردرست نکرده بودم که مهندس نمی شدم» و ادامه دادکه آنزمان اينطور بود.»
پس
ازساعتی ازآنجا رفتند و مدتی بعد کارمجسمه به اتمام رسيد و آنرا را درميدانی دم
موزه جنگ نصب کرديم. هنوزکارنصب مجسمه درمحل مورد نظرتمام نشده بود و درحالي که
دور تا دورش را پرده زده بوديم و من به اتفاق چند نفرکمکی که داشتم مشغول کارهای
نهائی بعد از نصب بوديم که يک باره چند نفرمسلح از لابلای پرده ها که ما دور مجسمه زده بوديم، با خشونتی که در چهره داشتند وارد شدند و درحالي که
مرا که بالای داربست بودم نشانه گرفته بودند، با صدای بلند و بی ادبانه از من
خواستند تا تکان نخورم و همانجا بی حرکت بمانم. پرده کناررفت و امام جمعه
شهردرحالی که توسط دونفرمسلح ديگر اسکورت می شد وارد شد. سرش را برداشت و مجسمه را
نگاه کرد. بعدروبه من که همآنجا بالای داربست مانده بودم کرد وگفت:«بياپائين ببينم.»
پائين
که آمدم گفت:«شما فکرکرديد اينجا ميدان سرخ مسکواست پسر؟»
گفتم:«حاج
آقا منظورتان چيست؟»
با
عصبانيتی که من نمی دانستم علتش چيست گفت:«ما شهيد نداده ايم که شما بيائيد و
مجسمه
زنِِ عريان اينجا وسط شهر بسازيد و داد زد، يالا خرابش کن و گرنه می دهيم
بولدوزر بيايد و شُخمش
کنند و خودت را هم باز داشت کنند.»
گفتم:«اولاً
که حاج آقا اين رو من سرخود درست نکرده ام و پروژه است که امضای خود رهبر پای
دستورش هست و چند ميليون هم من بابت اش پول گرفته ام تابه اينجا برسانم اش، دوماً،
اين زن همان زن گيلانی است که...»
حرفم
را قطع کرد وگفت:«تعطيلش کن ديگر، من تاشب به شمافرصت می دهم که خرابش کنيد وگرنه
دستورمی دهیم که دستگيرتان کنند.»
بی آنکه منتظرجواب من باشد
پرده را با عصبانيت کنارزد و به اتفاق محافظانش ازآنجا رفت. آن لحظه با عصبانیت
یاد بهروز دوستم افتادم که مرا به این مرداب انداخته بود.
به
تهران تلفن کردم و موضوع را اطلاع دادم و تکليف خواستم تا من چکارکنم. ازمن خواسته
شد تا چند روزی صبرکنم. امام جمعه تهديدکرده بودکه نمازگزاران روز جمعه را ترغيب
خواهد کرد تا بيايند و مجسمه را خراب کنند. وقتی که خواسته بود تا نمازگزاران رابه
سوی مجسمه حرکت دهد که ازطرف استانداری و با ممانعت نیروهای پلیس روبرو و ازتهران
گفته بودندکه صلاح نیست که آن کار را بکنند. چندبار درخطبه هاي نمازجمعه اش که از
راديو همزمان پخش می شد، شنيدم که با جملات رکيکی عليه مجسمه و مجريانش صحبت کرد وآنرا
خيانت و توهين بخون شهدايش ناميد. تا اينکه يک روزساعت پنج صبح نمایندگی بنیاد استان
تلفن زدند و مراخواستند تا به محل مجسمه بروم.
آنجا که رسيديم چند نفرکه من آنها را نمی شناختم
و ازتهران آمده بودند تا فيلمبردای کنند، نمایندگی حفظ آثاردراستان گفتندکه این
آقايان ازطرف خود مقام معظم رهبری آمده اند و ايشان شخصاً خواسته اند تا از مجسمه
در محل فيلم بگيرند و برايش ببرند. چراکه امام جمعه به ایشان اطلاع غلط داده اند وگفته
اند که مجسمه زن عریانی است.
پس
ازآنکه خامنه ای فيلم مجمسه راديده بود، دستورکتبی آمد تا موهای زن راکه از روسری
اش بيرون زده بود و توسط باد به سوئی زده شده بودبتراشم و روسری زن رابلند ترکنيم.
به اصطلاح کمی پوشیده ترش کنیم. امامگراين چنين کاری ممکن بود؟ من نپذیرفتم وگفتم
که من طبق قرارداد کارم راتمام کرده ام و ديگرکاری ندارم. اماآنها می خواستند تا
خودم آن کار رابکنم. بالجبار مقداراندکی ازموهای زن که بیرون زده بود رابزحمت
تراشیدم. اما اين تغیيرات امام جمعه را قانع نکرده بود. بطوريکه بعدها ديدم که
افراد خودشان سينه های زن را با طبَر بريده بودند و با فايبرگلاس روسری بلندی که
تا روی زانويش آمده بود راسرش کرده بودند و مجسمه ديگرچيزی ناهمگون و بی معنی و
تهی ازهرگونه ظرافتی که من با دقت و زحمت فراوان رويش کارکرده بودم شده بود. وقتی
ديدم که چه روزی برسرمجسمه ام آورده بودند به خودم گفتم:«نباید دیگر برای این
آقایان کار کنم. و ازآن پس هر چه ازمن خواسته شد تا برای خرمشهر و جاهای دیگر طرح
بزنم در خواستشان را ردکردم. ازآن پس دوستان مجسمه ساز دیگری را می دیدم که پروژه
هایی را برایشان اجرا می کرد.
« ۲۲ »
ازآن
به بعد ازشهرداریهای مختلف ازمن دعو ت می شد تا برای پارکها و میادین کارهایی
بکنم. بفکرم رسیدکه فقط درزمینة زیباسازی کارکنم. و همانطورهم شد. با شهرداري های
شهرهای مختلف، قراردادی می نوشتم و ازطرفی هم کارتجاريم راتوسعه داده بودم و
تعدادی پرسنل و منشی داشتم وکارگاه مجسمه سازی بزرگی درحومة شهردرست کرده بودم و
هرماه قرارداد تازه ای می بستم و دائم درسفر بودم. بطوریکه کارهايم در خيلی
ازشهرها درميادين و پارکها نصب شده بود. کم کم آوازة مجسمه سازی ام بین شهرداری
های کشور پخش شده بود و پشت سرهم برای اجرا و یا عقد قرارداد از من دعوت می شد.
شهردار زادگاهم به من تلفن
زد و خواست تاطرحی برای یکی ازمیدانهای زادگاهم بزنم. گفتم حقیقت اش من اهل طرحهای
انقلابی و این جورکارها نیستم. بشوخی گفت:«پس فقط طرحهای ضد انقلابی بلدی؟»
پس ازخنده ای طولانی گفت ایده اش را بعده خودم
می گذارد. طرح یک بنای سنتی را که روی دیواره هایش نقش برجسته هایی ازآداب و
سنتهای محلی و عشایری که درحال فراموشی بودند و ارتفاع آن را حدود پانزده متر
بودرازدم و با توضیحی کوتاه برای شهردار ارسال کردم . پس ازهفته ای تلفن کرد و
دعوتم کرد تابرای صحبت های بعدی به آنجا بروم. پس ازعقد قرار داد خیلی زودکار را شروع
کردم و تا بنا ساخته شد نقش برجسته های گلی را هم به لاله جین همدان منتقل کردیم و
پخته و سفالی شدند. همه چیز طبق نقشه پیش رفت و مدت اجرایش حدود دوماه بطول
انجامید و درآن روزها که بالای داربست بودم که یکی از دوستان قدیمی که به دیدارم
آمده بود وآن بالای داربست کنارم نشسته بود و چای میخوردیم.گفت:«پایین رو نگاه کن.
ببین می شناسی ش؟»
نگاه
که کردم زنی درب و داغان درحالی که چادرسیاه و رنگ و رو رفته ای راسرش کرده بود و
می لنگید ازخیابان می گذشت.گفتم:« نه ازاین بالا نمی تونم صورتشو ببینم. حالاکی
هست؟»
خندید
و گفت:«شهرزاده و اونها هم بچه هاشن.»
شهرزاد؟!. تا ان زمان همیشه از شهرزاد تصویر زیبایی که سمبل تمام زیباییهای
زندگی است را درذهن داشتم. اما امروزچطورمی توانستم باور کنم که این زن درهم شکسته
شهرزاد است؟!
پرسیدم:«برا چی می لنگه؟»
گفت:« مگه
نمی دونی؟ که زمان جنگ خانه شان بمباران ...»
گفتم:« نه،
نشنید ه ام.»
تعریف
کردکه باچه وضعیتی اززیرآواربیرونش آورده بودند وکسی فکر نمی کردکه زنده بماند و
ادامه داد:«الان هم مدتیه که شوهرش را به جرم حمل مواد مخدرگرفتن و احتمالاً حکم اعدامش را می دن.»
مکثی کرد و گفت:«حیف این زن ...»
و من یاد شبی افتادم که فاضل داستان عشقی اش را درهفت کوه برایم تعریف
کرد. بعداز
آنکه پروژه تمام شد برای
تسویه حساب به شهرداری رفته بودم. دردفتر شهردار نشسته بودیم و درحالی که مقدار
زیادی میوه و شیرینی که خدمه برایمان آورده بود و مشغول صرف چای و صحبت با شهرداردرخصوص
پروژه های بعدی بودم. مسئول دفترشهردار در زد و بی آنکه داخل شود درآستانه ی در رو
به شهردارگفت:«آقا این خانم خیلی وقته که منتظره. گناه داره فقط چند کلمه باشما
کاردارن. اگه اجازه بدید خدمت برسند.»
شهرداربی
آنکه بداند کیست و چه می خواهد به تندی گفت:«نه مگر نمی بینی که مهمان دارم. به اش
بگو جلسه است.»
به
شهردارگفتم:«اجازه بدید بیاد تو. چنددقیقه ما هم چایمونو می خوریم.»
شهردار
نگاهی به من کرد و دست اش را رو به مسئول دفترش تکان داد وگفت:«خیلی خوب بگو بیاد
تو.»
انگارخودش
شنید و وارد شد. زنی بلند قد درحالی که چادرسیاه و رنگ و رو رفته ای را به سر داشت
و دست پسرسه چهار ساله ای راگرفته بود و دخترده، دوازده ساله ای هم همراهی اش می
کرد وارد شدند و دم درمقابل شهردار ایستاد سلامی کرد و شهردار انگارکه عجله داشت
گفت:«خانم نمی تونستید چند دقیقه صبرکنید؟»
خواست
چیزی بگویدکه شهردارحرفش را برید و به کاغذی که دردست زن بود اشاره کرد وگفت:«خیلی
خوب بیارببینم چیه؟»
زن
هم چنان که جلومی آمد توضیح هم می داد که:«من با حقوق معلمی ای که می گیرم توی
...جانباز...»
ازحرف
زدن ایستاد. صدایش کمی برایم آشنا بود. من هم که تا آن موقع خودم را به چای خوردن
زده بودم. با توقف صحبتش ناخودآگاه سرم را برگرداندم و او حالا دیگر نزدیک شده
بود. دیدم خدای من چی می بینم. شهرزاد است.
چقدرتغییرکرده. چاغ و صدایش کلفت شده بود. ازآن
ابروان زیبا اثری نبود. زیر چشمانش ورم کرده بود و کبود بود. روی گونه هایش لکه
های تیره که انگار جای شیونهای کهنه بود و نظرآدم را به خودش می کشید. نگاهمان در
هم تلاقی کرد. هردو خشکمان زد. شهردارهم چنان منتظر بقیة جمله شهرزاد بود. شهرزاد با
دیدن من به لکنت زبان افتاده بود. اصلاً یادش رفته بودکه چه می خواهد بگوید. من به
دخترش نگاه کردم درحالی که مقنعه سفیدی را سرش کرده بود چقدر شبیه بچه گی های
شهرزاد بود، درست شبیه آنزمان که در نمایشنامه بازی می کردیم. با روسری سفیدی که به سر داشت، انگارخود شهرزاد بود.
ما هنوز روی سن نمایشنامه بودیم. اگرچه
آنزمان شهرزاد روسری و مقنعه به سرنداشت اما پیشانی پهن و بلندش و آن چشمها...
انگار زمان برگشته بود. مثل خواب می ماند. با خودم گفتم:« واقعاً که این زندگی چه
بر سرآدمها می آورد.»
شهردار
دستش راتکان داد وگفت:«خونسرد باشید خانم. ازاول
بگوببینم که مشکلت چیه؟.»
اما
او زبانش قفل شده بود. نامه را بسوی شهردار درازکرد و شهردار نامه راگرفت. و مشغول
خواندش شد. پسر شهرزاد یکراست به من نگاه می کرد. به رویش تبسمی کردم و یک شیرنی
برداشتم و بسویش درازکردم. اما او خجالت کشید و خودش را پشت چادر مادرش پنهان کرد.
نگاه های شهرزاد راکه به من دوخته بود حس می کردم اما من دیگر نگاهش نمی کردم.
انگار که اصلاً او را نمی شناختم. و یاد درآن اتاق وجود نداشت و فقط من بودم و آن
بچه. ازپشت چادر مادرش دائم سرش را بیرون می آورد و با نگاه من دوباره پشت چادر قایم
می شد. خیلی زود شکل یک بازی به خودش گرفت. بلند شدم و جلورفتم و شیرینی رابه اش
دادم. بی آنکه نگاهم کند او راگرفت. شاید با این کار می خواستم تابه شهرزاد بفهمانم
که از بچه های او تنفری ندارم. تادیگر احساس خجالت نکند. اما آیا این من بودم که
باید احساس خجالت می کردم یاشهرزاد؟.
آقای
شهردار نامه را خواند رو به شهرزادکه داشت با دستمال کاغذی اشک هایش راکه نمی دانم به خاطردیدن من بعد از پانزده سال بود
و یا به خاطر اینکه به چنان روزی افتاده بود پاک می کردگفت:«خانم این تقاضای شما برای
بخشش پول آب غیرممکن است. مبلغ زیادی است. یکسال شما ریالی پرداخت نکرده اید.
اینکه شوهرتان درزندان ..و خودتان جانباز هستید و...که دلیل قانع کننده ای نیست.
درضمن شغل معلمی هم عذر موجهی برای
عدم پرداخت درخواست تان
نیست.»
برای
آنکه شاهد آن وضعیت رقت بارشهرزاد نباشم. بلند شدم و از شهردار عذر خواستم تابه
دستشویی برم. توی دستشویی ایستادم و توی آینه به خودم خیره شده بودم و از خودم بدم
میآمد.
دلم
می خواست تاگریه کنم. به نوعی خودم را مسئول این حال و روز شهرزاد می دانستم. چراکه
این من بودم که غیرمستقیم اورا مجبوربه تن دادن به ازدواج با احمد کرده بودم. اگر
آنشب درهفت کوه به اونگفته بودم که باهرکه خواست ازدواج کند بجزء این پسر. حالا
اوهم ازلج من و ازروی لجبازی و برای آزارمن با او ازدواج نمی کرد و به این روز نمی افتاد. به خاطر اینکه
مرا رهاکند و به فکر خودش. اما از طرفی من هم مقصر نبودم. نمی خواستم تا به انتظارمن
زندگی اش را تباه کند. فکرمی کردم با یکی ازآن همه خواستگارهای خوب و لایق که داشت
ازدواج می کند. من درگیرمسائل سیاسی بودم و جانم درخطر بود. چطور میتوانستم او راهم
به کام خطربکشانم. ازآینده خودم مطمئن نبودم. راه مبارزه و خطر را انتخاب کرده
بودم. رسیدن به شهرزاد دیگرآرزوی بزرگم نبود. بلکه رهایی ملت از چنگال اختناق و
دیکتاتوری تنها آمال و آرزویی من بود. می خواستم تا زندگی ام را وقف مبارزه
انقلابی بکنم.
نمی دانم چقدردر دستشویی ماندم. وقتی برگشتم
شهرزاد رفته بود. وقتی که نشستم آقای شهردار پرسید:«این خانم را می شناختی؟»
گفتم:«نخیر.
تا حالا ندیده بودم اش.»
دیگرچیزی
نگفت و ادامة بحث پروژه ی آینده رادنبال کرد. دلم می خواست که یک جوری ازشهردار بپرسم
که آیا مشکل اش را حل کرده؟ اما دخالت در امور ارباب رجوع در حد من نبود. از اینکه
بایک چک چند میلیونی درجیب و بی آنکه بتوانم به شهرزاد که در آنچنان وضعی است کمکی
بکنم آن شهر راترک می کردم احساس بدی داشتم. درطول راه دائم به این فکرمی کردم که
زندگی چقدر مسخره و بی رحم است.
اماآیا
این زندگی مقصر بود یا خود ما؟ مگر این من خودم نبودم که آگاهانه او را رها
کردم و فعالیت سیاسی را بر
وصل او ترجیح داد. آیا مگراین خود او نبودکه تن به آن ازدواج فلاکت بار با احمد
داد! مگرنه این است که روزگار را ما خودمان می سازیم؟.
به کرمانشاه آمدم و زندگی عادی ام را ادامه دادم
و باآنکه سی سالم بود و هنوز مجرد بودم و هنوز در اتاقی که درشرکتم درست کرده بودم
زندگی می کردم. چرا که نمی توانستم خانه ای اجاره کنم. کسی به من که مجرد بودم
خانه اجاره نمی داد. به ناچار برآن شدم تابا پولی که بابت پروژه ی زادگاهم گرفته
بودم خانه ی کوچکی رابخرم و مقداری لوازم
زندگی بخرم و خانه ای درست و حسابی درست کنم.
اما
خريدخانه هنوزکافی نبود تامشکل مجرد بودنم را درآن جامعه آن چنانی حل کنم. توی
کوچه که عبورمیکردم، همسایه ها با نگاه خاصی به من نگاه می کردند که ازخودم خجالت
می کشيدم. انگار انسان خلافکاری بودم. درحالی که سی سالم شده بود همسایه ها،
مردم و جامعه طوری به من نگاه می کردند که
انگار موجودکثيف و غيرقابل اعتمادی هستم.
حالا که دیگرمسائل سیاسی سرکوب و جامعه درگیر مسائل
دیگری بود و ما همه اوضاع مالی مان دوباره روبراه شده بود. فامیل هایمان که درآن
سالهای بحرانی ما و خانواده مان را تنها گذاشته و به ماپشت کرده بودند دوباره
سروکله شان پیدا شده بود و به دیدارمان میآمدند و ابراز احساسات می کردند و هرکدام
دخترشان را به من پیشنهاد می کردند وگاه کمک مالی می خواستند. مرتب می پرسیدند که
چرا مثل دیگران ازدواج نمی کنم.
ازآنجاکه می ديدند درآمد خوبی دارم و اوضاع مالی
مان هم روبراه است، پس حتماً ريگی توی کفشم دارم که ازدواج نمی کنم. درتمام گذشته
ام هرگز فرصت اين رانيافته بودم تابه خودم فکرکنم. نه بچه گی کردم و نه جوانی.
مسئوليت های خانوادگی که پدر برايم به ارث گذاشته بود. تأمين مخارج زندگی آن همه
بچه و ازطرف ديگر فعاليت های سياسی و هنری وقتی برای فکرکردن به خودم باقی نگذاشته
بود. پاک خودم را فراموش کرده بودم. تازه فرصت يافته بودم تا آزاد باشم و به خودم
فکرکنم و رها از هرگونه مسئوليت خانوادگی، آنگونه زندگی کنم که خود می خواستم.
تصمیم خودم را گرفته بودم. تا به هرقیمتی که شده ایران را ترک کنم.
«۲۳»
بعد از ازدواج شهرزاد هرگز
فکر نمی کردم بار ديگر بتوانم به کس ديگری دل ببندم. اما ازآنجا که عشق مثل حادثه
خبر نمی کند، درست در شرایطی که اصلاً انتظارش را نداشتم بسراغ من آمد.
یک روزکه در دفترم
نشسته بودم دختری که آدرس را اشتباه آمده بود وارد شد. با تلاقی نگاهش رنگ از رويم
پريد و قلبم که گوئی سالها بود خوابيده بود، دوباره بيدارکرد و به طپش اندخت. برای
لحظاتی نفسم بند آمد. بعد از آنکه رفت من دیگر آن آدم قبلی نبودم. احساس کردم
آفتاب زده است وآسمان آبی است ومن چقدر میل زندگی دارم.
فردای آنروز او را بطور
اتفاقی توی خیابان دیدم. نگاهش کردم. او هممرا نگاه کرد. روز بعد رفتم و همانجا
دیدم که با دوستش توی چیاده رو می آمد. از مقابلم که می گذشتند، پاشنه بلند کفشش
پیچید و زمین خورد. دوستش بازویش را گرفت و بلند کرد. و من چقدر از این حادثه
نگران شدم.
ازآنروز دیگر مثل آن
سالهای قبل از انقلاب که می رفتم سرمسير شهرزاد میايستادم، هوس سرخيابان رفتن و
سرمسيرآن دختر بلند بالا با آن چشمان درست و سیاه ايستادن را کرده بودم. عشق او فکر
مهاجرت را ازکله ام دورکرد.
ازآن
زمین خوردنش حدس زده بودم که این همه حادثه اتفاقی نیست. طولی نکشيد که اطلاعاتی
از او بدست آوردم اینکه تازه ازدانشگاه فارغ التحصیل شده وگاه برای دیدن پدرش که
در خیابان مجاورمغازه ای دارد از آنجا می گذرد.
کم
کم باهم ارتباط گرفتيم و اين ارتباط هميشه درخفا بود. هنوز از همدگیر چیزی نمیدانستیم.
هرازگاه ساعتی همدیگر را می دیدیم و در همه مورد با هم صحبت می کردیم.
آدم
خیلی جدی و حساسی بود. می بایست خیلی مواظب حرف زدنم می بودم. وگرنه قهر می کرد و
هفته ها مرا درخماری دیدارش می گذاشت. به
من فهمانده بود که ازگذشته ام نمی خواهد حتی یک کلام بشنود. گفته بود باید فراموش
کنم. و به آینده فکرکنم.
هنوزتصمیم
قطعی برای ازداوج باهم نگرفته بودیم. چون هنوزخیلی اختلاف عقیده داشتیم که می بایست
حل و فصل می شد. او گذشته ای با ثبات و آرام را پشت سر گذاشته بود و من تنها چیزی
که توی زندگی ندیده بودم آرامش و ثبات بود. اما هرچه بود عاشقش شده بودم و به
دیدنش عادت کرده بودم. نگاههایش به من آرامشی خاص میداد. درکنار او احساس امنیت می
کردم. گمشده هایم را در او می دیدم. تا به خودمان آمدیم بیشتر از آنکه انتظارش را
داشتیم به هم علاقه پیدا کرده بودیم. پس تصمیم به ازدواج گرفتیم. او با خانواده اش
در میان گذاشت. بالاخره بعد از مخالفت های بسیارخانواده اش به ازدواج مارضایت
دادند و دیری نگذشت که باهم ازدواج کرديم. اما پدر من آدم يک دنده ای بود و هرگزنه
در مراسم ازدواج بچه هایش شرکت نمی کرد.
بعد از آنکه من ازدواج کردم و نه به مراسم عروسیم آمد و نه به من تبریک گفت و حتی
تازنده بود پايش را به خانه مان نگذاشت.
زمان
می گذشت و من دیگردست از مجسمه سازی برداشته بودم و آتلیه ام را هم جمع کرده بودم.
و فقط درخانه برای خودم. چیزهایی می ساختم. هرچه از شهرداریها دعوت میکردند نمی پذیرفتم. زندگی خوب و آرامی
داشتيم.
سالی
گذشت و دخترم فرناز بدنياآمد و من پدرشدم. از خوشحالی نمی دانستم چکارکنم. زندگيم
رنگ ديگری گرفته بود. دوست داشتم تا دائم درخانه بمانم و نگاهش کنم. هر روز بی
قرار به خانه می آمدم و تند وتند کفش هايم را در می آوردم از پله هايمان بالا می آمدم. ازتوی تختش بَرش
می داشتم، اول حسابی بويش می کردم، بوی شيردل انگيزی می داد، ساعت ها باهاش بازی
می کردم. احساس خوشبختی می کردم. دلم می خواست تا مثل آن مجسمه انشتين که در بچگی
درست کرده بودم ببرم و به پدرم نشانش بدهم. اما اين کار را نکردم چراکه می دانستم
پدرم ازاینکه به قول او مرتکب جنایت شده بودم و بچه درست کرده بودم خوشحال نخواهد
شد. حد اقل اين طور وانمود می کرد.
با
ازدواج من حالا ديگر ما همه ی برادر و خواهرهای تنی و بچه های آن دوران دربدری
آبادان به هرقيمتی بود از هزاران بلا و طوفان گذشته بوديم و بزرگ شده بوديم و همه
ازدواج کرده بوديم. هرکسی سرش به زندگی خودش گرم بود و گاه به گاه به ديدارهم می
رفتيم. پدرم هم رفتارش با من بهترشده بود. من هم هروقت فرصت می کردم به دیدارش می
رفتم و چیزهای که دوست داشت برایش می بردم. مثل بچه هردفعه بهانة چیزی می گرفت.
برایش پیدا می کردم و برایش می بردم و ساعتها پیشش می نشستم و ازهر دری صحبت می
کردیم.
درتمام
عمرهرگزآنقدر با پدرم نزیک نشده بودم. به دیدنش عادت کرده بودم. تا اينکه
مريض شد. دکترهاگفته بودند که سرطان پوست وکبد دارد و چند ماهی بيشتر زنده نمیماند. بدنش زخم هایی چرکی زده بود حسابی
لاغر و مثل اسکلتی شده بودکه پوستی رویش کشیده بودی. رادیویش مدتها بودکه رویش خاک
گرفته بود و دیگر اخبار راگوش نمیکرد. بیشتر توی خودش بود. کتاب اهدائی سرهنگ
روغنی و کهنه شده بود. به خاطر زخم هایش
برادر و خواهر های ناتنی ام اتاقش را جدا
کرده بودند.
هفته ای
دوبارمی رفتم به حمامش می بردم. چون دیگر نمی توانست راه برود بغلش میکردم. توی بغلم مرتب با دستهای استخوانی چربش به سر و صورتم میزد. توی حمام زمینش می گذاشتم
و مثل بچه ای بد اخلاق که مرتب دست و پا می زد می شستمش.
من
نمی دانستم چرا مرا می زند. یک روز بعد از حمام که یک چای تازه هم برایش
درست کرده بودم پرسیدم:«پدرچرا
مرا می زنی؟من که کار بدی نمی کنم.»
سری تکان
داد و آهی کشید وگفت:«خوب چرا منو می شوری و ازمن مراقبت می کنی؟»
گفتم:«خوب
پدرم هستی. مگر تو دربچه گی کم مرا شستی؟ تازه تو مریضی. می خوای منم مثل بقیه
رهات کنم؟»
باعصبانیت
گفت:«بله. مثل بقیه باش بیچاره، تاکی توی این خامی می خواهی بمانی. آرشیا رو نگاه
کن، هرکاری که من کرده ام تونکن. رحم و مُروَت روکنار بذار. به خودت فکرکن. به جای
اینکه میای من گنَد زده رو تر و خشک می کنی برو دنبال کارات. راستی و درستی و مردی
و مردانگی و فداکاری احمقیه.کم دیگه به دیگران کمک بکن. فردا مث من پیر و ذلیل
میشی و دورت میندازن. اونوقت حتی بچه ی خودت هم نگات نمی کنه. این حرومزاده ها رو
ببین، یک عمر تو را زدم تاعوض بشی. نشدی که نشدی. تو عاقبتت عین من میشی.»
صدایش را آرام
کرد و ادامه داد:«تو بدبختی. سرنوشت مرا داری تکرار می کنی.»
ازآن
پس دیگر مرا نزد و بیشتر باهام حذف میزد. یکروزکه تازه ازکارگاه مجسمه سازی ام برگشته
بودم تلفن زنگ زد.گوشی راکه برداشتم، میتراخواهرم بود،گفت:«فوران بيا پدر حالش
خيلی بده همش اسم تورو می گه، هرکاری داری بذار زمين و فورن بيا.»
درحالي
که دستانم می لرزيد، گفتم:«آخه من به اش قول داده ام که چيزی براش بگيرم بيارم،
هنوز نگرفتم.»
گفت:«چی
می گی آربُد! اون داره می ميره زودتر بياها.»
مثل
اينکه قضيه جدی بود. سريع توی ماشين پريدم و رفتم. دربين راه دلم بدجوری شور می
زد. باخودم گفتم:«نه، نبايد طوری بشه ما تازه داريم باهم دوست می شيم.»
یادآخرین
شبی افتادم که رفته بودم تامثل همیشه حمام اش ببرم. ازدرکه وارد اتاقش شدم، آميخته
بوئی ازپماد و ساولون و توتون، فضائی متعفن و آزاردهنده ای را که تا اتاقهای مجاور
به مشام میرسيد پُرکرده بود. به روی خودم نیاورد، سلامی کردم و باد لتنگی خاصی
رفتم و روی فرش رنگو رورفته تبريزی نشستم و به پشتی ترکمنی که کنار ديوار بود تکيه
دادم و بعد مچ استخوانی اش را گرفتم و مثل همیشه به حمام اش بردم. بعد ازآنکه حمامش
داده بودم و دوباره زخمهایش را پماد زده بودم. ازم خواست تا لباسهایش را نپوشم.
پدر لخت و عریان باآن بدن نحیف و استخوانی و
آن سر ازته تراشیده اش، درحالی که زانوان لاغرش را به سینه
اش چسبانده بود، روبرویم نشسته بود و داشت کنار زخمهای روی بازویش را می خاراند.
با
پشت دست قوطی توتونش را جلویم سُرداد. دست هايش پمادی و چرب بود و خودش نمی توانست
بپيچد، هروقت که پيش اش می رفتم مقدار زيادی برايش می پيچيدم. زير چشمی نگاهی به
من کرد. و مثل هميشه گفت:«آنقدر سفت نپيچ پسرم.»
سر
و شانه اش را جلوداد و با دست چپش با لشتچه ای که هميشه رويش می نشست و حالا به
عقب رفته بود را دوباره به زيرش کشيد. سرش را پائين انداخته بود و با خودش حرف میزد،
چیزی گفت. مثل همیشه گلايه بود، فرقی نمی کرد ازکی ياچی، پدرهميشه چيزی يا کسی را داشت
تا ازآن گلايه کند. اين دفعه ازبچه ها بود. برادر و خواهر های ناتنی ام گفت:«بی
شرفا، تمام وسايلمو جداکردن، حتی ظرف و ظروفم رو، ازم فرار می کنن، کسی يک ليوان
آب دستم نمی ده، انگار نه انگارکه من پدر شونم و بزرگشون کردم .»
هم
چنان که حرف می زد، دست اش را بسویم درازکرد، سيگارمی خواست يکی از آنهائی را که
پيچيده بودم، روی چوب سيگار زدم و دست اش دادم.
درحالی
که سیگار را ازم می گرفت گفت:«چند دفعه به ات گفتم خودتو مثل من بيچاره وگرفتار عذاب
وجدان نکن. چقدر بتوگفتم که توليد نسل جنايته. گوش نکردی که نکردی. بالاخره
عاقبتشو می بینی.»
با
نوک زبانم لبه ی کاغذ سیگار راخیس کردم وگفتم:«پس جنابعالی جنايتکار بزرگی هستی.»
گفت:«بله
و حالا دارم مکافاتشو پس می دم، نمی بينی که به چه حال و روزی افتادم؟»
گفتم:«نه
پدر، تولید نسل جنایت نیست بلکه بزرگ کردنشون جنایته. از این گذشته شما همیشه
اغراق می کنی. مردم ازداشتن بچه احساس خوشبختی می کنن و از بچه هاشون راضی اند و
از اونها لذت می برن. بچه های موفقی تحويل اجتماع دادن. همه تجربه های تلخ تورو
ندارن. برعکس به بچه هاشون افتخارم می کنن.»
با
عصبانیت گفت:«افتخارمی کنن که چی؟ که بچه هاشون درس خوندن؟ که ثروت دارن؟ داشتن ثروت
یاتحصیل کردن هيچ ضامنی برا خوشبختی بچه ها نيس. هرانسانی که بدنيا اومده و نفس می
کشه، بدون رنج نيس و هميشه چيزی رو داره تا از اون رنج بکشه و هميشه در جدال با رنج
هاست. حتی اگه ثروت دنيا رو هم داشته باشی و یا بالاترین ُقله های زندگی رو فتح
کنی، هيچ تضمينی برا خوشبختی بچه ای که
توی اين دنيا می آری وجود نداره و اگه بچه عذابی تو زندگی ببينه، مسئولش پدر و
مادرن.»
گفتم:«پدر،آدم که نمی شه که تا آخرعمرش تنها
بمونه! تازه اگه هيچکی بچه درس نکنه، که نسل انسان منقرض می شه.»
«نخير
منقرض نمی شه، ديگران به اندازة کافی بچه درست می کنن. توخودتو مثل من گرفتار نکن.»
«
خوب می شد من تاآخرعمرم مجرد بمونم؟»
«
من فقط می گم اگه می تونی، توليد نسل نکن و با وجدان آسوده زندگی کن و بعد هم که
پيرشدی، بذار با نفس راحتی تموم کنی، نه مثل امروز من با هزاران آه و دلنگرانی. در
ضمن حالا که توهرکاری که خواستی کردی و بچه درست کردی. حداقل بیشترش نکن.»
«خوب
اگه بچه نمي آورديم که زندگی برامون دیگه معنی نداشت؟»
درحالی
که بادستان چرب و پماد زده اش ساق پایش را می خاراند، گفت:«زندگی هيچ معنایی نداره
جزء خود زندگی.»
«
اما من دلم بچه می خواست و خوشحالم که بچه
ای به این شیرینی دارم.»
«جوجه
ها روآخر پائیز می شمارن. و ادامه داد:« می تونستی که ازاين همه بچه ی بی گناه و
بی کسی که ديگران انداختنه اند و به امان خداتوی
خيابونا و يتيم خونه ها رها کردن، هر چند تا که می خواستی بياری
و بزرگ کنی. دود سيگارش را به آهستگی بيرون داد وگفت: «می دونی پسرم، هر وابستگی
خودش يه رنجه. فرقی نمی کنه. حالا چه بچه باشه
و چه...»
توی
حرف اش پریدم و گفتم:«می دونم پدراین حرف بوداست.»
پدر
ادامه داد:«سعی کن که تواين دنيا با رنج کمتری زندگی کنی.»
گفتم:«با
همة رنجی که شمابرای من درست کردی، چطور می تونم رنج کمتری داشته باشم پدر، در ضمن،
شما که اين جورعقيده ای داشتی پس خودت چرا ازدواج کردی؟ واين همه بقول خودت بچة بی
گناهو توی این دنيا آوردی، که حالا هم همه روبرا من گذاشتی؟»
آهی
کشید وگفت:«مسئله همینه، اون زمان من هم مثل الان تو و همه مردم فکر می کردم و
دوست داشتم که بچه داشته باشم. به خودم مغرور بودم و فکرمی کردم که من حتماً بچه
هام رو خوشبخت می کنم. فکرمی کردم که افسارسرنوشت تودست خودمه. غافل از اينکه گاه
حوادث، افسار سرنوشتو ازکف انسان می گيره و اونو دنبال خودش به جاهائی می کشونه که
هرگز فکرشم نمی کرده.»
درحالی
که دسته قوری کوچکی را گرفته بود و دراستکانش چای می ريخت ادامه داد:
«می دونی پسرم، آدم که
مرتکب اشتباهی می شه، وقتی می خواد اشتباهشو درست کنه، مرتکب اشتباه ديگه ای می شه،
چراکه انسانه.»
درحالی
که دست اش را زیر تشک برده بود وگوئی دنبال چیزی می گشت، گفت:«ولش کن توحرف منو
نمی فهمی.»
از
زیر تشک تکه کاغذ تا شده ای را درآورد و جلویم انداخت. کاغذ را برداشتم و پرسيدم:«اين
چيه پدر؟»
به
کاغذ اشاره کرد وگفت:«بخونش پسرم .»
تای
کاغذ را بازکردم و خواندم. نوشته بود:
«فرزند ارشدم آربُد، جسد
مرا شبانه بالای سپیدکوه ببر و آنجا بی آنکه مرا
خاک کنی، روی بلندای کوه رها کن.»
امضاء
پدرت.
تبسم
تلخی کردم و درحالی که کاغذ را دوباره تا می کردم گفتم:«باباتو اين هزارمين باره
که از اين حرفا می زنی.»
«نه
پسرم اين دفعه ديگه جديه، خودم می دونم، امشب شب آخرمنه.»
سيگارش
را روی چوب سيگارش زد و پرسيد:«خوب؟ این کار رو می کنی؟»
گفتم:«اينم
باز از اون حرف هاتونه ها! آخه مگه می شه پدر؟.»
درحالی
که به آرامی به چوب سيگارش پُک می زدگفت: «اگه بخوای کار سختی نيست.»
«ترا
خدا پدردست برداريد. شما ديگه عمری ازتون رفته، بيائيد و اين دم آخری زندگی را جدی
بگيريد و مثل بقيه مردم عادی رفتارکنيد. تازه، گيرم که بشه و من مثلاً جسد شمارو
لای پتو بپيچم و بالای کوه ببرم که چی؟»
لبخندی
تلخی زد وگفت:«هيچی پسرم، اونش ديگه به خودم مربوطه؟»
گفتم:«آخه
شماهيچ به آبروی خانوادگی ما فکر نمی کنی؟ نمی گی که فردا مردم چی ميگن؟ نمی پرسن
که قبر بابات کو؟»
پدرکبريتش
را برداشت تا سيگارش را که خاموش شده بود دوباره روشن کند وگفت:
«
بزار هر چه می خوان بگن.»
توی
حرفش پريدم:«نه پدر، همين جوریش هم به اندازه کافی بهانه دست مردم دادی، فردا هزار
جور حرف برامون درمی آرن، آخه توالان نا سلامتی چند تا دختردم بخت داری، لااقل کمی
فکرآبروی اونا رو بکن.»
پدر دست اش را تکان داد وگفت:«هرکی
می خواد دختر رو به خاطر من بگيره، نگيره بهتره و ادامه داد:«خوب؟ چی می گی؟ اين
کار رو می کنی؟»
درحالی
که سرم را پائين انداخته بودم و داشتم کاغذ را با عصبانیت ميان انگشتانم لول میکردم،
سرم رابرداشتم وگفتم:«ببينيد پدر، ما توی فلات تبت نيستيم، اينجا جمهوری اسلامی
ايرانه، می خوای منو بگيرن و به جرم مُرتد پدرمو دربیارن؟ من همين جوريش ام به
اندازه کافی ...»
پدرخودش
راروی تشک جابجا کرد وگفت:«غلط کردن! به کسی چه! بدن خودمه هر کاری
بخوام می کنم، يعنی چه؟ من نمی خوام که از اين آداب مُزخرَف و تشريفات کذائی برا من
اجراءکنيد و چند تا آخوند سورچران بيان و عر عرکنن و عربی بخونن.»
برخلاف ميل
ام هم چنان با او مخالفت می کردم. با عصبانيت تکه ی لول شده کاغذ را جلوی پدر پرت
کردم وگفتم:«من از اين ديونه بازی ها نمی کنم پدر.»
با عصبانيت کاغذرا از روی فرش برداشت و توی چشمهایم نگاه کرد وگفت:«پس توديگه
پسر من نيستی.»
کاغذ
را با عصبانيت زير بالشچه فرو داد و انگارکه ديگرحرفی با من نداشت، رويش را بسوی
پنجرة تاریک گرداند.
دقايقی
طولانی حرفی رد و بدل نشد. ازآنجا که من با عقايد ياغی گری پدرآشنا بودم و دليل
اين خواسته اش را می دانستم رو به پدرکردم وگفتم:«من می تونم یه کارديگه بکنم.»
پدر
به حالت تحقيرکننده ای نگاه کوتاهی به من انداخت که ببيند چه می خواهم بگويم و
گفتم:«من می دونم توچته. تومی خوای هيچ کلمه عربی و متن اسلامی روی سنگ قبرت
ننويسيم، باشه همين طورخاکت می کنيم بی هيچ نام و نشانی و يا مراسمی. حتی سنگ قبر هم
برايت نمیذاريم. اينطوری خوبه پدر؟»
چيزی
نگفت و همچنان به پشت تاريک پنجره خيره مانده بود و ادامه دادم:«کنار قبر آرش،
تازه او هم خوشحال می شه.»
منتظر
بودم تا پدر چيزی بگويد اما او هيچی نمی گفت. باز ادامه دادم:«تو همش به خودت
فکرمی کنی پدر. حداقل به آرش هم کمی فکرکن اوسال هاست که توی اون شهر، غريب و تنها افتاده. فکرشو بکن، که اگه يکی از ما برا
هميشه پيشش بريم؟»
ازآنجا
که می دانستم پدرم هيچ اعتقادی به اين داستانها نداشت، هر لحظه منتظر بودم تابا
عصبانيت حرفم راقطع کند. آهی کشيد وگفت:«ولش کن پسر، می تونی يه کارديگه ای برام
بکنی، يا اينم از دستت بر نمی آد؟»
گفتم:«اگه
باز ازين حرف هاس، که نگی بهتره پدر.»
نگاهش
را از پنجره برگرداند و باصدای گرفته ای گفت:«از موقعی که اين مريضی لعنتی شروع
شده لب به هيچی نزدم، دلم برای يه استکان عرق لک زده، ميتونی برام گير بياری و
فردا با خودت بياريش؟»
پاهایم
را درازکردم وگفتم:«اين شديه حرفی، اگه زير ابرهم که شده حتماً برات گير میآرم پدر.»
دم
خانه پدرکه رسیدم، ماشين ام را با عجله توی کوچه پارک کردم و به سرعت به داخل
دويدم. صدای شيون و زاری از خانه بلند شد. توی دلم ريخت. به سرعت وارد حياط شدم. از
پلکان کوتاه درب ورودی بالا رفتم. وارد راهرو خانه که شدم خواهرم ميترا را ديدم،
درحالی که گونه هايش را با چنگ خون انداخته بود، شيون کنان روبرويم آمد، بی آنکه
واکنشی نشان دهم، مثل روزهای قبل که به ديدن پدرآمده بودم، به طرف اتاقش رفتم.
ازلابلای چند زن ناشناس همسايه که درآستانه در ايستاده بودند رد شدم و وارد اتاق
شدم. توی اتاق پدرم را ديدم که مثل هميشه روی تشکی که از زمان مريضی اش روی آن می
نشست، درحالی که سيگاری تا نيمه سوخته روی چوب سيگارش بود و آن را بادقت لبه زيرسيگاری
گذاشته بود، با چشمان نيمه باز به دو بالش مخملی تکيه داده بود.
جلورفتم
وکنارش نشستم و خوب توی چشمان نيمه بازش نگاه کردم و بعد به آرامی دست به صورتش
کشيدم، پدر چشمانش را بست و آن آخرين باری بود که من درچشمان باز پدرم نگريستم.
ازآنجا که دیگرکارمجسمه سازی راکنارگذاشته
بودم. و صرفاً وقتم را روی مسائل تجاری و کسب معاش گذاشته بودم. ته دلم همیشه بی قرار
و ناراضی بودم. اگرچه زن خوب و دختردوست داشتنی ای داشتم که حالا سه سالش شده بود.
اما همیشه احساس خوشبختی نمی کردم.علارغم میلم همگام با برادرم آرشیا دنبال
پیشبردکارها و ساخت کارخانه بودیم. ساختمانش که باتمام رسید باتفاق برای خرید
دستگاه به آلمان و بلژیک و چندکشور دیگر اروپایی رفتیم. آن سفر مرا با آزادیها ی
بی حد و مرزش دگرگون کرد بطوری که همان جا تصمیمم را گرفتم. اما به آرشیا نگفتم.
وقتی که به ایران برگشتیم جریان را با نیلوفر در میان گذاشتم. او مخالفت کرد. می گفت:«هرجاکه
بریم آسمان همین رنگه.»
به هیچ وجهی حاضربه مهاجرت نشد. می گفت
که یکروز ایران را به دنیانمی دهد. میگفت که اگرمی خواست با دهها خواستگاری که از امریکا
و اروپا داشته و همه چیزشان
هم ردیف بوده ازدواج می کرد.
یاد دروان بگه گیم افتادم. زمانی که
مادرم با تصم پدر مخالفت می کرد. حالا من نباید اشتباه پدرم را تکرارمی کردم. باید
تصمیم درستی می گرفتم تا نه خودم مثل پدرم بشوم
نه دخترم به بلاهای کودکی خودم گرفتار شود.
اما من بهر قیمتی نمی خواستم در ایران
بمانم و تاجر و حاج آقا بشوم. می خواستم زندگیم را روی هنر بگذارم و به اروپا بیایم
تا رشد هنری کنم و تا می توانم تحصیل کنم و آزاد باشم و هرچه دلم می خواهد بسازم.
حتی اگر شده مثل گوگن خانواده ام را ترک کنم. بالاخره علارغم میل نیلوفر به تنهایی
عازم سفر شدم.
به آرشیا گفتم که من اهل تجارت و بازار
نیستم. شرکتم را فروختم و وسائل شخصی ام را بین خواهرهایم تقسیم کردم و لوازم را چه
به مبلغ اندکی فروختیم و چه به اقوام دادیم و شب آخر را خانه ی مادر نیلو رفتیم.
فردای آنروز نیلو می خواست تا گاراژ مرا بدرقه ام کند. من دستپاچه بودم و مرتب بین
خانه و بیرون دررفت و آمد بودم. سیگار ازدستم نمی افتاد. نیلو جلوی آینه نشسته بود
و چشمانش را سُرمه می کشید. مثل آنکه به مهمانی می رفتیم لباسهای نومان را پوشیدیم
و مادر بزرگ موهای فرناز را دوطرف سرش با دقت بافت صدای ماشین آژانس آمدکه دم حیاط
توقف کرد درمیان گریه های مادر بزرگ و بقیه که برای بدرقه آمده بودند از خانه
بیرون زدیم.
«۲٤
»
مرد قاچاقچی مرا دم ِدرب مرکز پذيرش پناهنده
گان در«زيفنار»درجنوب شرقی هلند پياده کرد و بادست به درب بزرگ نرده ای ساختمانی
که پليس جوانی در يونيفرم آبی رنگی درحالی که تلفن بي سيمی را دردست داشت، اشاره
داد وگفت:«يالا، يالا زود بپر پائين ديگه. الان شماره ماشينمو ور می داره. اونجاست
بروخودتوبه اون پليس مُعرفی کن.»
با
عجله و به زحمت ساکم را بغل کردم و از ماشين پياده شدم. هنوزکاملاً ازماشين پياده نشده بودم که گاز ماشين راگرفت و
ازآنجا دورشد. به دم درکه رسيدم بی آنکه چيزی گفته باشم. مرد پليس به درسبز رنگی
اشاره کرد و به انگليسی گفت:«به طرف آن در سبز برو.»
لحظه ای رنگ سبزآن در به من
احساس لذت خاصی داد. با خودم گفتم:«اين همان درسبز بهشت است که اکنون به آن رسيده
ام. گمان می کردم در چه بهشتی فرود خواهم آمد و چه آينده موفقی را خواهم يافت. از محوطه
آسفالت شده حياط گذشتم و به درسبز رنگ رسيدم. وارد که شدم دخترجوان بسيار زيبائی
با موهای فرطلائی که روی شانه اش آويخته بود، با خوشروئی و به زبان انگليسی سلام
کرد و دست اش را بسويم درازکرد و بهم دست داد. بعد با اشاره دست و احترامی خاص از من
خواست تا روی صندلی بنشينم. برگه ای و خود کاری جلويم گذاشت تامشخصات و اسم و
چيزهای ديگر را پُرکنم .
پس ازپرکردن آن فرم. مرابه
سالنی راهنمائی کرد و خواست تا آنجا منتظر بمانم. دقايقی نگذشت که دو پليس
مردآمدند و مرادرحالی که ساکم را روی دوشم اندخته بودم برداشتند به اتاقی بردند و
از من خواستند تا محتويات جيب هايم را خالی کنم. حسابی لختم کردند و تمام محتويات
ساکم را روی ميزی خالی کردند و درحالی که دستکش های سفيد پزشکی بدست کرده بودند.
همه جای بدنم را جستجو کردند. درست رفتاری که در زندانها با ورود هرزندانی می
کنند. بعد از من خواستند تا لباسهايم را دوباره بپوشم. بعد مرا به اتاق ديگری که
به عکاسخانه می ماند بردند و تحويل پليس ديگری دادند. پليس عکاس مرا روی صندلی
نشاند و مثل زندانی از هرطرفم عکسی گرفت و بعد هم انگشت نگاری ام کرد. درآخر مرا به
سالن ديگری بردندکه چند نفر پناهنده ديگرآنجا نشسته بودند. گفتند تاآنجا بنشينم و
منتظر بمانم. درمیان آن عده زن مُسنی با دو دخترش هم کنار من نشسته بودند. از لهجه
شان فهمیدم که افغانی هستند.
خیلی
زود سرصحبت را بامن گشودند. می گفت که شوهرش وزیرصنعت و معدن دولت نجیت الله بوده
که بعد ازآنکه آنها را توسط راننده شان به طرف پاکستان فرارمی دهد خودش توسط
مجاهدین دستگیر و اعدام شده و آنها به پاکستان گریخته و ازآنجا به هلندآمده اند.
دست توی کیف دستی اش کرد و درحالی که اشک می ریخت پاکتی عکس را بیرون آورد و نشانم
داد. عکسهایی باشوهرش در وزارت همراه با نجیب و دولت ها و سران مختلف کشورها
ازجمله رهبرکره و ... در میهمانی های دولتی و... ساعتها بعد به اتاقی برده شدم و
بازجوئی شدم. يک جوان ايرانی مترجم هم از قبل آمده بود. داستان مرا ترجمه می کرد.
ساعت سه بعد ازظهر بود. درحالي که تمام وسائلم راگرفته بودند و حتی سيگارهم نداشتم،
به سالن بزرگی که آسايشگاههای سربازی می ماند بردند، تا محل استراحتمان را نشان
بدهند.
ازآنجا
که چند روز مسافرت وحشتناک را خوب نخوابيده بودم، به محض آنکه پليس ما را بعد از توضيح
مقررات آنجا تنها گذاشت و رفت، خودم را روی تخت انداختم و بی هوش شدم. فردای آنروز
با صدای پليسی که سعی می کرد مرا بيدارکند، چشمانم را گشودم. شب کابوس های
وحشتناکی ديده بودم. خواب ديده بودم که مرا تحويل ايران داده اند و دارند اعدامم می
کنند. خواب می ديدم که دم مرز ترکيه به سوی مان شليک می کنند و مجروح شده ام و لای
تخته سنگهای تيز و داغ افتادم و درحالي که خون بدنم می رفت، آمدند بالای سرم وکتکم
زدند و باخودشان بردند. خواب می ديدم که قاچاقچيان توی روستاهای بلغارستان دست و
پايمان را بسته اند و به زنی که همراه ماست تجاوزکردند. فردای آن روز را همه اش به
نیلو و فرناز فکر می کردم، که آيا من روزی دوباره نیلو وآن دختر قشنگم را میبينم؟
نکند که اتفاقی برايشان بيافتد و آنها را بجای من دستگیرکنند؟ و يا اينکه مرا ديپورت
کنند و بی آنکه آنها بدانند توی زندان های ايران زير شکنجه بميرم و یا سر به نیستم
بکنند و ديگرآنها را نبينم؟
بالاخره بعد از دو روز ازآنجابه کمپ«اسخالکار»در
حومه شهر«دیونتر» اعزام شدم. درميان راه وقتی که از پنجره اتوبوس به مناظر سرسبز و
مه گرفته آن طبيعت آرام اطراف جاده اتوبان شده و تميز نگاه می کردم ازآن همه
زيبائی و آبادی و سرسبزی باخودم می گفتم:
واقعاً
که بهشت واقعی است. نگاه کن، همه جاآباد و سرسبز وآسفالت کشی و تميزاست. حتی
يک وجب زمين خاکی نمی بينی. گاه زنان و
دختران پير و جوانی را که درجاده های باريک وآسفالت شده ای که دردوطرف درامتداد
اتوبان ادامه داشت را رکاب زنان با دوچرخه می ديدم که درحرکت بودند و آن رانشانی
از امنيت و آزادی می ديدم که در کشورخودم برای زنها نبود. گاه آسيابهای بادی و يا روستای
کوچکی را که درچشم انداز نه چندان دور میدیدم که درمه رقيقی درآن دل آن طبيعت
سراسرسبزآرام گرفته بودند. گاوهای چاغ و گوسفندان فربه و تميزی راکه در سبزه زارها
دراطراف آسیاب های بادی مشغول چرا بودند و کانالهای آب راکه درسراسر مزارع جريان
داشتند وگاه بَلمی درآنها به آرامی درحال عبور بود. گاه خانه هائی که فقط درفيلم ها
ديده بودم و به نقاشی های توی کتابهای داستانی کودکان مي ماند. با آن سقف های
سفالی شان نگاه می کردم و ازاينکه درکشور وانگوگ و رمبرانت و ورمیر بودم احساس
عجيبی داشتم. گاه به خودم می گفتم که ديری نخواهد گذشت که من هم دراين طبيعت زيبا
به اتفاق دخترم و زنم درامنيت وآسايش زندگی خواهيم کرد.
سرمست ازطبيعت جادوئی مسير راهمان واردکمپ«اسخالکار»
شديم. با توقف اتوبوس، عده ای ازساکنان قبلی دور اتوبوسی که ما را آورده بود، جمع
شدند و ما را نگاه می کردند و گاه از روی کنجکای می پرسيدندکه اهل کجا هستيم.
ازهرکشورجهان سومی درآن کمپ ديده می شد. از افريقا و آسيا و خاوردور و نزديک گرفته
تا اروپای شرقی و امريکای لاتين. پياده که شديم ساک هايمان را برداشتيم به دنبال
فردی که بعداً فهميديم مدد کارآنجاست به
طرف ساختمانی براه افتاديم.
پس
از طی مراحل تکراری انگشت نگاری و غيره، ما را به انبار لوازم بردند و به هرکدام
از ما پتوئی و دوتا ملحفه چلوار سفيد و فلاکس چائی پلاستيکی در قبال امضاء تحويل
دادند. بعد هرکدام از ما تازه واردان را به آسايشگاهی تقسيم کردند.
ازآنجا که کمپ پادگانی به جای مانده ازدوران جنگ
دوم جهانی بود و هنوزبافت نظامی خود راحفظ کرده بود. محوطة خيلی وسيعی که چندين
ساختمان دوطبقه با سقفهای سفالی قهوه ای که هرکدام را بيلدنيگی می ناميدند و شماره
ای داشتند.
من
به بيلدينگ يک و آسايگاه چهار منتقل شدم. آسايشگاهها درست آدم را بياد دوران خدمت
سربازی می انداخت. وارد بيلدينگ که می شدی راهرو تنگ و تا نيمه رنگ شده ای که دو
طرفش را دهها آسايشگاه در امتداد راهرو قرارداشت که هرکدام را با يک پلاک فلزی
شماره گذاری کرده بودند. واردآسايشگاه که می شدی اتاق بزرگی که تختهای دو طبقه ای
را دور تا دور ديوارش چيده بودند. چند کمد لباس فلزی. ميزی و چند صندلی رنگ و رو رفته
که در وسط آسايشگاه بود و تلويزيونی که به گوشه ديوار نصب کرده بودند.
هم
اتاقي های من عراقی و چند سودانی و مصری بودند. که با ورود من طبق معمول از روی
کنجکاوی پرسيدندکه اهل کجا هستم. بعد سعی کردن تا مرا از قوانين و مقررات کمپ آگاه
کنند. مثلاً کی صبحانه می دهند وکی وقت نهار و شام و صبحانه است. يکی ازآن عراقيهاکه کريم نامش بود
و به خاطر اینکه مدتی در ایران بوده فارسی را خوب حرف می زد خيلی زود با من دوست
شد. همان روز مرا در سطح کمپ گرداند همه جا را به من نشان داد. ديگر من می دانستم
که مثلاً رستوران کجاست و کتابخانه کجا و حمام های دسته جمعی
کجايند. فردای آن روزکريم
دوچرخه دوستش را برای من قرض کرد و با هم به شهر رفتيم. سالهابودکه من دستم به دوچرخه نخورده بود. تاآن
موقع من درتمام عمرم هرگز دوچرخه ای ازخودم نداشته بودم. بچه که بودم هميشه آرزوی
داشتن يک دوچرخه را داشتم اما شرايط و تحولات ازطرفی و فقر مالی پدرم از طرف ديگر
هرگز نتوانستم که دوچرخه ای بخرم. گاه با دو ريالی که ازپدرم می گرفتم به مغازه
دوچرخه سازی براتعلی شَل می رفتم و ساعتی
دو چرخه ای راکرايه می کردم و در محل دوری
می زدم. بعدها که بزرگ شدم و اوضاع ماليم حسابی روبراه بود و می توانستم نه تنهايک
دوچرخه بلکه دهها دوچرخه بخرم، اما ديگر چه فايده ای داشت؟ من آن زمان که بچه بودم
دوچرخه می خواستم، اکنون که ديگرسواری وراندن دوچرخه به من آن لذت دوران کودکی را
نمی داد. ديگر دوران کودکی من سپری شده بود و دوچرخه برای من فقط آرزوی بر باد
رفته ای بيش نبود.
به
اتفاق کريم ازدرب پهن کمپ با دوچرخه بيرون زديم از راه آسفات شده قرمزی که مخصوص
دوچرخه بود و درامتداد جاده تا شهرادامه داشت، شانه به شانه هم گپ زنان رکاب می
زديم. من ازديدن هرآن چيزکه درمسيرمان بود و برای من ديدنشان تازگی داشت لذت می
بردم. از فرم لباسی که مردم به تن داشتند، از خانه های ويلائی بی حفاظ و نرده ای
که نشان از وجود امنيت می داد. يادخانه های خودمان درايران می افتادم که به زندان
می ماندند و تمام پنجره ها و ديوارهايشان با لوله های فلزی نرده کشی شده و پرده ها
ی خانه هاهم هميشه کشيده شده و هرخانه راحصاری بلنددرخود گرفته بود. اما اينجا نه
از حصارخبری بود و نه ازآن نردهای فلزی. خانه های اينجا درآرامش و امنيتی لذت بخش
بی هيچ حصاری و نرده ای، با باغچه های تميز و سبزکه هرکدام را باسليقه ای خاص درست
کرده اند. از مقابلشان که می گذری می توانی ساکنان داخل خانه را به راحتی ببينی.
دربين
را ه هم چنان که با اشتها و لذتی خاص به خانه های اطراف نگاه می کردم، کريم درحالي
که کنار من سواردوچرخه اش بود و رکاب می زد، ازخودش تعريف می کرد. از دوران زندگی
اش در عراق. ازظلم های صدام که پدرش را در زندان زير شکنجه کشته بودند. از زن و
بچه اش که هم اکنون درعراق بودند. از دوران جنگ و اينکه بالجبار پنج سال به جبهه
جنگ با ايران فرستاده شده بود. وقتی که من از روی کنجکای پرسيدم که درکدام جبهه بوده
ای ، او هم چنانکه رکاب زنان نفس، نفس می زد، نام چند منطقه را برد، از جمله نام
فکه و تنگه چزابه و بستان را که من هم درآن مناطق بوده ام. بعد پرسيدم:«چه موقعی
آنجا بوديد؟»
گفت:«ازسال
هشتاد و يک تاهشتاد و سه ميلادی.»
باخنده
ای گفتم:«درست سال هشتاد و سه منم درهمان جبهه بوده ام.»
کريم
خنديد وگفت:«جدی می گی؟»
گفتم:«بله.»
کريم
گفت:«شايد به روی هم تيراندازی کرده ايم؟»
گفتم:«شايد
تو به روی من تیراندازی کرده ای. چرا که من توی جبهه حتی یک تیر هوائی هم در نکردم.»
من
هنوزنمی توانستم تعادلم راروی دوچرخه حفظ کنم تا به مرکز شهر«دیونتر»که رسيديم چند
بار زمين خوردم. کريم مرتب به من می خنديد.
به
مرکزشهرکه رسيديم دوچرخه هاراکنارتجمع زيادی از دوچرخه های ديگر قفل کرديم و پياده
درکوچه شلوغ و لبالب موزيک بازار براه افتاديم. بوی عطر و ادکلنهای مختلف که از عابران
برجای مانده و به هم آميخته بود رابخوبی حس می کردی. مغازهای شيک و چراغانی شده که
برای استقبال«سینترکلاس» و سال نو همه جا راآذين بندی و چراغانی کرده بودند. صدای
موزيکی که ازيک گاری که وسط کوچه پارک کرده بود، تا صدهامترآنطرفتر بگوش می رسيد، حال
و فضای شادی را درآن کوچه می پراکند و به من احساس خوشی میداد. بعدباتفاق رفتیم«کروکت»خوردیم
و درنهایت تا قبل ازغروب به کمپ برگشتیم.
ديری نگذشت که بامحيط کمپ و آدمهای آنجا عادت کردم. صبحانه و بعد نهارکه هميشه
غذای سرد و ساندويچ بود و روزی يک وعده غذای گرم راس ساعت شش بعدازظهر، در رستوران
کمپ می خورديم و هفته ای چند«گیلدن» برای
خريد شامپو و ساير نيازهايمان دريافت می کرديم و هرچند روزيک بار به شهرمی رفتيم.
گاه درکافة کمپ دورهم می نشستيم جوری خودمان را سرگرم می کرديم.
گاه
به کتابخانه کمپ می رفتم و چيزی می خواندم. آنجا روزنامه های فارسی زبان هم میآمد.
بعضی شبهاخودم را باطراحی سرگرم می کردم و چيزهائی دردفتری که داشتم میکشيدم.
بيشتر وقتها نيمه های شب ازتختم پائین می آمدم و ازکمپ خارج می شدم و زير باران
توی مزارع و باغها می رفتم و با صدای بلند گريه می کردم. ياد دخترقشنگم را میکردم.
برای سرنوشتی که من بدان گرفتارآمده بودم. با خودم می انديشيدم که چرا من الان
نبايددر کشورخودم و درکنارزن و بچه خودم باشم. چرا بايد بچه ی من متحمل چنين
اندوهی شود.
گذشت
روزگاربرایم بسيار سخت وحشتناک شده بود. چون می ديدم که خيلی ها تقاضای پناهندگی
شان ردمی شد و می گفتند که گرفتن «استاتوس»يا همان اقامت کار ساده ای نيست و کمتر
کسی موفق می شدکه جواب مثبت بگيرد و اين مراحسابی ترسانده بود. بارها باچشم خودم
ديدم که چگونه پليس های گردن کلفت می آمدند و آدمهائی راکه میبايست کشور را ترک
کنند تا ديپورت شوند با زور و خشونت زمين می زدند و کتف بسته باخود می بردند. به
زن و مرد رحم نمی کردند و با هرخشونتی بود آنها را کتف بسته میکردند و توی مينی
بوس های پليس می انداختند و با خود شان می
بردند.
شب ها دچار کابوس می شدم که آن پليس هابه سراغم
آمده اند تا مرا با خود ببرند. بارها
با
داد و بيداد ازخواب بيدار می شدم. گريه میکردم
و باخودم می گفتم :«خدايا نکند که اين بلا سرمن هم بيايد و نکند ديگر من
دخترم را برای هميشه نبينم. »
سه
ماه گذشت و هيچ خبری از جواب نيامد. ديگرتحمل دوری دخترم را نداشتم. به وکيلم زنگ
زدم و اوگفت:«هنوزخبری نيست.»
روزگارم
را باکريم می گذراندم اکثر شبها را تا نيمه های شب می نشستيم و ازهر دری تعريف می
کرديم. کم کم دو نفرديگر به ما پيوستند«علی مروان»جوان روزنامه نگار کرُد سوری و«سرخان»
ازکرُدهای طرفدار پ.ک.ک. ترکيه که سازخوبی هم می زد و صدای گيرائی هم داشت. گاه که«سرهان»
ستارش راکه به ميخی به ديوار آويزانش کرده بود بر میداشت و چيزی می زد و کريم که
احساساتی می شد عکس زن و دختر سه ساله اش را در می آورد و گريه می کرد و گاه
مُنيرکه اهل بوسنی بود می آمد و به جمع ما می پيوست.
يک
روزکه من هنوزخواب بودم، کريم بيدارم کرد و درحالی که نامه ای بازشده در دست داشت
و باخوشحالی به هوامی پريد و دور اتاق می چرخيدگفت:«جواب گرفتم، جواب گرفتم، من
جواب گرفتم.»
روی
زمين زانو زد و باعربی درحالی که عکس زن و بچه اش را توی دست اش گرفته بود و بالا را
نگاه می کرد، ازخدا تشکر می کرد و عکس ها را می بوسيد. چند روز بعدش ازآنجا رفت به
من تلفن کرد وگفت که قصد دارد تا در«لاهه»خانه بگيرد و مشغول کارهای اداری برای
آمدن زن و دخترش است.
« ۲٥ »
چند هفته بعد از رفتن کريم من هم از«اسخالکار»به
کمپ A.Z.Cدراختن»
درشمال هلند منتقل شدم. کمپ مجموعه ای از چند رديف ساختمان دوطبقه چوبی و پيش
ساخته بود که درحومة«دراختن» ساخته بودند. وقتی که ازفاصله دورمی نگريستی با آن
خانه های سفيد با سقف های قرمز رنگش به شهرک کوچکی مي مانست.
ابتدا
می بایست ازجاده باريک و پرپيچی که دوطرفش را تاچشم کارمی کرد گندم زارهای سرسبزدر
برگرفته بود می گذشتی و به درب ورودی کمپ می رسیدی که باچند ميله پرچم و اتاق
نگهبانی که هميشه چند پليس را از پشت شيشه هايش قرار داشت. از نگهبانی که عبورمی
کردی وارد محوطه آسفالت شدة کمپ می شدی که دو طرفش راساختمانهای چوبی و در وسط
محوطة کمپ یک رستوران و چند باجه تلفن قرار داشت.
اغلب روزهائی که آفتابی بود، عده ای از اهالی
کمپ را می ديدی که آنجا درحالی که به ديوار تکيه داده اند، نشسته اند و آفتاب می
گيرند.
وقتیکه
رسيدم شب بود و باران و باد وحشتناکی می وزيد. پس ازمعرفی خودم به باجه نگهبانی.
مددکار کمپ آمد و مرا به اتاقی که ازقبل برای من تعين شده بود برد. زيرآن باران و
درآن هوای تاريک و طوفانی او از جلو می رفت و من در پی اش.
مقابل
يکی ازآن ساختمانها ايستاديم. ازچند پله چوبی و خیس بالا رفتیم و مقابل درب اتاقی
ایستادیم. مددکار با پشت دست اش چند ضربه به در زد.دقایقی بعد کسی ازداخل دررا
گشود و مددکار سلامی داد و وارد شد. من هم کيسه وسائلم را برداشتم و پشت سرش وارد شدم.
از درکه وارد شدم، بوی گرم و متعفن حشيش و دود مواد مخدرکه با غلظت زيادی توی تمام
فضای راهرو را پُرکرده بود به مشامم خورد. جلوترکه رفتيم، وارد هالی شديم که چندجوان
ايرانی با قيافه های ژوليده و بهم ريخته و مريض حال، دور هم در هاله ای از دود
نشسته بودند و سيگاری بار می زدند.
با
خودم گفتم: خدای من چگونه می توانم اينجا زندگی کنم. ببين آن در سبز بهشت مرا به
کجا هدايت کرد.
به
مددکار نگاه کردم و يواشکی گفتم:«اگر ممکنه منو به خونه ی ديگه ای بديد. اينجا من
نمی تونم دوام بياورم.»
گفت
:«خدا رو شکرکن که اينا ترو پذيرفتن، خونه کجاست.»
اواخرشب
جوان دیگری وارد خانه شد که اسمش عادل بود. جوان ستبر و تر و تمیزی بود. سیگارهم
نمی کشید. دقایقی بعد فهمیدم که او هم آنجا زندگی می کند و یک ماهی است که جواب
گرفته و در انتظارگرفتن خانه است. بطور
اتفاقی تخت دوطبقه ی ما باهم مشترک است. خیلی زود فهمید که من زیاد درآن فضای
متعفن و پر از دود احساس راحتی نمی کنم. ازمن خواست تا باتفاق به اتاق خواب برویم
و ازشرآن دود راحت شویم. قبول کردم و دقایقی بعد چای درست کرد و به اتاق آورد و با
هم از هردری صحبت کردیم. از طرفداران مجاهدین بود و می گفت که پدر و مادرش، عمو و
دو خاله اش را وقتی که هفت سالش بوده درسالهای اول انقلاب اعدام کرده اند و او را
مادر بزرگش بزرگ کرده. و از قول او بود که شنیدم که آن جوانهای دیگرکارشان هميشه
همين شب نشينی و گپ زدن و حشيش کشيدن تا صبح بود و روزها را تاغروب می خوابيدند.
ازاينکه می ديدم که جوان های بی گناه و معصوم مملکتم که اغلب هم دانشگاه رفته و از
خانواده های مُرفه بودندکه با گذر از هزاران خطر به اينجا آمده اند و به چنين روزی
افتاده اند، تا صبح خوابم نگرفت.
اکثراً
سالها بودکه درانتظار جواب مانده بودند و بعضی هاهم بعدازگرفتن چند جواب منفی
درانتظارديپورت بودند. فردای آنروزکه ازخواب بیدارشدم و عادل رفته بود.کجا؟ من نمیدانستم.
به ناچار ازآنجا که من هنوز با مقررات و وسایل خانه آشنا نبودم. تا بعدازظهر را
گرسنه ماندم. تا اینکه بالاخره یکی یکی بیدار شدند و صبحانه ای درست کردند و بایکی
یکی آنها آشنا شدم. آنها مرا از اوضاع و روال پناهندگی سخت ترساندند و گفتند:«ای
بابا دير اومدی و ژود می خوای بری. و بعد زيرخنده میزدند.»
عادل
هر روزصبح بیرون می زد و نیمه های شب برمی گشت و هرشب ساعاتی را با هم به تعریف می
نشستیم. خیلی زود با هم دوست شدیم و او به من اعتماد کرد و گفت که حقیقت اش آمدنش
به خارج فقط به دلیل پیدا کردن مجاهدین و پیوستن به آنهاست. می گفت که می خواهد به عراق برود. می گفت:«اینجا بمونم
که چی؟ خونه ای بگیرم و بعد زنی و بی توجه به اینکه در وطنم هر روز دختران دوازده،
سیزده ساله سنگسار و اعدام می شن و با شرفترین مادر برای پول شیربچه اش خود فروشی
میکنه و... خودم را دراین زرق و برق غرب غرق کنم و خوش بگذرونم و پیربشم. اگه همه
ی ماکسانی که به آزادی وطن اعتقاد داریم از ایران بگریزیم و دراین منجلاب غرب
مدفون بشیم، پس تکلیف وطن چی می شه. آیا این همونی نیست که امپریالیسم و سرمایه ی
جهانی می خواد.
گفتم:«درسته
اما به عراق رفتن تنها راه درست مبارزه علیه دیکتاتوری نیست. و مجاهدین هم به نوعی
به مردم ماپشت کردن و درصف دشمنان ایران قرارگرفتند. درشرایطی که جمهوری اسلامی از
داخل مردم را شلاق و دار میزد و تیر باران می کرد و صدام هم از زمین و هوا با بمب های خوشه ای و شیمیای
به مردم ما و کردها حمله می کرد و مردم ما رو میکشت. مجاهدین هم درکنار او مثل یک
لشکر صدام عمل می کردند.
قدری
عصبانی شد و به یک باره چهره مهربان و صمیمی اش برافروخته شد و چیزی
نمانده بود که با مشت و
لگد به جانم بیافتد. باعصبانیت سرم داد زد و گفت:«این حرف عوامل جمهوری اسلامیه.»
باخونسردی
گفتم:«توهنوز جوانی میتونی درس بخونی. دانشگاه بری و برای خودت و کشورت فردمفیدی
بشی و همین جاهم همه گروههای سیاسی چپ و ملی گرا و دانشجویی هستند و فعالند و
هرساله ده ها راهپیمایی و تظاهرات و میتینگ و... سازمان دهی می کنند که ارتباط
تنگاتنگی هم با جنبش و تشکلهای گارگری و دانشجویی داخل کشور دارند.
گفت:«اصلاً
اینطور نیست. اینها همه اش لوس بازیه و اهمیتی در مبارزات خلق های ما ندارند.
مبارزه واقعی رو مجاهدین می کنن. که به
جای اومدن تو این ویلاهای غرب به بیابانهای سوزان و شنی عراق رفتن و اسلحه بدست
گرفتن و با ایثار جون خود شون از خونواده و عزیزانشون دل بریدن و رو در روی ارتجاع
تن به تن و مردانه دارن می جنگن.»
گفتم:«کدوم
مردانه پسرخوب. من خودم توجبهه بودم و می دیدم که چطور همین آقایون قهرمان شبانه
همگام بادشمن متجاوز و سردار قادصیه به سنگرای سربازان و فرزندان ایران که برای
دفاع از خاک وطن می جنگیدند حمله می کردن و با آرپی جی های عراقی و امریکایی اونها
رو به خاک و خون می کشوندن.»
دیگر تاب نیاورد و با خشونتی تمام گفت:«من شکی
ندارم که شما فرستاده ی جمهوری اسلامی هستی. تو به اون بسیجی ها می گی فرزندان
ایران.»
گفتم:«من تو ارتش بودم. و مجاهدین هم بیشتر به جاهایی
که ارتش مستقر بود حمله میکردن. سرباز که داوطلبانه به خدمت نرفته بود. من تو اون
دوسال ندیدم که به خط هایی که دست سپاه یا
بسیج بود حمله کنن. شاید جراتش رو نداشتند. من بهترین رفیق هامو که هیچ اعتقادی به
جمهوری اسلامی نداشتن و بزور به خدمت آورده بودنشون رو توسط مجاهدین از دست دادم.
شبانه تو خواب با آر. پی. جی سوزونده بودنشون.»
مثل
آتشفشان فوران کرد و در را به هم کوبید و از اتاق خارج شد. از فردا همه مرا طور
دیگری نگاه می کردند. به همه گفته بودکه مواظب من باشندکه من عامل جمهوری اسلامی
هستم. دیگرهم اتاقی هایم هیچ اهمیتی به من نمی دادند حتی اهالی ایرانی کمپ هم
حرفهای عادل را باورکرده بودند و سعی درآزار و ازیتم می کردند. اگربه جمع شان
نزدیک می شدم ازمن روی برمی گرداندند و هرکدام به راهی می رفتند. توی خانه هم نه
صبحانه و نه شام برایم نمی گذاشتند. انکارم کرده بودند. وقتی وارد می شدم . حرفشان
را عوض می کردند و به خیال اینکه من بدم می آید به آخوندها فحش می دادند. مشروب که
می خوردند میگفتند به نابودی مخ هرچه آخوند و بچه آخونده. بعد بقیه با احساسات
جواب می دادند: «نوششششش.»
یک
روزکه تنها و افسرده گوشه ی دیوار کافه ی کمپ نشسته بودم و سیگار می کشیدم دستی را
روی شانه ام حس کردم برگشتم و دیدم مردی نسبتاً میانسال است. سلامی کردم و برخاستم
پرسید:«تنها نشستی؟.»
گفتم:«هی!.»
گفت:«بیلیارد
بلدی؟»
«نخیرتا
حالا بازی نکرده ام.»
«خوبه
پس من بالاخره شانس پیدا می کنم که یک بار هم که شده ببرم.»
بعد
بادست اشاره داد و گفت:«پاشو بریم که من یادت بدم.»
به اتفاق داخل کافه ی کمپ رفتیم و ضمن بازی از هردری صحبت
کردیم. اسمش علی بود و از بچه های اکثریت بود و ده سال در زندان بوده. دوسال پیش
ازدواج کرده و الان هم یکسالی بود که به هلند آمده بود و تا آن موقع دو تا جواب
منفی داشت.
کم کم شایعه ای که عادل درمورد من پخش کرده بود را به میان
کشید و گفت:«اهمیت نده این بچه های مجاهدین همه اینطورند. تحمل انتقاد ندارن. تا حرفی
مخالف میل شون رو می زنی، دست به شایعه پراکنی می کنن و آبروتو می برن. این کار رو
با منم کردن. این آقایون فقط هرکسی که اسلحه دست بگیره و جلو مسعودخان خبردار
وایسه رو انقلابی میدونن. اما گذشت زمان همه چیزو عوض می کنه. ازآن به بعدروزهایم
را با علی میگذراندم. بالاخره با درخواستهای پی درپی ام موافقت شد و مرا نزديک
خانواده ايرانی جايگزين کردند.
حالا
ديگر خودم به تنهاهی اتاقی داشتم که عکس دخترم و زنم را هم به ديوارش آويخته بودم.
روزها را اغلب به کافه کمپ میرفتم و گاه
هم به شهر و گاه در اتاقم با مقداری گچ و گل که خريده بودم مشغول می شدم و چيزی
درست می کردم و يا نقاشی می کردم. آنجا به اتفاق دو افريقائی که بعدها به امريکا
مهاجرت کردند ماهنامه مخصوص کمپ را منتشرمی کرديم و انتشارات و کتابخانة کمپ دردست
ما بود. از هرنشریه ایرانی خارج کشور از جمله مقاومت و مردم و کمون و کیهان لندن و
تهران تایمزو.. و حتی اطلاعیه های مختلف گروهها و جریانات انقلابی و اخبارگردهمایی
ها و تظاهرات ایرانیان خارج ازکشورهم می آوردیم و دردسترس اهالی قرارمی دادیم.
ازآنجا که درکمپها
نه ازدکترخبری بود و نه ازدارو و درمان. سعی می کردم که
مريض نشوم هرنوع مريضی داشتی فقط مسکنی بيشتربه تونمی دادند واگردندان درد داشتی آنقدر بايد دردش را تحمل
می کردی تاحسابی عفونت کند و خانم مسئول داروئی کمپ ببيند که عفونت کرده و بعد
نامه ای دست تومی داد تا به دندانپزشکی درشهربروی و دندانت را بکشند.
خيلی
ها ناراحتی های جدی داشتندکه می بايست تحت مراقبت جدی و دائم پزشکی قرار میگرفتند.
اماچون پناهنده بودند و اقامت نداشتند، مثل اينکه جزو انسان به حساب نمی آمدند. حق
استفاده از خدمات پزشکی را نداشتند. خانم اميری که زن سالخورده ايرانی بود که به
اتفاق دختردم بختش از ايران فرارکرده بودند و حالا چندسال بودکه درکمپ شهر «دراختن» بودند، ناراحتی قلبی داشت.
اولين روزی که او را ديدم دم باجه تلفن کمپ به
اتفاق چند نفر ديگر نشسته بوديم و آفتاب می گرفتيم که زن جوان ايرانی ديگری که همه
می گفتند وضعش زيادجالب نيست و هر روز دو تا بچه ی کوچکش را توی کمپ رها می کند و
به شهرمی رود و کاسبی می کند و با اين کارش باعث آبروی ايرانی ها شده مشغول تلفن
بود. با شوهرش در ايران صحبت میکرد. دم باجه تلفن درحالی که دامن کوتاه قرمز و تی
شرت زردی که سينه هايش ازآن بيرون زده بود بتن داشت و مرد سياه پوستی دست اش را
گرفته بود، پشت تلفن با حالتی که انگارگريه می کرد به شوهرش که آن طرف خط بود فحش
می داد و می گفت:«خدا بگم چکارت کنه مرد، تو
منو با دوتا بچه فرستادی تو اين جهنم و خودت داری تو ايران
عشق میکنی و...»
خانم
اميری هم که آمده بود تا تلفنی بزند و منتظر بود تا رقيه خانم تمام کند. از اين
فيلمی
که او برای شوهرش پشت تلفن
درمیآورد، حسابی عصبانی شده بود. وقتی که رقيه حسابی گريه شوهرش را با آن
تئاتردرآورد و با خنده ای گوشی را گذاشت. خانم اميری سعی کرد با زبان مادرانه ای
راهنمائي اش کند و گفت :«زن حيا هم چيزخوبيه وا...! تو چرا دروغ میگی، تو اصلاً
نمی دونی بچه هات کجان و چی می خورن. هر دفعه يکی دست شونو می گيره و لقمه ای
دستشون ميده، خدا رو خوش نمياد که اين دو تا طفل معصوم رو همين جوری ول می کنی و
ازصبح ميری بیرون و نيمه شب برمی گردی.»
رقيه
که با آن ناخن های بلند ولاک زده اش سيگاری را ميان انگشتانش گرفته بود و آدامسی
را توی دهنش می جوید، با بی حيائی تمام رو به خانم اميری کرد و گفت:«به توچه پيره
زن مردنی که من کجا می رم و چکارمی کنم؟.
مگه تو وکيل منی؟»
خانم
اميری که کمی از بدزبانی رقيه جا خورده بودکمی ترسيد و خودش را به عقب کشيد و گفت:«حداقل
اگه به خودت رحم نمی کنی به اين دوتا بچه ی معصومت رحم کن، توچه جور مادری هستی؟»
رقيه
که حالا ازعصبانيت داشت به سوی خانم اميری می رفت و آن مرد سياه پوست داشت دست اش
را می کشيد تا مانع اش شود، گفت:«من میرم کارمی کنم به کسی هم ربط
نداره. توهم برو مواظب
دخترخودت باش مارمولک.»
آن
چند جوان معتاد ايرانی هم که کمی آن طرف ترنشسته بودند با صدای بلندی خنديدند و
يکی شان گفت:«اونم چه کاری وخطاب به رقيه گفت:«خانم بی زحمت آبروی کارو نبريد، يه
عده ای دارند ناسلامتی کارمی کنن.»
آخه آن جوانهای ایرانی
درکمپ کارهائی می کردند، مثل شستن ملحفه ها وگرداندن بار کمپ و دوچرخه سازی و غیره
و روزی دوگیلدن می گرفتند.
رقيه
با شنيدن صدای خنده آنها عصبی شد وگفت:«به شما چی مفنگی ها؟ شمابرين
خودتونو درست کنيد.»
بعد
دهنش را کج کرد و ادای رسول را درآورد و گفت:«آبببررويه کارررو نبريد خخانم!»
رسول
که هم چنان نشسته و به ديوارتکيه داده بود و تسبيهی را ميان انگشتانش می چرخاند
گفت:«مگه من چمه جنده
خانم؟»
رقيه
که ديگر حسابی عصبانی شده بود رو به خانم اميری کرد و دامن کوتاه و قرمزش را دوستی
بالا زد به طوریکه ُشرت توری سفيدش بیرون افتاد و با خشونتی تمام و با صدای بلند
که توی فضای کمپ پيچيد گفت:«آهای مردم، همه بدونيد که من اينکاره ام. هرکی پولشو
داره بياد جلو.»
بعد
رو به خانم اميری کرد وگفت:«من اينکاره ام. به کسی هم ربط نداره، اگه کسی اعتراضی
داره بياد جلو.»
مُحسن
يکی ديگرازآن بچه هاگفت:«خانم، ناشلامتی ما مرديم ها اينجا نششتيم، به غيرتمون
برمی خوره که کشی بدونه شما ايرانی هشتيد.»
رقيه
که هم چنان ازعصبانيت دهنش کف کرده بود، حرف محسن راقطع کرد وگفت:
«خوبه
خوبه، تويکی برو بميرمفنگی ايکبری معتاد. و ادامه داد :«اگه شما مَرد بودين و غيرت
داشتين، کشورتونو برا آخوندها ول نمی کردين و فرارکنين بياين اينجا.»
رسول
گفت:«تو که جرأت داشتی چرا آمدی، ممل؟»
رقيه
گفت:«ديگه ضر زيادی نزنيد والله خشتکتونو در می آرم.»
مرد
سياه پوست همراهش که از شهربا او آمده بود، زير بغلش را گرفت تا از آنجا دورش کند.
خانم اميری که با ديدن اين برخورد از رقيه رنگش پريده بود و همانجا کنار ديوارکافه
روی زمين نشست و من ديدم که مثل اينکه حالش خوب نيست جلو رفتم و دستی روی شانه اش
گذاشتم و گفتم:«حالتون خوبه خانم؟»
دست
اش را روی دستم که روی شانه اش بودگذاشت و مثل آنکه می خواست چيزی بگويد، اما نمی
توانست. نفس های کوتاه می کشيد. يکی ازبچه ها به طرف بهداری کمپ
دويد تا کمک بياورد، اما خيلی
زود برگشت و گفت که بهداری تعطيله و کسی آنجا نیست.
بچه
های ديگر آمدند و زيربغلش را گرفتيم و داخل کافه برديم و ليوانی آب سرد برايش
آورديم. دقايقی بعد حالش کمی بهتر شد. می گفت ناراحتی قلبی دارد، فشار خونش بالاست
اما چون هنوز جواب ندارد نمی تواند برای عمل به بيمارستان برود.
چند
ماه گذشت و در اين کمپ هم شاهد اتفاقات وحشتناکی شده بودم که مرا می ترساند و
روزگارم را پُراز استرس و دلهره کرده بود. اغلب روزها می دیدم که چطور پلیس ها میریختند
توی کمپ و بعضی ها را که می بایست دیپورت شوند دستگیر می کردند و دستبند می زدند و
با خودشان می بردند.
ایرانی دیگری توی کمپ مان بود که نامش آقارضا
بود. شنیده بودم که حدود سه سال است که توی کمپ بود و دو تا جواب منفی داشت. زن
جوانش با خواهر زاده ی خودش که قبلاً با آنها در یک خانه زندگی می کردند و حالا
خواهر زاده جواب مثبت گرفته بود روی هم ریخته و بعد از آنکه گندش در آمده بود و
کارشان به دعوا کشیده بود. مرد بیچاره پس از درگیری با خواهر زاده اش پلیس ها
دستگیرش کرده بودند. پس از چند روز که دوباره بر گشته بود، اتاقش را جدا کرده
بودند. حالا همسایه ی من شده بود. اغلب توی خودش بود. دائم سیگار از دستش نمی
افتاد. می گفت:«این حرمزاده خواهرزاده ام، خودم کمکش کردم که از ایران خارج بشه.
چقدر به او خوبی کردم. مثل بچه ی خودم ازش نگهداری کردم و....»
مدتها
از اتاقش بیرون نمی آمد پشت پنجره می نشست و بیرون را نگاه می کرد. اغلب میدید که
زنش دست در دست خواهر زاده ی جوانش که حالا آنها با هم زندگی می کردند، در محوطه ی
کمپ قدم می زنند. پلیس حکم کرده بود که حق ندارد که به چند متری آنها نزدیک شود.
دیگر صورتش را اصلاح نمی کرد. همیشه توی خودش بود. از اتاق بیرون نمیآمد. روز به
روز لاغرتر می شد. گاه برایش بشقابی غذا می بردم. اما می دانستم که دورش می ریزد.
بعضی وقت ها قبول می کرد که وارد بشوم و پیشش بنشینم و گپی بزنیم. اما او فقط گوش
می کرد. انگار دیگرحرفی برای گفتن نداشت. دائم سیگار می پیچید. ریشش بلند شده بود
یقه اش چرکین و اتاقش بوی تعفن عرق بدن می داد. یکشب یک بطری عرق هارتیفل هلندی را
با دو استکان بردم تا با هم بخوریم. دیر
وقت بود. شب نشینی توی کمپ ها امری عادی بود. تا سپیده ی صبح نشستیم و گپ زدیم. در
طول تمام شب عکس تنها دختر سه ساله اش را جلوی دستش گذاشته بود و با هر استکان که
بالا میزد نگاهش می کرد.
آنشب برایم از ایران و دوران قبل از آمدنش به
هلند گفت.که عمده فروش خشکبار بوده
و برای خودش بیا و بروی
داشته. زندگی مرفه و خانه ی مجللی و پاترول صفری. عکس همه را یکی یکی نشانم می
داد. می گفت خواستِ زنش بوده که به اروپا بیایند. او اصلاً راضی به این مهاجرت نبوده.
نه سیاسی بود و نه هرگز مشکل سیاسی داشته. به خاطر زنش همه چیز را در ایران رها
کرد و به اینجا آمده. گفتم:«خوب شما کاری که باید می کردید کرده اید. حالا هم دنیا
به آخر نرسیده می تونید به ایران برگردید و زندگی را دوباره از سر بگیرید.»
با صدای گرفته ای گفت:«چی می گی؟ بدون دخترم؟ می
میرم. نمی بینی هر روز پشت پنجره ام؟ تازه ایران برم چکار با این آبرو ریزی.»
گفتم:«این ننگی برای شما
نیست، بلکه ننگ خانم تان است. شما انسان درستی هستید. این او بوده که خیانت کرده،
نه شما.»
گفت:«همین
درستی و احمقی به این روزم انداخت.»
گفتم:«بهرحال
اینجوری هم اذیت می شی. نمی شی؟. تا کی می خوای پشت پنجره بشینی؟ بالاخره اونا
همین روزا خونه می گیرن و از کمپ میرن.»
گفت:«نمی
دونم.»
بعد بسته ی توتونش را از روی میز جلویش برداشت و
ازم خواست تا تنهایش بگذارم. فردای آنروز ازعلی دوستم شنیدم که عادل برای همیشه به
عراق رفته تا به مجاهدین بپیوندت. علی با بچه های فعال بیرون از کمپ ارتباط داشت.
گاه افرادی به دیندنش می آمدند. همیشه از اخبار بیرون معطلع بود. و درهمه ی حرکت
ها شرکت داشت. اما این اواخر دیگر از همه چیزخسته شده بود. علاقه ای به آن ارتباط
ها نداشت. می گفت:«همش بازیه. خود گول زنیه. همه ادعای رهبری ایران رو دارن.
تحلیلهای درست و روشنی ندارن. به بن بست رسیده اند و...»
حالا
مدتی بودکه دیگر از آن ارتباطهای سیاسی بریده بود. دیگر در هیچ برنامه ای شرکت نمی
کرد. باتفاق او چند بار در راهپیمایی های مختلف شرکت کردم. آخرین باری که باهم به
تظاهرات رفتیم. دفعه ای بود که برای آزادی فرج سرکوهی دم سفرت ایران در لاهه
رفتیم. وقتی به دم سفارت رسیدیم و آن جمعیت رادیدکه باچه شور و حالی علیه جمهوری
اسلامی شعارمی دادند و آزادی زندانی سیاسی را فریاد می زدند گفت:«می بینی که چطور
فریاد میزنند.»
منظورش راخوب متوجه نشدم. و او ادامه داد:«متأسفانه
یک فرهنگ غلطی دربین جریانات انقلابی هست که عادلانه نیست. و اون اینه که تا تو
زندانی براشون یک قهرمانی. برات سینه می درند و برای آزادیت دست به هرکاری می زنن.
حتی اگه شده خودشونو آتیش می زنن. اما به محض اینکه آزاد می شی ولت می کنند و کم
کم می شی یه خائن. عده ای فکر می کنن هرکسی که تو زندان اعدام نشده و آزاد می شه یک خائنه. می گن چرا آزاد شد.
حتماً بارژیم و دستگاههای اطلاعاتی رژیم همکاری کرده. وگر نه چرا اعدام نشده. و
ادامه داد:«بهت قول می دم که روزی بیادکه اگه همین آقای سرکوهی تحت فشارهای بین
المللی آزاد بشه بعدها انگ خائن بهش بزنن و سکه ی یه پولش بکنن.»
یک
روز مثل هر روز با علی قدم می زدیم رفتیم تا از پشت شيشه نگهبانی ليست پُست را
نگاه کنیم. متوجه نامه ای که از وزارت دادگستری برايم آمده بود شدم. آن چنان نامه
ای با آرم وزارت دادگستری فقط معنی اش جواب بود. قلبم طپش سختی گرفت می ترسيدم که
بازش کنم وجواب منفی باشد؟. نکند حکم ديپورتم باشد؟.
بالاخره
به اتفاق علی بازش کرديم و جواب مثبت بود. معنی اش اين بودکه با درخواست پناهندگی
من موافقت شده بود. معنی اش اين بود که من دخترم وزنم را خواهم ديد و دوباره به هم
خواهيم پيوست، معنی اش اين بودکه من ازعذاب های کمپ و تنهای خلاص می شوم. معنی ش
اين بود که من صاحب خانه ای مثل تمامی مردمی که درشهرمی بينم می شوم. اما خوشحالی
من ساعاتی بیشتر طول نکشید . چرا که دیدم یک دفعه کمپ شلوغ شد همه در آمد و رفت
بودند. تعدادی ماشین پلیس و آمبولانسی آمده بود. باتفاق علی رفتیم تاسر و
گوشی
آب دهیم.
شنیدیم
که آقارضا خودش راتوی کانالی که در نزدیکی کمپ بود غرق کرده بود. حوالی غروب جسدش
را از آب بیرون آوردند و با آمبولانس بردند.
« ۲٦»
حالا دیگر با هزار امید و آرزو و شوقی وصف
ناپذیرخانه ای درشهر لاهه گرفته بودم و با مقدار پولی که از ایران با خودم آورده
بودم مقداری لوازم خانه خریده بودم و پس ازچند ماه دوندگی از این اداره به آن
اداره هم کارآمدن زنم و دخترم را تمام کرده و درانتظارآمدنشان روزشماری می کردم. یک روزکه به شهرداری رفته بودم و در انتظار نوبتم نشسته بودم کریم دوست عراقی
ام رادیدم که به اتفاق زن و دخترش آمده بودند تاکارت های شناسنامه شان را بگیرند.
ازاینکه می دیدم بالاخره بعد ازآن همه گریه های شبانة کریم درکمپ زن و بچه اش آمده
اند و درکنارهم هستند خوشحال بودم. و به روزی می اندیشیدم که زن و دختر من هم آمده
اند و ما هم درکنارهم هستیم.
به هم دست دادیم و روبوسی کردیم. زنش درحالی که مقنعه ی مشکی
ای را به سر داشت به عربی چیزی گفت. کریم ترجمه اش کرد وگفت:«می گوید که کریم وصف شمارا برای من کرده و من دعا می کنم که زن و بچه ی
شماهم زودتر بیایند.گفتم:«مرسی.» و بعد از چندروز مرا برای شام به خانه شان دعوت
کردند. زنش خورشت بامیه ی خوشمزه ای درست کرده بود. که مزه اش فراموش نشدنی بود.
موقع صرف شام کریم ازدورانی که باهم درکمپ بودیم تعریف کرد و خطاب به زنش گفت که:«می دونی فاطمه، زمانی که من در جبهه بودم آربُد هم
درجبهه مقابلم بوده. و به روی هم
تیراندازی کرده ایم.»
توی
حرفش پریدم وگفتم:«من نه، اما کریم به روی من شلیک کرده.»
گفتم:«خوب ماهردو وسیله بودیم.
و شرایط یابهتربگویم دولتها ما را بی آنکه خودمان انتخاب کرده باشیم درمقابل هم
قرار داده بود.»
کریم به دسته گلی که برایشان برده بودم و
حالا زنش او را باسلیقه درگلدانی گذاشته بود و روی میز بود اشاره کرد وگفت:« و
امروز برای هم گل می آوریم.»
ازآنجاکه من هنوز بیکار بودم و برای کارکردن می
بایست اول زبان هلندی را فرا میگرفتم و بعد حرفه ای را درمراکز فنی و آموزَی یاد
می گرفتم. بعد درصورت اخذ دیپلم آن رشته تازه واجد شرایط برای کارمی شدم. و هنوز برای
امرارمعاش مستمری بیکاری میگرفتم.
به
خودم گفتم که زبان هلندی راکه واجب و ضرورت دارد که فراگیرم چون من میخواهم دراین
مملکت زندگی کنم. اما اینکه حرفه ای را فراگیرم! من برای خودم تکلیفم روشن است.
اگرچه سنم قدری بالاست، امادرهرصورتی به دانشگاه هُنر می روم چرا که من مجسمه
سازهستم و هرگزحاضربه کاردیگری نیستم.
دراین خوش خیالی روزگار را
درانتظارآمدن خانواده ام می گذراندم. به اتاقهای خالی خانه ام نگاه می کردم و جلو
نظرم می آوردم که زنم روی آن کاناپه ی سبز رنگ مخملی نشسته و کمی آنطرفتردخترم هم
با اسباب بازی قشنگی که برایش خریده ام مشغول بازی است.
گاه به بالکن می رفتم و ازآن بالا به محوطه ی سبز و چمن کاری شده ی پشت خانه
مان که
مقداری تاب و سُرسُره برای بچه ها درآن نصب شده نگاه می کردم و درخیالم می
دیدیم که آن پایین دخترم با شیطنت مشغول بازی است. شبی نبود که خواب آمدنشان را
نبینم.
گاه پیرزنی
که عمرش نزدیک بالای هفتادسال و نامش«هتی»بود درطبقه هم کف آپارتمانمان زندگی می
کرد مرا در راه پله می دید و تنها همسایه ای بود که با من سلام و احوالپرسی میکرد.
ازهمان روزهای اول که به این آپارتمان آمده بودم او دیده بود که هرروز اسبابی میخرم
و به خانه میآورم. تا وارد پله ها می شدم درحالی که حسابی به خودش رسیده و ُرژ
قرمز روشنی به لبهای پراز چروکش زده بود و مثل همیشه لباسهای شیک بارنگ های روشن
به تن داشت و بوی تند عطرمی داد. دم درخانه اش گویی در انتظار من ایستاده بود.
تامرا میدید تبسم پُرمهری به لب می نشاند و بعد از اوضاعم می پرسید.
انگلیسی
را خوب حرف می زد و زمانی رئیس اداره ی مهمی بوده. او تنها کسی بودکه با او درد
دلی می کردم. دیگر همه ی داستان مرامی دانست. زن بسیار مهربانی بود. بارها گفته
بود که اگرنیازی داشتم به او مراجعه کنم و من هم بارها نامه هایی که ازطرف شهرداری
و بیمه و جاهای دیگرکه برایم می آمد نزد او می بردم و او برایم می خواند و به
انگلیسی برایم ترجمه شان می کرد. گاه مرا به داخل خانه ی بسیار شلوغ و تمیزش با آن
همه لوازم لوکس و قدیمی که باسلیقه ی خاصی چیده شده بودند دعوت می کرد و داخل می
رفتم و به شوهرش «خه یس»که همیشه سیگار برگ کوبایی به لب داشت، سلامی می کردم و
ساعتی می نشستم و فنجانی قهوه همراه با تکه ای کیک برایم می آورد و تامن قهوه ام
را می خوردم او هم نامه هایم را یکی یکی و
با دقت باز می کرد و می خواند. بعد ازآنکه راهنمایی ام می کرد، همه را دوباره با
همان دقت داخل پاکت هایشان می گذاشت. هنوز ماهی از آشنایی مان نگذشته بود که یک
روز که از خرید می آمدم با دیدن من مثل همیشه ازخانه اش بیرون آمد و سلام و احوال
پرسی کرد. صدایش تغییرکرده بود. آرام ترحرف می زد.گفت:«می دونی که «خه یس» تمام
کرده؟»
خدای
من چه می شنوم! ازم خواست تا اگر می خواهم داخل شوم. بی آنکه چیزی بگویم پشت سرش
وارد خانه اش شدم. دیدم که «خه یس» روی کاناپه مثل آنکه خوابیده باشد دراز
کشیده و اتاق هنوز بوی
سیگار برگ اش را می دهد. به خه یس اشاره
کرد و گفت:«ساعتی پیش تمام کرد.»
شوکه
شدم. دقایقی همجنان نگاهش کردم. زیانم بند آمده بود. باید چیزی می گفتم. هیچ جمله
ای توی دهنم نمی آمد. ناخودآگاه گفتم:«من همین دیروزدم حیاط دیدم اش که با دوچرخه
برای خرید می رفت. باهاش سلام و احوالپرسی کردم. سالم سالم بود. او از زن و بچه ام
پرسید و با من شوخی کرد وگفت:«حقیقت اش رو بگو بیشتردلت برازنت تنگ شده یا دخترت؟»
هتی به
آرامی سری تکان داد وگفت:«آره «خه یس» اهل شوخی بود و ادامه
داد:«خوب دیگه، ما زندگی مونوکردیم. بیشتراز این می خوایم چکار؟»
زنگ
درخانه اش را زدند. دوتا پلیس و بعد آمبولانسی با دو مأمور آمدند. من بلند شدم تا
آنها را تنها بگذارم و وسایلم را که دم در رها کرده بودم بردارم و به داخل خانه
ببرم. از بالا دیدم که جسد«خه یس» را روی برانکاد به سوی آمبولانسی که توی خیابان
بود می بردند. ساعتی بعدکه پلیس ها رفتند، پایین رفتم و زنگ زدم. در راگشود.
گفتم:«حالا برنامه تان چیست؟ چه کاری ازمن ساخته است. و کی مراسم خاک سپاری دارید؟»
گفت:«بسیار
ممنونم. مراسم خاصی نداریم. به بچه هایم خبرداده ام. پسرم که مقیم امریکاس گفت که
نمی تونه بیاد. اما دخترم که مقیم آلمانه گفته که برا مراسم سوزوندنش حتماً می آد.
تا اون موقع هم من کارخاصی ندارم. خود شرکت بیمه همه ی کارهای لازم را میکند.»
قول دادکه برای مراسم سوزاندنش حتماً خبرم کند.
مدتی ازش خبری نبود. چند بار زنگ درخانه اش را زدم و خانه نبود. نگران بودم که مرا
برای روز سوزاندن«خه یس» فراموش کند.
بالاخره
بعد از دوسه هفته بطور اتفاقی دیدمش. گفت که بعد از مراسم چند روزی را نزد دخترش
به آلمان رفته. پس ازمرگ شوهرش ارتباط ما بیشترشد. هروقت که برای خرید میرفتم لیست
او را هم می گرفتم و برای او هم خرید می کردم. گاه می دیدم درحالی که چیزهایی
خریده با آن عصای چرخدارش بزحمت قدم بر می دارد. از پشت قدم هایم را تند می کردم و
بهش می رسیدم و سلامی می کردم و می گفتم که:«چرا به من نگفتید تا براتون خرید
کنم؟»
با
تبسمی که همیشه برآن چهره ی لاغر و تمیزش داشت می گفت:«بعضی وقتا که هوا آفتابیه،
دلم می خواد قدمی بزنم، برام خوبه.»
چند
ماهی دیگرگذشت و من دیگر مدرسه ی زبان می رفتم. کریم هم به همان مدرسه میآمد و
دریک کلاس بودیم. او در عراق تکنسینی ماشینهای آبیاری را خوانده بود و قصد داشت تا
درهلند همان رشته را ادامه دهد. رؤیاها برای خودش داشت. می گفت با تجربه ای که
درآن رشته دارد امکان موفقیت اش بیشتراست و عاشق آن کاراست.
حالا
هر دو مشغول فراگیری زبان بودیم و هنوز ازآمدن زن و بچه ام خبری نبود. تا اینکه یک
روز متوجه بوی تعفن آزاردهنده ای در ساختمانمان شدم. هر روزکه می گذشت بوی تعفن
شدیدتر می شد تا جایی که دیگرغیرقابل تحمل شده بود. دلم می خواست که از همسایه ها علت
اش را بپرسم. اما ازآنجا که تنها با «هتی» ارتباط داشتم و حالا او هم چند روزی بود
که خانه نبود و نمی دیدمش، مانده بودم تا با این بو چکارکنم. توی ساختمان نمی شد
نفس بکشی. پیش خودم می گفتم این ملت دماغ هایشان کیپ است. چراکسی پیگیر قضیه نمی
شود؟ چند باردیگر زنگ خانه ی «هتی» را زدم. خانه نبود. فکرکردم که حتماً باز دخترش
ازآلمان آمده و او را نزد خودش برده. فردای آنروزکه از مدرسه می آمدم، ازتوی
خیابان دیدم که پنجره های هتی بازاست. خوشحال شدم. فکرکردم که برگشته و باز بودن
پنجره اش به این معنا بودکه او خانه است. کلید راکه در درحیاط چرخاندم و وارد
راهرو شدم دیدم که«توم» همسایه دیگرمان به اتفاق چند نفر از همسایه های دیگرتوی
راه پله ایستاده اند و مشغول صحبت هستند. سلامی کردم و خواستم تا ازکنارشان رد شوم
که با دیدن من به خانه «هتی» اشاره کرد و گفت:«زن بیچاره چند روز بودکه توخونه ش
مُرده بود و کسی نمی دونست.»
با شنیدن این حرف چقدراز او بدم آمد. قلبم گرفت
و گوشهایم به صدا افتاد. توم سری تکان داد و ادامه داد:«آره واقعیت داره. مگه شما
این بوی تعفن رو توی این چند روزه حس
نکرده بودین؟»
سری
بعنوان تایید تکان دادم و «توم» ادامه داد:«حقیقت اش مادیگه تحمل نداشتیم. بعضی
ازهمسایه ها فکرمی کردند که کسی تو زیرزمین بوته های ماری جوانا کاشته. تا اینکه
من امروز به پلیس تلفن کردم و اومدن و علت رو پیدا کردن.»
بعد سری تکان داد و
گفت:«پیرزن چقدر بادکرده بود. وحشتناک بود. بهترکه شما ندیدیش.»
بعداً
از یکی دیگر ازهمسایه ها شنیدم که همه به من مشکوک بوده اند و فکر می کردند که علت
آن بو من بوده ام. بعضی ها گفته بودند که:«این آسیایی ها غذاهای عجیبی میخورن و
چیزهای کثیفی توی غذاهاشون طبخ می کنند. دیگری گفته بود که نه فکر کنم تو زیر
زمینش کارهایی می کنه و شاید بوته های ماری جوانا کاشته و این بوی کودآن است و..
بی
آنکه بدانم جسدش را کجا برده و کجا خاکش می کنند. اورا برده بودند. چند روزبعد که
مثل همیشه روی کاناپه درازکشیده بودم و غرق درفکر و رؤیا بافی بودم زنگ در را
زدند. بلند شدم و بطرف دررفتم. در راکه بازکردم. دیدم زن میانسالی به اتفاق «توم»
درآستانه در ایستاده اند. زن سلامی کرد و
خودش را معرفی کرد وگفت که:« منِ «استر» دختر هتی هستم.»
گفتم:«آ
هان، همون که در آلمان زندگی می کنه.»
گفت:«بله.
مادرم خیلی از شما برای من تعریف کرده. من کاملاً شمارو می شناسم. فقط قیافه تون
رو ندیده بودم. مادرم همیشه می گفت که چقدر به شما زحمت می داده.»
گفتم:«چه
زحمتی خانم. وظیفه ام بوده. ضمناً ایشون بیشتر به من محبت داشتن. این من بودم که
همیشه به او زحمت می دادم.»
تعارف
کردم تا داخل شوند و قهوه ای بخورند. گفت:«نه متشکرم. الان فرصت اش نیس. باشه یه
وقت دیگه. و ادامه داد:« اگه فرصت داری می تونی چند دقیقه با ما پایین بیای؟»
گفتم:«حتماً.
و با آنها پایین رفتم. درخانه ی مادرش باز بود. من و توم پشت سراو واردخانه
شدیم.
استردرحالی که دستة کلید خانه را دردست داشت به اتاق پذیرایی اشاره کرد و دستش را
دور اتاق چرخاند و گفت:«مادرم وقتی که درآلمان نزد من بود گفت که بعد از مرگش هر
لوازمی که شما لازم دارید بردارید و...»
میان
حرفش پریدم وگفتم:«اصلاً حرف اش را نزنید. من ازمادرتون چیزایی دارم که تا آخرعمرم
با من خواهند بود.»
نمی دانم منظورم را فهمید
یا نه. گفت:«اگه نبرید ما همه رو بهرحال به کلیسا می دیم. شما خوب به وسایل نگاه
کنید و ببینید که چیزی بدردتون می خوره بردارین.»
گفتم:«خانم. من فقط دوست
داشتم درمراسم خاکسپاری اش شرکت کنم.»
گفت:«ما مراسم خاصی نداریم
و شرکت بیمه ترتیب همه ی کارهاشو داده. و شنبه ی آینده جسدشو می سوزونند.»
گفتم:«یعنی هیچ مراسمی؟»
سرش را تکان داد و گفت:«هیج
مراسمی.»
« بخش پایانی»
... پس از اتمام داستان کنجکاویم بیشتر
شد. دلم می خواست تا هر طور شده این طرف را پیدا کنم و هم دفتر را که اینهمه زحمت
برایش کشیده به اش برگردانم و هم ببینم که بالاخره کارش به کجا کشیده. فردای آنروز
به شرکت خانه زنگ زدم و تا ببینم که آیا آنها می دانند که به کجا نقل مکان کرده
اند. کارمند شرکت خانه پس ازآنکه مرا دقایقی طولانی پشت خط نگه داشت تا با نگاه
کردن در کامپیوترش سر نخی پیدا کند گفت که متأسفانه آنها نمی دانند که به کجا نقل
مکان کرده اند و توصیه کرد که به شهرداری مراجعه کنم و آنجا حتماً می دانند که
آدرس جدیدشان کجاست.
چندروز بعد به شهرداری رفتم و خودم را
یکی ازدوستان آنها معرفی کردم وگفتم که امانتی مهمی برایشان دارم که باید بهشان
بدهم. زن کارمند اول حرفم را باور نمی کرد و میگفت که ما آدرس دیگران را به
راحتی نمی توانیم به هرکسی بدهیم. اما
بالاخره با قدری تعریف کردن از گل سینه ی مسخره ای که به یقة کت سبز رنگش زده بود.
آدرس و شماره تلفن شان را پرینت کرد و جلویم گذاشت. وقتی که به آدرس نگاه کردم
دیدم که فقط چند خیابان با خانة جدید خودمان فاصله دارد.
به خانه که آمدم چند بار زنگ زدم اما
کسی گوشی را بر نمی داشت. بالاخره شب بعد از صرف شام دوباره زنگ زدم. خانمی با
صدای گرفته و مریض حال گوشی را برداشت و از الووگفتن فارسی اش فهمیدم که خودشانند.
سلام کردم و خودم را معرفی کردم. اما مانده بودم که چه بگویم. پرسیدم آقای مهاجر
منزل تشریف دارن؟ زن لحضه ای سکوت کرد. چند بار الوو الووگفتم .
پرسید:« شما؟»
گفتم: از دوستانش هستم. پرسید:«شما کی
هستید؟ ازکجا زنگ می زنید؟»
فهمیدم که کاررا خراب کرده ام. خیلی
زود برآن شدم تا حقیقیت را بگویم. و گفتم که:
«حقیقتش خانم، من مستاجر بعد از شما
هستم. وقتی که به خانة قبلی شما اسباب کشی کردیم، یک چیز خیلی مهم ازشماجا مانده
که می خواستم اگر اجازه بدید خدمتون بیارمش.»
پرسید:«چیه. ما چیزی جا نذاشتیم. جز یه کمد بدرد نخور.»
«نه خانم خیلی با ارزش تر از این
حرفاست.»
«خوب چرا نمی گین چیه شاید اصلاً مال
ما نیست.»
«شک ندارم که مال شماست. آقاتون منزل
تشریف ندارن؟»
«نه.»
«کی تشریف میارن؟»
با لحنی کمی عصبانی گفت:«آقا این
بازیها چیه در میارین. بگین چیه و خلاصمون کنید.»
«دفترخاطرات آقای مهاجره. آقای آربُد
مهاجر.»
لحظاتی سکوت کرد و دوباره چند بار
الووگفتم و با صدای بغض آلودی گفت:«آربُد؟ اما او هرگزدفتر خاطراتی نداشت. شما
اشتباه می کنید.»
گفتم:«اینهاش تودستمه. پشت کمدتون
پیداش کردم. اگه اجازه بدین می آرمش تقدیمش می کنم.»
گفت:«شما آدرستون کجاست. من خودم میام
می آرمش.»
گفتم:« نه شما زحمت نکشید. اگه مسئله
ای نمی دونید من می آرمش.»
قبول کرد و همان شب به آنجا رفتم. سر
راه دسته گل آفتابگردانی گرفتم و در حالی که باران تندی می بارید به در خانه شان
رسیدم. زنگ در را که زدم مثل آنکه منتظرم بود بی آنکه بپرسد کی هستم در راگشود و
از چند پله بالا رفتم. به طبقه ی دوم که رسیدم در خانه شان را از قبل باز گذاشته
بود. با پشت انگشتم چند ضربه به در زدم و یاالله گفتم و صدایش را از داخل شنیدم که
گفت:«بفرمائید. بفرمائید.»
من به رسم ایرانی مان کفشهایم را در
آوردم و وارد خانه شدم. نیلو شکسته تر ازآنی بود که توصیفش را درخاطرات آربُد
خوانده بودم. لاغر و سبزه روکه موهایش بیشتر به سپیدی میزد.
توی پذیرایی کوچکشان نشستیم. چایی را
که از قبل حاضرکرده بود و بویش تا اتاق نشیمن آمده بود را درآن هوای بارانی و سرد
انسان را به هوس می انداخت. به آشپزخانه رفت تا چای بیاورد. من در غیاب او سرم را
دور اتاق چرخاندم. که با تابلو ها و مُعَرقهای ایرانی تزئین شده بود و رنگ و بوی
یک خانه ی ایرانی را داشت. روی دیوار قاپ عکسی از دختر و پسرش آویخته بود با خودم
گفتم که حتماً او فرناز است و آن پسر هم فربُد. از ظاهر خانه معلوم بود که ازخانه
ی قبلی که اکنون ما درآن زندگی می کنیم کوچکتر است. با سینی چای تازه دم آمد و روی
کاناپه ی مقابلم نشست. توی قندان چند تکه نبات زعفرانی هم انداخته بود. نمی دانستم
از کجا شروع کنم. چای ام را برداشتم و پرسیدم:«آقا آربُد تشریف ندارن؟»
آه عمیقی کشید و سرش را به علامت نه تکان داد.
نا خودآگاه گفتم:«چه بد. خیلی دلم
می خواست که از نزدیک ببینمش.»
مثل کسی که سردرد داشته باشد، دستی به
پیشانی اش کشید. و با همان صدای گرفته گفت:« آربُد سال گذشته فوت کرده.»
استکان را روی میزگذاشتم و انگارشوکی
به من وارد شد. پرسیدم:«جدی می گین خانم؟ چطور؟»
گفت:«مُردن که دیگه چطور نداره. یه شب
که ما همه خواب بودیم خودشوحلق آویز کرده بود.»
گفتم:«ببخشید. آخه چرا؟»
«داستانش طولانیست. شرایط اینجا از
لحاظ روحی داغونش کرده بود. زیاد فکر می کرد. شبا تا دیر وقت می نشست و سیگار می
کشید. می گفت احساس بیهودگی می کنه.»
آهی عمیقی کشید و ادامه داد:«بقول خودش قناری که نخونه دیگه به چه درد می خوره.»
«همش تقصیرخودش بود. اگر توی ایران می
موندیم، شاید آخرش به اینجا نمی کشید. من مخالف اومدنمون به اینجا بودم. زندگی
خوبی داشتیم. اونم برا خودش مشغول بود و هم شرکت تبلیغاتی داشت و هم کار مجسمه
سازی می کرد.»
گفتم:«خوب چرا اینجا هم همان کار مجسمه
سازی را ادامه نداد؟»
گفت:«خیلی سعی کرد. اما نشد. نمی
ذاشتنش. سوسیال می گفت باید بره کارکنه. مجسمه سازی سرگرمیه. اونم زیربارنرفت. اون
موقع ما مستمری سوسیال می گرفتیم که قطعش کردند. برا اینکه من دانشگاهمو تموم کنم
او مجبور بود که کارکنه. بعد بالاخره مجبور شد با کمر دردی که داشت بره و تن به
هرکاری بده. از گوجه چینی گرفته تا کانال کندن و... بعد دیسک کمرش خیلی شدید شده
بود و نمی تونست دیگه از اون کارای سخت بکنه. من که تموم کردم سرکار رفتم و او هم
چهار سالی گرافیک خوند. اما بعد از اینکه مدرکشوگرفت قضیه یازده سپتامبر پیش اومد
و اوضاعی که خودت بهترمی دونی. هرچه تقاضای کار میکردکسی نمی گرفتش. تا نیروهای
جوون و هلندی مونده بود، کسی اونو نمی گرفت. بارها بهش اطار کردم تا به برادرش که
توی ایران وضعش ردیفه و چند تا کارخانه داره بگه تا بلکه کمکی بهش بکنه و یه مغازه
ای یا آتلیه ای چیزی بزنه. بی فایده بود. زیر بار نمی رفت. یکی دو سالی خونه بود وکارای
خونه رو می کرد و به بچه ها میرسید. چون من کار می کردم. از اینکه کاری نمی تونست
بکنه عذاب می کشید. تعادل روحی اش به هم خورده بود. بیشتر شبها کابوسهای وحشتناک
می دید. خواب رو به همه مون حروم کرده بود. هرشب تا صبح دهها بار بیدارمی شد و
میرفت توی بالکن سیگار می کشید. ارتباطشو با همه قطع کرده بود. حتی با ایران با
برادر و خواهرهاش. ماههای آخردرهفته دوکلمه حرف نمیزد. توی خودش رفته بود. اشتهایی
به غذا نداشت.»
پسرش و اندکی بعد دخترش وارد شدند.
سلام کردند وگفت:«شما که دیگه حتماً می شناسیشون.»
گفتم :«بله ، این فرنازخانمه و اینم
آقا فربُد.»
بچه ها به نوبت به من دست دادند و نیلو
از آنها خواست تا به اتاقشان برگردند. بعد لبه ی سینی را گرفت و پرسید :«می خوای
یه چای دیگه براتون بیارم؟»
« اگه زحمت نمی شه. ممنون می شم.»
برخاست و به آشپز خانه رفت. دقایقی بعد
برگشت و سینی چای را که روی میز گذاشت. دفتر را از توی پاکت در آوردم و جلویش گذاشتم.
در حالی که برش می داشت گفت:«هیچ وقت به من نگفته بود که دفتر خاطراتی دارد.»
دفتر را ورق زد درحالی که اشک ازگوشه ی
گونه اش سرازیر شدگفت:«آره خط خودشه.»
رو به من کرد و پرسید:«شما حتماً
خوندیش؟»
گفتم:«بله. منوببخشید. فکرمیکردم که
دورش انداخته اید. اما از روی کنجکاوی تا آخرش خوندم.»
با صدای آرامی گفت:«مسئله ای نیست.
شاید اگه شما نمی خوندیش بدست ما هم نمیرسید.»
پرسیدم:«حالا کجا خاکش کرده اید؟»
گفت:«شبی که خودکشی کرده بود، کاغذی
نوشته بود و توی جیب اش گذاشته بود. یه جور وصیتنامه کوتاه. چند کلمه بیشتر نبود.»
با
کنجکاوی پرسیدم: «می شه بپرسم چی نوشته بود؟»
«نوشته بود: «منو بسوزونید و خاکسترم
رو بریزید توی توالت.»
پرسیدم:«خوب سوزوندید اش؟»
دستی به چشمهایش کشید وگفت:«مگه می
شد. جواب خانواده اشو تو ایران چی باید میدادم.»
« پس خاکش کردید؟»
«بله همین جا توی قبرستان زیختن بورگ ....»
آدرس دقیق قبرش را پرسیدم تا در اولین فرصت سر قبرش بروم. فربد پسرش با دستهای
گِلی وارد اتاق شد و در حالی که چیزی با گِل درست کرده بود گفت:« مامان ببین چی
درست کردم.»
نیلو با عصبانیت رو به فربد کرد وگفت:«آه پسر، تو بازگِل بازی کردی؟»
پایان
نوامبر٢٠٠٥
